Ббк 3. (5 Қаз) с 94 Қазақстан Республикасы



жүктеу 3,97 Mb.
Pdf просмотр
бет124/162
Дата25.05.2018
өлшемі3,97 Mb.
#17604
түріБағдарламасы
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   162

326

НЕЧҮК  –  қалай,  қалайша.  Кім  ерсә  өзіні  нечүк  білсе,  тақы 

біреуіні шундағ білгей. Нечүк біз үчлу, анларны қуалы, чапыб барыб 

соқалым теді.

ОҒУЛ – ұл, бала (біреудің ұлы, баласы). Аның үч оғлы бар ерді. 

Үгетай хан Чингиз ханның үчүнчі оғлы ерді.

ОРДА/ОРДУ – 1) территориялық саяси бірлестік, жұрт; 2) хан 

резиденциясы. Ханның улуғ хатунлары тұратын мекенжайы. Чингиз 

хан бу йылларда йазғысын өз ордасында ерді. Әммә Шығай ханның 

хатунлары көб ерді. Маглум машһур үч ордасы бар ерді.

  НӨКЕР  –  жасақшы,  әскери  қызметші  (монғол  сөзі:  «дос»). 

Оғуз нөкерлері білән бағзи достлары білән йазыда аңға чықыб ерді.

ОН БЕГІ – титул: он адамның басшысы.

ЙҮЗ БЕГІ – титул: жүз адамнан тұратын топты билеуші.

ОҒЛАН  –  ханның  титулы  жоқ  ұрпақтарының  баласы,  хан-



зада;  хан-сұлтандардың  балалары.  Чингиз  хан  өз  оғланларына 

ләшкәр бөліп берді. Ай, оғланларым, аңлаңыз бу дүнийадын сафар 

қылмақ уақты меңә тиіб турур.

ОТҚАЗУ/ОТҚАРУ – малды оттату, отқа жіберу, Уа туар қара- 

сын  анлардың  йахшы  отлуқ-сулуқ  йелерде  отқаздым  (2-нұсқада  – 

отқардым)... туар қарасын отқарыб, ол йерде манзил қылдылар.

ОШБУ – осыОшбу йолдын чықты ...

ПАДШАҺ – 1) – ру-тайпалардың бас билеушісі. Буқа атасының 

орнына  падшаһ  болды.  2)  Хан  [Шыңғыс  ханның  әкесі]  Йесуге 

баһадур қаум моғол ічінде падшаһ ерді.

ПӘНДӘ ҚЫЛУ – қолға түсіру, тұтқындау. Уа барқат қаум Чин-

гиз ханны ғафил тапыб, пәндә қылдылар.

САНДУҚ  –  жорықта  өлген  адамның  мәйітін  салып  алып 



жүретін (баратын жерге апаратын) табыт. Менің сүңгәгімні турған 

сандуқны алыб, өз уилайытыңызға йүз ұруңуз.

САҚЫНУ – сақтық ойлау. Ол хатун әгәр ашқара қылсам, худайға 

табунмақны, аны оғлы бірлә бірге өлтүргәй теб сақынды. Шалкиізде: 

Күле кіріп, күңірене шыққан қостан мың сақын.

САНДАЛ  –  орындық,  тақ.  ...Мубарак  алтунлық  сандалны 

келтүрүб, мәсжид ічінде құрдылар.

САУАЛ ҚЫЛУ – сұрау. Уа сауал қылды, кім бізге ичазат бар му 

йа йоқ му?.

САУҚАТ  –  олжа  (соғыстан  түскен).  Тақы  таңқутның  падша- 

һысының қызыны Чингиз ханға сауқат келтүрүб беріб ерді.

САХАРАДА ОЛТУРУШЛЫҚ – термин: көшпелілік. ...Шаһардын 

йырақ  олтурғанлары  сахарада  олтурушлуқ  қаумлар  ол  шаһар 

халқыдан көбрек болғай.



327

САХИБЖАМАЛ – өте әдемі, сұлу. Өз ағасы Көр хандын туған 

ғайат сахибжамал қызы бар ерді.

СЕЧЕН  –  дана,  ақылды  адам.  Көбінесе  титул  ретінде  жалқы 

есіммен  тіркесте  келеді:  Қойулдур  сечен.  Самуқа  сечен.  Мыңар 

Қойулдур сечен, шул қаум маңқут ерді.

СОЙУРҒАЛ/СОҺУРҒАЛ/СУҺУРҒАЛ  –  тарту  (хан,  бек  сияқты 

әміршілердің әскери және мемлекеттік қызметі үшін өз адамдарына 

сыйға бөліп берген жер үлесі). ...соһурғал қылыб, йарылқауың теңізге 

охшар.


СУҺУРҒАЛ ҚЫЛУ – тарту ету, сыйлау. Барис Федурауич... Ораз 

Мухамедке Кермен шахарын суһурғал қылыб берді.

СОЙУРҒАМЫШ/СУҺУРҒАЛ  –  сыйлық,  сауға,  тарту.  Уа  ху-

дай жиһанны анларға суйурғамыш қылғай. Чингиз хан аның қалған 

ақлығына үкүш сүһурғаллар қылды.

СОҢРАТЫН – кейін, кейіннен, соңынан. Моғоллар уа түрклер 



соңратын бу сөзні сурарлар.

СӨЗЛЕУ – сөйлеу. һәр кім ерсә улуғлар алдыға барса, та ол уақтқа 

дегәч һіч сөзлемегей.

СУЛТАН  –  1)  титул:  ханзада.  Қазақ  хандарының  өкілдеріне 

(төрелерге)  қатысты  қолданылған:  Жаныбек  сұлтан.  Келімберді 

сұлтан. Шаһ Бұтақ сұлтан. 2) титул: хан ұрпағы. Жалқы есіммен 

келеді.  Тоқтамыш  ханның  ...оғланлары  бу  турур:  аууал  –  Жалалад-

дин  султан,  екінчі  Кучук  султан...  төртінчі  Келімберді  султан... 

[Булғайыр ханның] оғлы Шаһ Бутақ султан турур. Жаныбек султан 

һәм Булғайыр ханның нәслідін тутур.

СЫНДУРУ – жеңу. Тоқтаға Ноқай білән тоқуш қылды. Балахир 

Ноқайны сындурды....Самуқа сеченні сындурды.

СУРУ/СУРАУ – билеу, басқару. Халайқын ғадллік білән сурған 

хан.

ТАЙШЫ/ТАЙШИ  –  титул:  ең  жоғарғы  сановниктің  атағы



Жалқы есіммен тіркесіп, титул ретінде келеді. Қадан тайши, Нәкүн 

тайши, Қон тайши.

ТАЛАУДЫН ЕТ – қолға түсіру, тұтқындау. Тоқта бекинің хату-

нын алыб талаудын етіб алып келді.

ТАМАМ БОЛДЫ – аяқталды, тоқталды, кесілді, үзілді. Жочи 

Қасардың нәсілінің нәслі тамам болды.

ТОҚУШ  –  ұрыс,  соғыс.  Тоқтаға  ...  нечә  уақтлар  Ноғай  білен 



тоқуш қылды. Чингиз хан күзгүсін... қаум меркитнің падшаһы Тоқта 

беки білән тоқуш қылды.

ТОҚУШМАҚ  –  соғыспақ,  ұрыспақ.  [Чингиз  хан]  ол  йыл  оқ 

Буйруқ ханға тоқушақға атланды.




328

ТОН – киім (жалпы). Базиргенлер бізге алтун білән суқуған тон-



лар... алыб келүрлер. Біздін соң бізнің уруғумыз йахшы тонлар кигәй.

ТОҢУ – мұз қату. ...қышқысын барсақ, Еділ тоңғай теділер. Еділ 



тоңса  кім  кечмес,  Едіге  өлсе  кім  бармас.  1-нұсқада  кечмек  болып 

қате тұр.

ТУАР ҚАРА – 1) ірі қара, жылқы малы, мал. ... туар қарасын 

отқарыб  ол  йерде  манзил  қылдылар.  ...Кім  кічігін  отчигин  дерләр 

йағни ата-анасының оты, йурты, малы, туар қарасы үй тірлігі кічік 

оғлыға қалур. [Муһулунның] малы, туар қарасыкөб ерді.

УИЛАЙАТ – ел (территориялық тұтастық ретіндегі). Ол уилайатқа 

фатх қылмақ үчүн ошбу уилайатдын мағлум йіберді.

УЛАҒ – көлік. Уа аты, улағы, уа туар қарасы анларның асайыш 

таба алмағай.

УЛАН  –  титул:  билеуші  атаның  (династияның)  әскери  немесе 

әкімшілік қызметіндегі өкілі. Көбінесе жалқы есімдермен келеді. 

Қийас улан, Таш Темур улан.

УЛУҒ – ұлық, бастық. Анларны ләшкәр улуғы етіб йүргүзді.

УЛУҒ  ОҒЫЛ  –  тұңғыш,  үлкен  ұлы.  Жочи  хан  Чингиз  ханның 



улуғ оғлы ерді. Бу Орда Жочи ханның улуғ оғлы ерди.

УЛУҒ XАТУН – бәйбіше, ең үлкен әйел. Чингиз ханның улуғ ха-



туны Бөртә Фужин аларның қарындашы ерді.

УЛУС  –  1)  мемлекет,  хандық.  Барча  улус  ічінде  Мәскеу  атлық 

шаһарың душманларға көп дүр. Ойда орыс, қырда татар – барча улус-

ны бақтурған хан. 2) халық. Бу Қонқыран Ордадын соң улусны ол 

биледі.


УЛУС/ОРДА/ЙУРТ – термин: 1) мемлекет, хандық. [Қасым хан] 

нечә уақтлар атасы улусында падшаһлық қылды. [Чингиз хан] анлар-

ны (оғланларын) қайтарды, өз улус мамлакатлеріне йіберді.

УРУҒ – ұрпақ. ...төрт йүз йыл заман кечкендін соқ анларны уруғы 

бисйар көб болды. Жочи ханның онынчы оғлы Чимбайның уруғы та-

мам болды.

ХАНЛАУ – хан ету, хан тағына отырғызу. Едіге айды [Хажы 

Мухаммед уланға]: сен менім бірлә болғыл. Тәңрі ішімні оңарса, мен 

сені ханлайын теді.

ХАН  –  1)  ең  жоғарғы  билеуші,  монарх;  2)  ру-тайпалардың 



билеушісі. 1) Шыңғыс хан, Жошы хан, Борис хан (Годунов), 2) Мөңкү 

хан, Боданчар хан.

ХАЛҚ/ХАЛАЙҚ  –  1)  әміршінің  қол  астындағы  адамдар;  2) 



жұрт, тұрғындар.

ХАНЫМ  –  титул:  хан-сұлтандардың  әйелі.  Жалқы  есіммен 

тіркесте келеді: Ораз Мухаммедтің апасының аты Татлы (Тәтті) ха-

ным. Күшік сұлтанның анасы Сүйім ханым.



жүктеу 3,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   162




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау