Бала миының дамуы үшін оның өмірінің алғашқы жылдары неліктен өте маңызды?

Өмірдегі көп мамандықтардың ішінде жан-жақты білімділікті, икемділікті, шеберлікті, ерекше шәкіртжандылықты, мейірімділікті қажет ететін мамандық — ұстаздық мамандығы. Олай дейтінім, мұғалім еңбегі біріншіден, адамзат қоғамы тарихында жинақталған ғылым негіздерінен білім беруге тиіс болса, екіншіден, үнемі шәкірттерімен қарым-қатынаста болып, білсем, үйренсем деген бала арманы мен оның сырлы тағдырына басшылық етуді мойнына алған маман. Менің пікірім бойынша бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңістігіне шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге тәрбиелей отырып, оқушының бойына жүрек жылылығын, мейірім шуағын, адамгершілік ұлылығын дарыту қажет. Ол үшін білімді, еңбекқор, бала жанын түсіне алатын болса ғана ұстаздық кәсіптің шыңына жете алады деп ойлаймын. Ол нағыз ұстаздың ғана қолынан келеді. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау – әр мұғалімнің борышы. Мен өз кәсібімді, өз пәнімді, барлық шәкірттерімді, мектебімді шексіз сүйемін. Ұстаздық қызметіме деген қызығушылық пен сүйіспеншілік мені небір қиын әрекеттерге жетелеп, іске батыл кірісуге септігін тигізеді. Нәтижесінде бір емес, бірнеше жас жүрекке мәңгі ұстаз болып қалатыныма сенемін. Әр ұстаздың қарапайым да сыпайы киім киісі, мәдениетті сөзі, әдепті жүріс- тұрысы, жинақы іс- әрекеті, білімі шәкіртке де, ата-анаға да, жұртшылыққа да өнеге бола білуі тиіс деп ойлаймын.

68
Өзіңді-өзің тәрбиелеу оңай дүние емес екені бәрімізге мәлім. Алайда, адам баласы кез-келген затты және іс-әрекетті өзіңнен бастау керек екені анық. Дегенмен де біздің қазіргі қоғамда адамдар өзін-өзі тәрбиелеуге аса назар аудара бермейді. Мысалы мен мына бір мақалды эфиграф ретінде ала отырып, осы мақалға сүйену арқылы шығарманы жазуды жөн көрдім. «Тәрбиесіз алған білім- адамзаттың қас жауы» деген атам қазақ ендеше кез- келген адам өзін-өзі басқаруы, бақылауы қажет. Себебі адам өз іс-әрекетіне үнемі есеп бере бермейді. Сондықтан да өмірде көптеген қателіктерге тап болып жатамыз. Бұл дегеніміз адамдардың өз –өзіне аса мән бермеу, яғни әр адамның жүріс –тұрысы, көзқарасы, пікірі болады. Адам болған соң қоғам болады. Қоғамда әртүрлі адамдар да болады. Сол себепті барлық зат біз ойлағандай бола бермейді. Өмірде жақсы–жаман бірге жүреді соны ескере отырып, өзіміздің жүрген ортамызды табу яғни адам баласына сен жүретін ортаныңда әсері қоғамның да әсері зор. Сондықтан да адам бірінші өзінен бастау керек. Мен кіммін? Қалай киінем? Қалай жүрем, кіммен жүрем? Қалай сөйлеуім керек? Осы өмірде менің қалағаным не? деген сияхты көптеген сұрақтар үнемі мазалап тұру керек.

69
Алдымен сіз әлеуметтік жоба деген не және оны құру кезінде нені ескеру керектігін түсінуіңіз керек.

Әлеуметтік жоба – бұл адамның кешенді қызметі, бірақ көбінесе қоғамның белгілі бір мәселелерін шешуге, оның өзгеруіне және өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған адамдар тобы – қоғамдық қорлар, бірлестіктер, қауымдастықтар. Проблемалар әртүрлі болуы мүмкін: инфрақұрылымды дамытудан бастап мүгедектігі бар адамдарды қолдауға дейін. Әлеуметтік жобаны құрудың басты мақсаты-қоғамды дамыту.

Біздің қорға күн сайын көптеген сұраныстар мен жобалар келіп түседі, бірақ мен осындай құбылысқа тап болдым – өтініш берушілердің көпшілігі өздерінің жобаларына қосылмайды. Кейбіреулер құрылымды өңдемейді, біреу түпкілікті нәтижені анықтай алмайды, ал басқаларында іске асыру жоспары жоқ.

Жобаны бастаған кезде бірден бірнеше факторларды ескеру қажет:

- нақты мәселені шешуге назар аудару-сіз қандай мәселені шешкіңіз келетінін және ол үшін не істеуге дайын екеніңізді нақты түсінуіңіз керек.

– соңғы бенефициардың болуы-өз аудиторияңызды анықтаңыз: оны кім үшін жасайсыз.

- серіктестердің болуы – жобаны құру серіктестерді-әлеуметтік, коммерциялық, Мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарды тартуды білдіреді. Кейбіреулер сізге бағыт бере алады, тәжірибесімен бөлісе алады, басқалары демеушілік көмек көрсете алады, ал басқалары, мысалы, заңнама мәселелерінде, алаң ұсынуда және т.б. көмектесе алады.

- өлшенетін түпкілікті нәтиже – нақты нәтижелерге қол жеткізу керек-сіздің қандай пайда әкелетіндігіңізді түсіну үшін, мысалы, сіздің жобаңыздан қанша адам нақты көмек алады.

- жаңашылдық-егер сіз біреуді қайталасаңыз, мәселеге назар аудару екіталай. Егер мәселенің бірегей шешімін ойлап тапсаңыз, жобаны іске асыруда басқа қоғамшылдарға қарағанда басқа тәсіл қолданған дұрыс.

- мультипликативтілік - жобаны масштабтау мүмкіндігін қарастыру-мүмкін Сіздің тәжірибеңіз біреуге пайдалы болады және болашақта оны өз іс-әрекеттерінде қолдана алады.

Әлеуметтік жобамен кім айналыса алады?

Әлеуметтік жобаны қоғамның проблемаларына және оның одан әрі дамуына бей-жай қарамайтын әрбір адам жасай алады. Мұнда сізге арнайы білім алудың қажеті жоқ – бастысы-не істеп жатқаныңызды, соңында кім үшін және неге келгіңіз келетінін түсіну.

Тәжірибе көрсеткендей, бір адамға жобаны жүзеге асыру қиын, сондықтан пікірлестерді, серіктестерді, тәлімгерлерді тартыңыз. Өйткені, жоба статикалық сурет емес-бұл бір уақытта бірнеше мәселені шешу қажет процесс.

Өз жұмысында үздік тәжірибелерді пайдалану, бұл ретте оларды қазақстандық нарық жағдайларына бейімдеу қажет. Өз идеясын болашақта еліміздің шегінде де, сондай-ақ әлемдік қоғамдастықта да әлеуметтік саланың бенчмаркі болатындай етіп іске асыру.

Әлеуметтік жобаңызды құру үшін не істеу керек?

Жоғарыда айтқанымдай, алдымен анықтаңыз – сізге не қажет, қандай мәселені шешкіңіз келеді және сізде қандай ресурстар бар. Егер сіз осы сұрақтарға жауап бере алсаңыз және ынта-жігеріңіз толық болса, әрекет етіңіз.

Мен бірден тапсырыс беремін, жобаны жасау-бұл тағам дайындау емес, нақты рецепттер жоқ, нәтижесінде дәмді шедевр пайда болады. Алайда, егер сіз белгілі бір ұсыныстарды ұстанатын болсаңыз, Сіз өз идеяңызды жүзеге асыра аласыз.

Өз жұмысыңызда келесі формуланы қолдануға болады: зерттеу – проблема – мақсат – міндеттер – әдістер – қадамдар – бюджет – бағалау.

Әлеуметтік жоба үшін Сіз тауашаны анықтауыңыз керек, содан кейін адам немесе ұйым зерттеу жүргізе бастайды, ақпарат жинайды, осы мәселені қалай шешуге және жағдайды жақсартуға болатындығы туралы сарапшылардың пікірлері. Мәселе зерттеу жүргізу арқылы анықталатын объективті деректермен негізделуі керек. Сандар мен фактілер сізге қай бағытта қозғалу керектігін және мәселені қалай шешуге болатындығын, болашақта сіздің жобаңызды жаба алатын нақты олқылықтар бар екенін түсінуге мүмкіндік береді. Зерттеу барысында Мәселе туралы толық және жан-жақты түсінікке ие болу үшін жобаның өз аймағыңыз, еліңіз және әлем тұрғысынан өзектілігін бағалаңыз.

Мақсат проблемадан туындайды. Яғни, сіз қазіргі уақытта не бар екенін және жобаны іске асыру арқылы не келетініңізді түсінуіңіз керек.

Осыдан кейін, мақсатқа жету үшін қандай міндеттерді шешу керектігін анықтаңыз. Бұл түпкілікті нәтижеге жетудің өзіндік кезеңдері.

Белгілі бір құралдарды – әдістерді қолдану мәселелерді шешуге көмектеседі. Бұл, мүмкін, жобаның ең көлемді және егжей-тегжейлі бөлімдерінің бірі. Жобаның қалай жүзеге асырылатындығын сипаттау, жобаны іске асырудың стратегиясын, механизмін белгілеу қажет. Сұрақтарға жауап беру маңызды: мақсаттарға қалай қол жеткізіледі, тапсырмалар қалай орындалады, оларды кім жүзеге асырады, қандай ресурстар пайдаланылады.

Қадамдар. Әлеуметтік жобаны жүзеге асыру және мақсатқа жету үшін процесті қадамдарға бөлу керек. Бәрін бірден жасауға тырысудың қажеті жоқ. Хаотикалық орындау сізге жұмысты тиімді құруға кедергі келтіреді, нәтижесінде сіз ештеңеге қол жеткізе алмайсыз. Сондықтан өз әрекеттеріңіздің реттілігін анықтаңыз, оларды құрылымдаңыз. Жұмысқа ыңғайлы болу үшін нақты мерзімдерді, орындаушыларды, құралдарды көрсете отырып, іс-шаралар жоспарын жасаңыз.

Әрине, кез-келген жобаны жүзеге асыру үшін бюджет қажет. Сондықтан әдістер мен қадамдарды сипаттағаннан кейін Сіздің жобаңыздың әр кезеңі қанша тұратынын дәл есептеу маңызды. Бюджетті құрастырғаннан және сипаттағаннан кейін, осы немесе басқа сома не үшін жұмсалатынын түсіндіріңіз.

Ал, соңғы сәт — бағалау шкаласы. Бағалау-бұл сапаға қол жеткізу тәсілі. Бұл соңғы нәтижені бағалау үшін қажет. Әйтпесе, жобаның тиімділігін бағалау мүмкін болмайды – ол пайда әкелді ме, қандай қателіктер жіберілді және болашақта оларды қалай болдырмауға болады.

70
Әлеуметтік дизайн сонымен қатар қоғамдық өмірдің белгілі бір саласында тиімді қызмет ету үшін жағдай жасаумен байланысты. Мұндай жобалар адамның еңбек қызметін дамыту үшін ерекше маңызды.

Сонымен бірге, әлеуметтік дизайн тұтастай алғанда жеке емес, адам қызметінің барлық аспектілеріне қызмет етеді. Тек жүйелі тәсілмен әлеуметтік процестер мен құбылыстарды ең тиімді (немесе оңтайлы) жобалау мүмкін болады. Әлеуметтік дизайнның ерекшелігі-бұл адам өмірінің барлық әлеуметтік аспектілерін кешенді түрде қамтитын және әлеуметтік өмірді ұйымдастыру деңгейлері бойынша ажырата алатын мәселелерді шешуге бағытталған. Сондықтан әлеуметтік жобалар ұйым, аудан, қала, облыс, республика және тұтастай ел деңгейінде әзірленуі мүмкін (және солай болуы керек).

Дизайн әлеуметтік жоспарлау мен әлеуметтік болжаумен қатар әлеуметтік болжамды жүзеге асырудың бір түрі болып табылады, сондықтан олармен өзара әрекеттесу кезінде оның сапалық ерекшеліктері болады.

Қорытынды

Әлеуметтік қызметтерді дамытуды жобалау халыққа өмір сүру жағдайларын жақсарту, олардың әл-ауқатының, материалдық ресурстардың деңгейін арттыру мүмкіндіктерін жақсартуға көмектеседі, сондай-ақ әлеуметтік қатынастарға, білімге, құндылық бағдарларына, қажеттіліктерге, мүдделерге, қызмет мотивтеріне үлес қосады.

Осылайша, әлеуметтік жобалау әлеуметтік қызмет болжамын, бағдарламасын немесе жоспарын қоғамдағы нақты өзгерістермен байланыстыруды шешуге мүмкіндік береді. Бұл Нақты жағдай мен болжамдардың диагнозынан әлеуметтік өзгерістерді жоспарлауға және оларды нақты іске асыру жолдарын жасауға көшуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, әлеуметтік дизайн арқылы бастапқы мақсаттар қалыптасады, қазіргі жағдай талданады және іздеу болжамдары негізінде алынған мәліметтер, туындаған мәселелерді шешу үшін болашаққа арналған міндеттер ауқымы анықталады. Осылайша, әлеуметтік дизайн әлеуметтік жұмыс тәжірибесіндегі ең өзекті бағыттардың бірі болып табылады.

71
Ерікті (волонтер) – латынның «voluntarius» сөзінен шыққан, адамның өз еркімен, өзінің есебі арқылы қоғамдық жұмыстарға белсенді араласушы деген сөз. Тағы бір мағынасы өзінің қалауымен әскерге барушы адам. Ал қоғамда олардың орны ерекше. Өйткені еріктілер жасаған жақсылықтары үшін өтемақы немесе материалдық қажеттілік талап етпейді. Олар көмектесуді парыз деп санайды. «Еріктілер деген кім, олар немен айналысады, олар не үшін мұндай жақсылықтарға барады?» деген сұрақтарға бүгін жауап іздейм. Еріктілердің өздеріне дәл осы сұрақтарды қойсаңыз, бірден жауап бере алмауы мүмкін. Себебі олар өздерінің қалауымен, жан қалауларымен жасап отырғаннан кейін бірден «ерікті деген мынау» деп жауап қайтара алмайды. Бір сөзбен айтқан кезде «еріктілер» адамгершіліктің ақ туын көтерген қоғамдағы белсенді топ. Еріктілер жалғыз өзі және топ болып жұмыс істейді. Ол өз еріктерінде. Олардың негізгі айналысатын жұмыстары жетімдерге, мүгедектерге немесе қарттар үйіне барып оларға қолдарынан келгенше көмек көрсету. Ал олардың белгілі бір мереке кезінде қоғамға мемлекет мүддесі үшін өз еріктерімен көмекке келуі де «ерікті» әрекеті саналады.