Байсарова г. Г

жүктеу 466,84 Kb.

бет	16/26
Дата	21.01.2022
өлшемі	466,84 Kb.
	#34280

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 26

БАЙСАРОВА Г. Г. МЕТОДИЧКА КАРТОГРАФИЯ (КАЗ)

ТӘЖІРБИЕЛІК ЖҰМЫС № 7

Топографиялық карталарда жер бедерінің бейнеленуі
Жер бетінің бедері деп оның барлық кеңістік және кӛлемдік формаларының жиынтығын айтамыз. Жер бедерін топографиялық карталарда бейнелеу ҥшін горизонтальдар, биіктік белгілері және шартты белгілер (тас, шҧңқыр, қҧлама, қорған т.с.с. бірқатар формалар ҥшін) қолданылады.
Горизонтали - рельефтің деңгейлік беттермен қиылысу сызығының горизонталь проекциясы. Бір горизонтальдың барлық нҥктелері негізгі деңгейлік беттен (теңіз деңгейінен) бірдей биіктікте жатады.
Абсолютные биіктіктер – арқалардың, ӛзен мен кӛлдердегі су қималарының т.б. шың-нҥктелер қатарының биіктіктері. Жер бедерін горизонтальдармен бейнелеу карта бойынша бедер формасы мен элементтерін анықтауға, олардың ӛзара байланысын, сондай-ақ бедердің бірқатар сандық сипаттамаларын алуға мҥмкіндік береді. Горизонтальдар суреті, олардың бір біріне қатысты орналасуы бедер формасын береді.

Картада (планда) тӛмпешіктер немесе ойықтар тҧйық, концентрлі орналасқан горизонтальдар жҥйесімен кӛрсетіледі. Тӛмпешіктің немесе ойықтардың қҧлама сызықтарын горизонтальдар биіктіктерін кӛрсететін жазбалар (сан табандары еңістіктің тӛмендеу жағына бағытталады) немесе бергштрихтар кӛмегімен анықтауға болады. Берхштрихтар-горизонтальдан бастап қҧлау сызығының бойымен жҥретін қысқа сызықшалар (сурет 6).

Сурет 6 – Тӛмпек (а) пен шҧңқырды (б) горизонтальдармен бейнелеу.

Жер бедерінің кейбір формаларын бейнелеу.

Хребет - созылыңқы U-ҥлгілі горизонтальдар жҥйесі. Горизонтальдар қисықтығы ең аз болатын (яғни ең аз радиусқа ие болатын) нҥктелер арқылы сызық жҥргізеді. Ол қарама-қарсы бағыттағы еңістерді айырып тҧратын сызық-бҧл суажырату сызығы (сурет 7).

Лощина (жазықтық, білік) сырт бейнесі хребтаға ҧқсас, V-ҥлгілі горизонтальдар жҥйесімен бейнеленеді. Алайда жергілікті жердегі бедердің иілген формалары картада жақындатылған горизонтальдар тҥйінімен беріледі. Лощинаның ең ҥлкен қисықтығының нҥктелерінен ӛтетін сызықтар сужинақтау сызығы немесе тальвег деп аталады. (сурет 7);

Сурет 7 – Хребта (а) мен лощинаны (б) горизонтальдармен бейнелеу.

Екі жағынан шың беткейлері келіп тҧратын, қарама-қарсы бағыттағы екі лощина бастау алатын жергілікті жер бӛлігі седловина деп аталады (сурет 8) Еңістің тҥзу (жазық) бӛлігі картада бір бірінен тең аралықта орналасқан тік

Сурет 8 – Горизонтальдармен седловина (а) мен еңісті (б) бейнелеу.

Рельефтің картадағы сандық сипаттамалары. Картадағы рельеф элементтері арасында математикалық байланыс болады. (сурет 9).

Бҧл элементтерге мыналар жатады:

Қима биіктігі (h) – бҧл кӛршілес ажыратылып жатқан беттер арасындағы вертикаль арақашықтық;

Қоймалар (d) – бҧл беткейдің горизонталь проекциясы;

3) Беткей тіктігі кӛлбеулік бҧрышпен (а) немесе кӛлбеулікпен анықталады (і).

параллель горизонтальдар жҥйесімен бейнеленеді. (сурет 8);5) Беттің горизонтальдарға жақын бӛліктері картада аса қиылған горизонтальдарға ие болады.

Сурет 9 – Беткейдің профилдегі және картадағы элементтері.

Мәлімет ҥшін
а) Негізгі қима биіктігі картаның әр бетінде графикалық масштаб астында жазылады.

Мысалы, "Морозовск" (1:50 000) картасында горизонтальдар әр 10 м

сайын жҥргізілген.. Стандарт бойынша масштабы 1:25000 карталарда горизонтальдар әр 5 м сайын жҥргізіледі; 1:50000 - 10 м; 1:100000 - 20 м.

б) Горизонтальдар тҧтас жіңішке қоңыр жҥргізілген, әр бесінші горизонталь қалыңдатылған.

жүктеу 466,84 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 26