138
ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ БАЛА ӨМІРІНДЕГІ МАҢЫЗЫ
Аманбаева Рысгүл Рахметуловна
«Ертөстік» балабақшасы
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – қоршаған дүниенің, өнердің сұлулығын баланың
көру және сұлулыққа талпыну қабілетін дамыту мақсатымен оның жеке басына ықпал
етуге бағытталған, жүйелі үрдіс. Балаларды өнер құралдарымен тәрбиелеу – көркемдік
тәрбие пәнін құрайды. Тәрбиеші баланы сұлулықты қабылдауға, оған эмоциялық
ықлас білдіруге, сондай-ақ, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға
беру қасиетін қалыптастыруға жасау керек. Эстетикалық сезім дегеніміз – өмірдегі,
көркем өнердегі әсемдікті қабылдаудан туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рахаттану.
Ол адам табиғатына ғана тән жоғарғы сезім.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты – баланың бойына эстетикалық құндылықтарды
сіңіруді қажетсіну, оған деген қызығушылығын, эстетикалық талғамын дамыту,
эстетикалық іскерлік пен дағдысын қалыптастыру. Баланың сезіміне әсер ету – шексіз
жұмыс және тәрбие жұмысының күрделі саласы.
Эстетикалық сезім әлеміне қатысы бар құбылыстарды зерттейтін философияның
бір саласы болса, эстетикалық тәрбие көбінесе адамның сезіміне тәрбиелеу арқылы
санасына әсер етіп, іс-әрекетіне бағыт-бағдар беруді көздейді. Жүріс-тұрыс адамдар
арасындағы қарым-қатынас талаптарын түсініп, сезіну оның эстетикалық жағын
қамтиды. Этика мен эстетика іс-әрекет, жүріс-тұрыс, мінез-құлық көріністері арқылы
бір-бірімен байланысып жатады. Әр нәрсенің мөлшері мен өлшемін білу эстетикалық
жақтан сезіну арқылы келеді. Эстетикалық тәрбиенің басты мәселесі – сезім әлеміне
әсер ету, оны дамыту, қалыптастыру. Сезім мен дағдылар арқылы сұлулықты түсіне-
сезіне білуге тәрбиелеу баланың дара қасиеттерін, барлық мүмкіндіктерін
қалыптастырады.
Баланың көркемдік-эстетикалық дамуы сәтті болу үшін тәрбиеші, педагог жас
ерекшелігіне сай әртүрлі ойындар, сабақтардың түрлерін қызықты, әрі танымды
өткізеді. Танымдық ықпалдар эстетикалық қобалжулармен неғұрлым байланыста
болса, соғұрлым нәтижесі де, әсер етуі де жақсарады. Педагогтың балалар
қажеттіліктерін, мүмкіндіктерін, қызығушылықтарын ескере отырып, әр біреуімен
жұмыс жасауы, бала тұлғасының дербестігін көркемдік шығармашылық арқылы
айқындауы, баланың өзін-өзі көрсетуіне мүмкіндік береді.
Балаларға жағымды жағдай жасайтын болсақ, олар көркемдік-эстетикалық
түсініктерді еркін меңгереді. Оқыту мен тәрбиелеу арқылы оларға білім беріп қана
қоймай, тұлғалық дамуына жағдай жасай отырып, әрекеттілік қабілетін
(интеллектуалды, эмоционалды, еңбектік, ерікті) дамыту керек. Бала адекватты, өнімді
және нәтижелі дамиды. Осыған орай көркемдік-эстетикалық тәрбиенің мектеп алды
мекемелерге қоятын міндеттері:
- Баланың қиялын, эстетикалық сезімін, қабылдауын жүйелі және биік мақсатқа
бағытталған түрде дамыту; өнердің барлық түрі қажеттілік сияқты сезімдерді
тудырады;
139
- Баланы өнер саласындағы әрекетке, алғашқы көркемдік білімді игеруге және
көркемдік деңгейді бағалауға баулу.
- Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Балабақшалардағы көркемдік-эстетикалық оқу-тәрбие үрдісінің барлық
жақтарымен тығыз байланысты. Көркемдік-эстетикалық тәрбие жұмысын нақты,
нәтижелі ұйымдастыру үшін, оның мазмұнын әр бір жас ерекшелік талаптарынан
ықтап алу қажет.
Адамдардың эстетикалық сезімдері олардың күнделікті өмірінде зор рөл
атқарады. Әсемдікті көріп, түсіне, бағалай білу адамның рухани өмірін байытады,
қызғылықты етеді, одан ең жоғары рухани ләззат алуға мүмкіндік береді. Біз әр
адамның адамгершілік, тұлғалық келбетін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз,
сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін, көркемдікті, әсем нәр сені сүйетіндей етіп
дамытуымыз керек. Адамның әсемдік пен жексұрындықты, адамгершілік пен
ұждансыздықты, қуаныш пен қайғыныт.б. түсінуіне байланысты, оның саналы тәртібі
мен мінез-құлқы айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемділікке шынайы көзқарасы
мен мұраттары болуы керек екендігі шығады.
Қазіргі кезде эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу – тәрбие барысыда тұрақты зейін
салуды, күн сайын талапты күшейтетін мәселе. Біздің қоғам адамына тек қана өнердің
ғана емес, сондай-ақ еңбек, қоғамдық қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс,
табиғаттың да әсемдік жақтары да ықпал етеді. Эстетикалық көзқарастар адамның
шындыққа деген бағамын анықтайды.
Адам өмірінде эстетикалық көзқарас әр дайым қуатты рухани күшретінде
көрінеді. Балаға балғын бөбектік кезеңінен бастап, әсемділікке ұмтылу тән нәрсе. Ол
әрдайым бойларында әсемдік құндылықтары бар қатар – құрбыларына, ересектерге
еліктейді. Балалардың өз еңбек іс-әрекеті тиімді және сапалы болуы үшін оның
ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені оң қабылдау деңгейіне жеткені жөн.
Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да әсемдігі ашылады. Еңбек әсемдігін
қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемділігіне сезім талдығын тәрбиелеп,
мұғалім балалардың еңбек белсенділігін кеңейтуге дембереді. Эстетикалық
көзқарасты тәрбиелеудің экономикалық мәселелерге әрі тікелей, әрі жанама қатынасы
бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани және
материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды.
Сонымен балалардың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу – дамыған әсемдік сана мен
талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін қалыптастырудың мақсатқа бағыттала
ұйымдастырылған үрдісі. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу баланы жан-жақты
үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде, ең алдымен өзіне тән қызмет атқарады. Ол іс-
әрекеттің барлық түрлеріндегі әсемдік нышанын анықтап, оны баланың әсемдікке
көзқарасының даму, білім алу, қалыптасуы құралына айналдырады.
Баланы әсемдікке тәрбиелеудің, жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы
жүйесінде жанама қызмет те бар. Әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бола
отырып, сонымен бірге оның іс-әрекетінің белсенді және тиімді дем берушісі де
болады. Бала өнегелігінің әсемдігі, оның жан дүнисінің байлығы, шешендігі оны басқа
адамдарға тартымды етеді. Балалар алдында ашық көрініс берген еңбек әсемдігі, оның
еңбегін тартымды етеді және еңбек іс-әрекетінің үрдісін жеңілдетеді. Ерлік пен шын
