104
Ендеше экологиялық білім берудің негізгі мақсаты қоршаған ортаны қалыпты
жағадайда сақтауға жеке азаматтардың жауапкершілік сезімдерін арттыру, әрбір
адамды экологиялық сапалыққа тәрбиелеу. Экологиялық проблеманың туу көзі –
әлеуметтік – экономикалық факторлар. Экологиялық білім-табиғат қорғау саясаты
және білім беру жүйесін насихаттаушысы. Қоршаған ортаның күннен-күнге ластануы
және улануы нәтижесінде адамның денсаулығына зиян келтіретін, сондай-ақ төтенше
экологиялық жағадай аймағында жасалған әрекеттер туралы ғылыми мәлеметтер
береді.
Экологияда бір-бірінен бөле-жара қарайтын маңызды буын, басты сала- негізгі
тақырып деген болмайды, болуға тиіс емес. Бізді қошаған ортада, тіршілік мекені
табиғат қойнауы ортақ үйіміз – Жер планетасының бетінде бәрі де, бір-бірімен тығыз,
үйлесімді байланысты. Сол үйлесімді – сол өзгерістерді, дамуды, қарам-қатынасты
терең білу крек. Қазіргі таңда экология мәселесі барлық тұрғыдан алып қарағанда
бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі болып отыр. Барлық әлем болып күрескенімізге
қарамастан бұл проблема әлі де өзекті күйінде қалып келеді. Республикамызда ерекше
қоғауға алынған табиғаты сұлу, әсем өлкелер аз емес. Бірақ оларды кім қорғайды деген
сұрақ туындайды.
Егер сол адам ойланса, табиғатқа, қоршаған ортаға зиян тигізгенін түсінсе – олай
істемес еді. Әрине, барлық адамдарды осындай деп айтуға болмайды. Азған, тозған,
жер, лас өзен – көл, қуарған дала, ауру – сырқау адам, осының бәрі – бідің еліміздің
экологиялық құзар шыңның басында тұрғанын көрсетеді. Оның үстіне біздің
халықтың экологиялық сауаты нашар.
Бұған ҚР Президенті Н.Назарбаевтың «Қазіргі адам өлімінің 20 пайызы тікелей
Экологиялық ахуал кінәлі» деу куә.
Адамдардың бір-бірімен айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар ( сырт
келбеті, әдеттері, түрлі сезімдері мен күйлерді сезінеді). Адамның өсуі үшін қажетті
шарттар – су, жарық, жылу, тағам, қозғалыс пен демалыс, күтім мен махаббат.
Адамдар бірдей сезімдерді сезінеді: қуаныш, ауру, өкініш. Өзінің дене бөліктері мен
мүшелерінің кейбір қызыметтерін түсінуге үйрету: көз, құлақ, ауыз, тіс, тіл, қол, аяқ.
Отбасы бейнеленген суреттерді қарастырып, отбасы мүшелерін, қызыметтері мен
қарым- қатынастарын (немен айналысады, бір-біріне қандай қамқорлық жасайды,
қайда баруы мүмкін және т.б.) атауға ынталандыру.
Ойын жағдайларында отбасы үшін бөлмені жабдықтау: жиһаздар мен ыдыс-
аяқтарды орналастыру, отбасылық қарым-қатынастар мен үлкендердің еңбегін ойын
әрекетінде көрсету. Балаларды өзінің отбасы, жақсы көретін адамдары, олардың
жақсылығы мен қайырымдылығы туралы әңгімелеуге ынталандыру. Өзінің отбасы
мен бір-біріне қалай көмектесетіндері жайлы сұрақтарға жауап беру. Басқа балардың
да өз отбасы, ата-аналар, олардың өз балалардын жақсы көріп қамқорлық жасайтыны
туралы түсіну. Ересектердің еңбегі мен олардың қызыметтері ( тәрбиеші, аспаз,
тасатушы, дәрігер, құрылысшы ) туралы түсініктерін кеңейту. Түрлі мамандық иелері
(жүргізуші, ұшқыш, машинист, капитан) әртүрлі көлік құралдарын басқаратыны
туралы білім беру.
Заттарды, кабинеттердің бір-бірімен салыстыруға (кең, тар, жарық, үлкен, т.б.)
үйрету. Заттардың мөлшерін (ұзындығы, ені, биіктігі, жуандығы) шартты белгілердің
105
көмегімен салыстыруға үйрету. Бөлме өсімдіктері мен жануарлардың тіршілігі және
олардың өсуі мен дамуына қолайлы жағдайларын туғызу қажеттілігі туралы нақты
ұғымдарын қалыптастыру.
Өсімдіктердің көптүрлілігі мен оларға әртүрлі күтім керектігі (суару,
жапырақтарды сүрту) туралы білімдерін бекіту.
Тірі табиғат бұрышын мекендеушілер мен өсімдіктердің белгілерін білдіретін
сөздерді қолдануға үйрету. Бейнелеу өнеріндегі қол еңбек бұрышы, көркем
шығармашылық, музыка бөліміндегі ұлттық музыка аспаптары (домбыра, қобыз)
туралы түсінік беріп, олармен таныстыру. Алаңмен, аумақпен таныстыру. Балабақша
ауласын көгалдандыру, гүлзарлар балабақша келбетін көркейтетіні туралы түсіндіру.
Ағаштар, гүлдер және құстардың белгілеріне қарай анықтап және ажырату
іскерліктерін дамыту. Маусымдық өзгерістерді байқауға, балабақшаның сыртқы
және ішкі безендірулеріне көңіл аударуға үйрету.
Ұлттық педагогика негіздеріне сүйене отырып өзін-өзі ұстау мәдениетіне
дағдыларын меңгерту. Құрдастарымен келіспеушілік болған жағдайда, татуласуға,
өзіне ұнамайтын теріс қылықты өзгеге жасамау керектігін түсіндіру, ортақ шешімге
келіп, бір-бірімен татуласу дағдылырын үйрету. Әрқашан ізеттілік көрсетіп,
сәлемдесу, алғыс білдіру, көмегін ұсыну сияқты жағымды әрекеттер жасауға
дағдылындыру. Қарапайым әдептілікті сақтауға әдеттендіру. Үлкеннің алдын кеспеу,
сөзін бөлмеу, кішілерге қамқор болу, ойыншыққа таласпау, қоғамдық орындарда өзін
мәдениетті ұстау, т.б. Кішіге – ізет, үлкенге құрмет көрсетуге тәрбиелеу. Өзінің тегінің
шежіресіне қызығушылығын ояту. Ата-анасы, отбасы мүшелері мен өзінің аты-жөнін
дұрыс айтуға үйрету. Отбасылық мерекелер мен оны өткізуге дайындыққа
белсенділігін мадақтау. Құрдастарымен жақсы қарым-қатынас орнатуға, олардың бір-
бірімен қарым-қатынасын бағалауға, кім кіммен жақын дос, олар не үшін бір-біріне
жақын деген мәселелер туралы көзқарастарын білу дағдыларын қалыптастыру.
Әрқашан, қандай жағдай болмасын өз-өзін мәдениетті ұстау керек екендігін ұғындыру.
Өзінің жақындарына, балабақшасына, еліне, жеріне, достарына, елімізде мекендейтін
басқа ұлт өкілдеріне сүйіспеншілігі мен сыйластығын қалыптастыру. Өзін, өзінің
қадір-қасиетін бағалауға тәрбиелеу. Ересектердің балаға әрі – сыншы, әрі – қолдаушы
екендігін ұғындыру. Әрбір бала өзінің қоршаған ортасын айналадағы құбылыстарды
тану арқылы жетіледі. Қоршаған ортамен танысу арқылы баланың тілі дамиды.
Қоршаған ортаны таныстыру бойынша балалар өздерінің аты-жөнін, жасын,
жанұясын, балабақшадағы тарбиешілер мен топтағы балалардың аты-жөнін тани
бастайды.
Балабақшаның ішкі құрылысымен таныстырылып , топ , бөлме , асхана , дәрігер
бөлмесі , т.б. айырмашылықтарын ажырата бастайды. Сонымен қатар әр бөлмеде
жұмыс түрін, қажетті құралдарды, олардың аты, не үшін қажет , неден
жасалғаны,қайда? кімде ? қандай? кім не істейді? Деген сұрақтарға дұрыс жауап
беруге балабақшада өздері немен шұғылданатыны туралы әңгімелейді.
Балалар әсіресе ұл балалар жағының қызығы көлік түрлері , яғни ұшақ , поезд
, жеңіл , жүк машиналардың түрлі көлік түрлерінің міндеттерін жақсы біледі. Балалар
бос уақыттарында жүк машинасымен ойнағанды жақсы көреді.
