716
3.Оқылатын
шығарманың
суреттермен
көрнекі
бейнелеуі,
шығарма
кейіпкерлерінің мінез әрекетін, көркемдік образды бейнелеу айқындылығы,
нанымдылығы, шынайлығы.Психологтардың дәлелдеуінше балалар оқиғаларының
басталу, даму себептеріне, шешімінде, кейіпкерлер мінездерінің әртүрлі іс – әрекет
үстіне көріну өзгешелігіне қызыға назар аударды.Оқиғаның негіздері себептері туралы
ой жүгіртіп, қортынды жасауға ынталанады.Оқиғасы бала түсінігіне дөп келетін, оған
айырықша әсер туғызған шығарманы тыңдап отырғанда бала сол оқиғаға өзі араласып
кеткендей әсерленетін болады.
4.Айналадағы балаға танымал дүние, табиғаттың тамаша көріністерін,жыл
мауысымдарына қарай құбыла түрлентін ғажайып өзгерістерін, пейзаждың суреттерін,
оның себептерін, табиғат пен адам арасындағы заңды байланыстарды балаға айқара
ашып, көркем де түсінікті түрде суреттеп беретін, баланы сезімталдыққа, эстетикалық
талғампаздыққа баулитын, оның зейін, қабылдау, таным әрекетін қалыптасқандай болу
қажет.
5.Әдеби шығармалардың тілі жеңіл де, көркем, балаға түсінікті, олардың сөздік
қорын жаңа сөздермен байытады.
Тіліне үйретудегі құралдар: бесік жыры, мақал – мәтелдер, ертегілер,эпостық
шығармалар,жұмбақтар,аңыз – әңгімелер.
Қазақ балалар әдебиетінің атасы Ы.Алтынсарин да балаларды оқыту, тәрбиелеу
ісінде ауыз әдебиеті шығармаларының маңызды орын алатының айта келіп « Өмірге
қажетті ауызекі сөйлеу дағдыларына жаттықпайынша, қай- қай тілде болсада еркін,
жүйелі сөйлеу мүмкін емес», деген.
Сондықтан да, әр тәрбиеші күнделікті тәрбиеде ауыз әдебиеті үлгілеріне мықтап
жүргізу керек.Жалпы, бала тілінін дамуы бесікте жатқан кезі «бесік жырынан»
басталады.Ол жырларда ананың баласына деген ақ тілегі, алда күткен үміті мен сенімі
анық білінеді. Ұлы Абай «Туғанда дүние есігін ашады – өлең, өлеңмен жер қойнына
кірер деген », деген сөз осының айғағы.
Қорыта келгенде, баланың тілін дамыту үшін түпкі болатын екі күш қажет.Осы
күштердің бірі болып ен алдымен ата – ана табылады.Өз баласының ерекшелігін көріп,
оны дұрыс бағалай және бағыттай біліп, білімімен, тәртіппен, еңбекпен ұштастырып
отырса, бала тілінін дамуына қажетті жағыдай жасаса, бұдан балаға, оның болашағына
үлкен пайда болары сөзсіз.
Ал екінші тылсым күш – тәрбиешілер. Демек, ұжым тәрбиешілері мен бөлек
отбасылар арасындағы хабар алмасу ең маңызды міндеттердің бірі болып
саналады.Осылай бірлесе еңбектеніп қана тілі жетік, ой – өріс кең балаларды тәрбиелеп
мақсатымызға жетеріміз анық.
Қазақ халқының ауызекі шығармашылығыбіздің ұлттық болашағымызды,
халықтық қасиетімізді өзімізге де, өзгеге де жазбай танытатын асыл мұра, сол арқылы
ата-бабаларымыздың тәрбиелік мирастары негізінде жас ұрпақты адамгершілікке, адал
еңбек, өнер-білімге баулу, өмірге бейімдеу, отбасының, ауыл аймақ, Отанының
намысын қорғау сияқты ізгі қасиеттерге тәрбиелеуге мүмкіндік туады.
Халық ауызекі шығармашылығы халық күші мен даналығын, оның адамгершілік
мұраттарын, халық педагогикасының терең сипатын жеткізетін педагогикалық құрал
717
болып табылады. Ертедегі көпке танымал педагогтардың педагогикалық мұраларына
ден қойсақ, олардың үнемі халық педагогикасына сүйенгендерін аңғарамыз.
Жас жеткіншектерді патриоттыққа тәрбиелеуде, туған жеріне, еліне деген
сүйіспеншілік сезімін оятуда «Жекен жерінде көгерер, ер елінде көгерер», «Туған
жердей жер болмас, туған елдей ел болмас», «Өз елімнің басы болмасам да, сайының
тасы болайын», «Елінен безген ер оңбас, көлінен безген қаз оңбас», «Отансыз адам –
ормансыз бұлбұл» т.б. мақал-мәтелдердің құндылығы орасан зор.
Сонымен қатар мақал-мәтелдерде халық жақсылық пен жамандықты, адалдық пен
арамдықты, еңбекқорлық пен еріншектікті, жомарттық пен сараңдықты, саналылық пен
надандықты салыстыра сөз етеді. Адамгершілік жолына нұсқан келтіретін жамандық
пен жауыздық қылықтарды батыл сынап, әшкерелеп, қалың жұртшылыққа
адамгершілікке тән мінез-құлықтарды үлгі өнеге етеді.
Балаларға адамгершілік тәрбие, білім беруде қазақ халқының эпос
шығармашылығының да орны ерекше. Қазақ эпостарында еңбексүйгіштік,
отансүйгіштік, рулар мен тайпалардың өзара ізгілік қарым-қатынастары, әйелдерге,
ақсақалдарға құрметпен қарау, адамгершілік, батылдық, балаларға қамқорлық,
мейірбандық, туған жерге, табиғатқа деген сүйіспеншілік т.б. жырланады.
Қазақтың көне ауыз әдебиетінің, арада талай ғасырлар өтсе де, ұрпақтан ұрпаққа
тарап, ел зердесіне мықтап орныққан, танымдық мәнін, тәрбиелік мазмұнын есте
жоймаған, заман ағымына қарай қайта жасарып, көпшіліктің айрықша ілтипатына ие
болып отырған түрі – шешендік сөздер. Олар халық ауызекі шығармашылығының басқа
түрлері сияқты, оқиғаны баяндау, тапқырлыққа баулу, үлгі-насихат арқылы
тыңдаушының таным дүниесін кеңейтіп, биік адамгершілік қасиеттерге үндейді.
Шешендік сөздердің аясы кең, негізгі арқауы – адамгершілік болғандықтан, қай заман
талабына да сай келе беретін халық байлығы саналады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.С.Ғаббасов.Халық педагогика негіздері.-Алматы,1985.
2.Бала мен балабақша.- №3,№5.2009.
3.Тілдерді оқыту үрдісінде инновациялық технологияларды қолдану. –
Алматы,2010.
4.А.Қайырбекова.Қаақ тілі.Оқыту әдістемесі. – 2005.
ПСИХОМОТОРИКА НА МУЗЫКАЛЬНЫХ ЗАНЯТИЯХ С ДЕТЬМИ ОВР
Лазарева Лариса Дмитриевна
КГКП ясли- сад «Еркетай»
Когда человек производит произвольное движение, оно появляется вслед за
желанием в сознании этого движения. Без желания, как мотива, движение было бы
бессмысленно.
