701
Мектеп жасына дейінгі баланың есі негізінен ықтиярсыз сипатта болады. Бұл бала
көбіне өзінің алдына бір нәрсені есінде қалдыру үшін саналы мақсаттарды
қоймайтындығын көрсетеді. Есте сақтау мен еске түсіру баланың еркі мен санасына
байланысты өтеді. Бұл екеуі де іс-әрекет арқылы жүзеге асады әрі іс-әрекеттің сипатына
байланысты болады. Бала іс-әрекетте неге зейін қойса, оған не әсер етсе, не қызық
болса, соны ғана есінде сақтайды. Заттарды, картиналарды, сөздерді ықтиярсыз есте
сақтаудың сапасы, баланың осыларға қаншалықты әсерлі іс-әрекет істеуіне іс-әрекет
процесінде оларды егжей-тегжейлі қабылдау, ойластыру, топтастыру қандай дәрежеде
өтетіндігіне байланысты. Мысалы, суреттерді жай ғана қарап шыққанда оларды
баланың есінде сақтау анағұрлым нашар балады, ал осы суреттерді, өз орындарына,
мысалы, бақшаға, ас үйге, балалар бөлмесіне, қораға дәл келетін жеке заттарды қою
ұсынылғанда бала оларды есінде жақсы сақтайды. Ықтиярсыз есте сақтау баланың
орындайтын қабылдау және іс-әрекеттерінің жанама қосымша нәтижесі болып
табылады.
Мектепке дейінгі жастағылардың ықтиярсыз есте сақтауы мен ықтиярсыз еске
түсіруі – ес жұмысының бірден-бір түрі. Бала бірдеңені есте сақтау немесе еске түсіру
жөнінде алдына әлі мақсат қояды, ал бұл үшін арнаулы тәсілдерді қолдануды білмейді.
Мысалы, үш жастағы балаларға суреттер тобының біреуін сұрағанда балалардың басым
көпшілігі өзін мүлде бірдей ұстады. Суретке көз жүгіртіп өткеннен кейін бала оны
шетке ығыстырып қойып, үлкен адамнан басқа суретті көрсетуді сұрады. Кейбір
балалар бейнеленген заттар жөнінде әңгімелеп беруге тырысты, суретке байланысты
өткен тәжірибенің жағдайларын еске түсірді («Көзілдірікті көзге киеді. Мынау-
көбелек, құрт деп аталады». «Қарбыз. Мен, анам және әкем-үшеуіміз үлкен қарбыз
сатып алғанбыз, алқоры одан әлдеқайда кіші», тағы осындайлар.
Мектепке дейінгі жас – естің қарқынды даму жасы. Ес – бала үшін маңызды
оқиғалар мен мәліметтерді жаданда қалдырады және сақтайды.Сондай-ақ мектепке
дейінгі балалардың ойлау үрдісіне тоқталсақ, ойлау – тіл дамуы және ғылыми
ұғымдарды меңгеру бірлігінде дамиды. Баланың сау психикасының ерекшелігі –
танымдық белсенділігі. Ойлау – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс
қатынастарының адам миында жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.
Ақыл-ой жағынан бала қаншалықты пәрменді болса, ол сонша көп сұрақтар қояды және
оның сұрақтары соншалықты алуан түрлі болады. Бала заттың бейнесін ғана емес, оның
қимыл-қозғалыстары туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау – 6 жасар бала ойлауының
негізгі түрі. Әрине, ол жекелеген жағдайларға логикалық ойлауды да орындай алады,
бірақ та бұл жаста көрнекілікке сүйенген оқыту басымырақ болады. Мұның өзі осы
жастағы балалардың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері жаңа ғана қалыптасады.
Сондықтан жақсы қабылдап алған заттардың түсін есінде жақсы сақтайды. Көру және
есту елестері көрген нәрселердің мазмұнымен байланысты болады [5].
Мектепке түсу балалардың логикалық есін дамытуда үлкен роль атқарады. Бұл
жөнінде оқулықтардың бәрінде мәтінді қалай оқу, тапсырманы қалай орындау керектігі
айтылған. Бірақ баланың назары кейде бұған жөнді түсе қоймайды. Мұғалім мұны
қатты ескерген жөн. Атақты психолог ғалымдары Л.С. Выготский, А.И. Леонтьев, А.С.
Запорожец, Л.Д. Венгер, Д.Б. Эльконин, Е.И. Игнатьева, Ю.К. Бабанский, И.Я. Лернер
т.б. зерттеушілердің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының
702
қалыптасуына әсер ететін әртүрлі іс-әрекеттердің ішіндегі ең маңыздысы
шығармашылық белсенділіктің сапалығына назар аударады. Алайда мектепке бару
қарсаңында баланың психологиялық даму деңгейінде жекелей өзгешеліктер өсе түседі.
Бұл өзгешеліктер мынадан көрінеді: балалар бір-бірінен ақыл-ой, адамгершілік және
жекелей дамуымен ажыратылады. Олай болатын болса, балаларға психологиялық
қолдау жасау бiлiм беру мекемелерiнiң (балабақша, мектеп) ең негiзгi мiндетi болып
табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты.Астана – 2009.
2. Выготский Л.С. Собр. соч. Т.4. Детская психология. Москва, Педагогика, 2002.
3. Рубинштейн С.Я. Экспериментальные методики патопсихологии и опыт
применения их в клинике. Москва, 2000.
4. Жарықбаев «Жалпы психология» 2009.
5. Психология. Адамзат ақыл-ойының қазынасы. –Алматы, 2005ж.
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ ТІЛ КЕМІСТІГІ БАР БАЛАЛАРМЕН
ЖҰМЫС
Жетекшісі: Қазангапова С.О.
Алмуратова А.А., Сүйіндік А.О.
Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі
«Балалық шақ – адамның өмірінің негізгі кезені, келешек өмірге дайындық емес,
ол
бүгінгі,
жарық,өзіндік,
қайталанбайтын
өмір»,-деп
орыс
ғұламасы
В.А.Сухомлинский айтқан балалық шақ қалай өткені, бала кезінде баланы кім қолынан
ұстап жетектігеніне, оның ойына және жүрегіне сырттан не еңгеніне, бүгінгі бүлдіршін
келешекте қандай адам болатыны, белгілі болады.
Логопед-мұғалімдердің көп жылдық тәжірибесінен, жалпы және арнайы мектепке
дейінгі мекемелердің логопунктарында істеп жүргендерінен көрінеді, сөйлеу тіліндегі
кемістігі бар балалар түрлі кемістіктер артып келеді.
Қазіргі таңда статистикадан көруге болады, жас шамасына қарай сөйлеу
дамытуына зерттелген балалардың текқана 30 пайызығана нормаға сәйкес келеді.
Соңдықтан, мектепке дейінгі мекемелердегі логопункта жұмыс істеп жүрген логопед-
мұғалімдердің ұйымдастыру әрекеттерін өзгерту қажеттілігі туындап отыр.
Осы проблеманы шешу үшін осындай түзету-педагогикалық модель құрылды,
мектепке дейінгі оқыту –тәрбие үдірісіне сай еңгізілді.Қиыншылықтар, мектепке
дейінгі мекемелерде логопунктың түзету- білімділік үдірісінде қиындық тұғызатыны
бір көлемде жүргізілетін құжаттар және әдістемелік бағдарламалардың жоқтығы.
Логопунктардың жағдайында осы бағдарламаны толық менгерілмегені, мектепке
дейінгі мекеменің бағдарламасы арнайы түзету бағыты бойынша айырмашылығы бар.
