Егер де халық өзінің дәстүрлі түріндегі шекарасынан
алыс орналасса да, олар өзінің статусын жоғалтпайды
және сан жағынан аз ұлттар дәрежесіне ауыспайды. Саны
жағынан аз халықтармен, сол сияқты саны жағынан аз
ұлттармен әлеуметтік жұмыстың қажеттілігі туындап
отыр.
Егер де барлық сан жағынан аз халықтардың олар
ұлттық-территориялық құрылымы бар ма, этникааралық
ортада орналасқан ба? - деген сұрақтарды ескерсек бұл
өзекті мәселе болып табылады. Қазіргі уақытта аталған
халықтардың жиынтығы 200 мың адамды құрайды.
Халықтың саны жағынан аз бөлігімен әлеуметтік
жұмыс істеу бағытын үш күрделірек мәселе анықтайды:
жұмыссыздық, алкоголизм және ауру сырқат деңгейінің
жоғарылығы. Мұндай ұжымдармен әлеуметтік жұмысты
тиімдірек ету үшін, мақсатты түрде үш диаспор тобын
бөлуге болады:
Ішкі диаспора - өз республикасынан тыс өмір сүріп
жатқан, халықтың бөлігі (коми, карелдер, хакастар,
алтайлықтар, чуваштар, осетиндер т.б.);
Жақын диаспора – тарихи отаны бұрынғы кеңес
республикалары (украиндер, белорустер, казақтар,
армяндар, грузиндер т.б.);
Алыс диаспора – тарихи отаны қиыр шығыс
мемлекеттегі ұлттық топтар (немістер, гректер, поляктар,
корейцтар, венгрлар, болгарлар, чехтар және т.б.); ұлттық
территориялық білімі жоқ, басқа елде немесе Ресейде
мемлекеттігі жоқ ұлттық диаспоралар (сығандар,
ассирицтар, курдтар және т.б.). Бұл топтардың ерекшелік
белгілерінің болмауымен әлеуметтік жұмыс кез-келген
елде қолайлы болуы неғайбыл.
Кейбір диаспоралардың тағдыры драмалық
қалыптасуы сирек кездеседі. Біріншіден, әрбір
дағдарыстық жағдай, егер ол ішкі саяси немесе
мемлекетаралық конфликт не болмаса этникалық, саяси,
идеалогиялық негіздегі конфликт болмасын, диаспоралар
әрқашанда әлсіз болып келеді. Екіншіден, ата-
бабаларымыздың ұзақ уақыт бойына жерден қол үзуінің
нәтижесі өзінің этникалық мәдениетпен даралығын
жоғалтуына әкеп соғады. Ассимилизация қаупі,
қорғансыздық сезімі өзінің тайпаларымен байланысты
нығайтуға ұмтылдыруды қалыптастырады. Көбіне
байырға халықтар оны ұлттық көрініс ретінде
қабылдайды.
Адамзаттың этникалық тарихымен бірге ұлттық
диаспоралардың пайда болуы этникалық, оның ішінде
мәжбүр етушілік, яғни миграцияның нәтижесінде пайда
болады. Бір жағынан миграция мемлекет өмірінде тиімді
рөл атқарса, екінші жағынан оның пайда болуы байырғы
және байырғы емес тұрғындардың арасында конфликтілік
жағдайлардың себебі болып отыр. Миграцияны
адамзаттың пайда болу құбылысы ретінде қарастыруға
болады. Этникалық аз халықтың проблемалары өзінің
даралығын және басқалардан ерекшелігін танытатын
ұлттық мемлекет пен этностардың пайда болу кезеңінде
туындайды.
Тарих
жеңіліске
ұшырағандарды
жеңімпаздардың құрамына еңгізе отырып, халықтарды
араластырады. Жаулап алынған көптеген халықтар өзінің
этникалық тарихын тоқтатады, бірақ әрқашанда бола
бермейді.
Әлемде диаспоралы, байырғы емес тұрғылықты
халықтың проблемасын шешуден ада болған ешбір
мемлекет жоқ. Бұл жағдайда ұлттық диаспораларға
қатысты негізгі халықаралық құжаттарды қарастыру өте
маңызды болып табылады.
Әлеуметтік қызметтің мазмұны, сипаты көптеген
факторларға байланысты. Бірақ қандай да болмасын
жағдайда ұлттық диаспоралармен әлеуметтік жұмыс
мынадай негізде, яғни жергілікті жағдайда этникалық
қауымдастықты және этнос өкілдерін бейімдеу, жаңа
жағдайға оларды орналастыру, оларға жұмыс пен білім
алуға мүмкіндік тудыру болып табылады. Бұл жұмыстың
екінші бағыттылығы – ұлттық даралықты сақтауға, салт-
дәстүрлер, әдет-ғұрып, психология және мәдени
көрсеткіштерін жоғалтқан жағдайда көмек көрсетеді.
Ұлттық диаспоралармен жұмыс үш деңгейде
жүргізіледі: мемлекеттік, аймақтық және жергілікті.
Мемлекеттік
деңгей.
Халықтардың
қызығушылықтарын құқықтық реттеу. Мемлекет
азаматтың жасына, жынысына, ұлтына, нәсіліне
қарамастан құқық және еркіндік теңдігіне кепілдік береді.
Әлеуметтік, нәсілдік, аймақтық, тілдік және діндік
деңгейлеріне байланысты азаматтардың кез-келген
құқықтарын шектеуге тиым салады.
Аймақтық деңгейі. Қандай да бір деклорация, егер
әлеуметтік жұмыс нақты субъектіде жүргізілмесе қажетсіз
болып қалады. Әрбір субъект экономикалық,
географиялық, климаттық, саяси және этникалық
ерекшеліктері бар. Оған қоса әрбір субъектіде ҰМА және
аймақтық билікпен өзара байланыс қалыптасады.
Аймақтық деңгейде ұлттық диаспоралар туралы
қоғамдық пікірді қалыптастыру мен меңгеру өте маңызды.
Әртүрлі социалогиялық құрал-жабдықтардың көмегімен
байырғы тұрғындардың көңіл-күйі, ұлттық диаспораларға
қатынасы, байырғы және байырғы емес халықтардың
арасындағы мәдени дистанция туралы көрсеткіш
анықталады. Бұндай зерттеудің ғылыми, сонымен бірге
практикалық маңызы бар.
Ұлттық диаспора мәселелеріне деген қызығушылық
осы диаспора өкілдерінің дауыс үшін күресі кезінде саяси
бірлестіктер кезеңінде туындайды. Сосын бұл
қызығушылық саябырсиды немесе саяси қызметкерлерге
немесе жергілікті билікпен байырғы тұрғындарды
“бөтендерге” айдап салушылық сияқты құбылыс
байқалады. Көбіне осы негізде шынайы қақтығыстар
болып отырады.
Жергілікті деңгей. Жұмыс бастылық, бейімделу
сұрақтары полиэтникалық мәдениетпен этностардың
өзара әрекеті болатын нақты жергілікті деңгейде
шешіледі. Тұрғылықты халықтың “бөтендерге”
қатынасына көптеген мәселелер туындауы мүмкін.
Қазақстан халқының топтасқандығы көбінесе дұрыс
ұлттық
саясатта ғылыми тұрғыға негізделген.
Республикада бүгінгі таңда ұлтаралық қарым қатынас
процессі жан-жақты талданған. Қазіргі жағдайда
елдегі ұлт саясатының нақты мақсаттарын,
мазмұндарын, олардың күрделілігін, қайшылықтарын
жете талдау маңызы ерекше болып отыр. Қоғамдық
прогрес пен бірігу әлеуметтік серіктестік саясаты ұлт
мүддесін шешумен, ұлт саясатын жоғары көтеру
деңгейімен табиғи ұштасып отыр. Елдегі ұлттық
қарым-қатынас саясатының дұрыс жүргізілуі бүгінгі
таңда көпұлтты халқымыздың жетістігі.
Жалпы алғанда саясат мемлекетіміздің үкіметті ұстап
тұру, оны пайдалануда әлеуметтік қатынастар мәселесін
шешумен байланысты әрекет саласы болып табылады.
Саясаттағы орталық субъектісі - мемлекет. Кез-келген
қоғамдық мәселесінің шешілуі мүддеге мемлекет
тарапынан нұсқан келтіруі мүмкін. Қазіргі кезде
адамзат тап болған жахандық сынақтардың бірі
ұлтаралық қақтығыстар қатері болып табылады. Бүкіл
дүниежүзі бойынша біз діни негіздегі өткір қарама
Достарыңызбен бөлісу: | 
