БЕКІТЕМІН
Оқу ісі жөніндегі проректор
___________Н.Э. Пфейфер
«__»_________200_ ж.
Құрастырушы: аға оқытушы ______________ Анишева Г.М.
«Орындаушылық өнер» кафедрасы
ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
«Музыкалық шығармаларды талдау» пәні бойынша
050106 «Музыкалық білім» студенттеріне арналған
Жұмыс бағдарламасы мемлекеттік жалпыға міндетті мамандық стандарты ҚР МЖ МБС 3.08.256 -2006 жұмыс оқу жоспары және негізінде әзерленген 050106 ҚР МЖ МБС 3.08.256 -2006 және БП 2 МК 2.1 МSHT 4205 негізінде әзерленген
Кафедра мәжілісінде ұсынылды 200 ж «__»___________ № ____ хаттама
Кафедра меңгерушісі ________ Е. Жуматаева
Филология журналистика және өнер факултетінің оқу әдістемелік кеңесінде мақұлданды 200 _ ж «__»__________№ ____ хаттама
ӘК Төрайымы __________ Жуманкулова Е.Н.
КЕЛІСІЛДІ
Факультет деканы ___________ Сарбалаев Ж.Т. «__» ______ 200_ ж.
Жж ӘҚБ мақұлданды
Жж ӘҚБ бастығы _____________ Варакута А.А «__»_______ 200 _ ж.
1 Пәнің мақсаты мен міндеттері
Музыкалық шығармаларды талдау пәні музыкалық теориялық пәндер циклының аяқтаушы пәні.
Пәнді оқуту барысында негізгі музыкалық материал халық музыкасы классикалық шығармалар, осы заман музыкасының үздік үлгілерінің алуна керек. Мектеп бағдарламасы бойынша қаралатын шығармаларға ерекше көңіл бөлу.
1.1 Пәнің мақсаты:
Болашақ музыка мамандарын даярлауда музыкалық шығармаларды талдауға үйрету. Музыка мұғалімдерінің теориялық және практикалық дағдыларды меңгерумен қатар, оқушыларға музыкалық шығарманың мазмұны формасы, жанры, стильдік ерекшеліктерін түсіндіру.
Пәнді жүргізідуін негізгі түрі лекциялық сипаты бар лабораториялық сабақтар түсіндірумен қатар тақырып бойынша арнаулы музыкалық шығармаларды талдап, көрсету қажет.
Пәннің міндеттері:
- мазмұны мен формасының бірлігі тұрғысынан музыкалық шығарманы кәсіби, ғылыми түрде талдау жасау жөнінде, оның әдістемесіне білім беру
- тарихи қалыптасқан музыкалық форма – композициялар жөнінде, олардың музыка сабағында орынды қолдана алуға баулу;
- музыкалық шығармаларға талдау пәнінен алған білімдері мен дағдыларын еркін пайдалануға үйрету;
Пәнді игеруде студенттер білуге және істеуге тиісті:
әр түрлі формаларды жазылған шығармаларды талдап көрсету (қарапайым формалардан ірі, күрделі формаларға дейін);
музыкалық шығарманы немесе оның бір бөлімін талдау;
өтілетін тақырыптарға сәйкес шетел классикалық музыкасынан мысалдарды жинактау және зерттеу.
2. Пререквизиттер:
- Гармония;
- сольфеджио;
- музыкалық шығармаларды талдау;
 Тематический план Форма
Дисциплины СО ПГУ 7.18.2/07
3. ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ
3.1 Пәннің тақырыптық жоспар
|
№
|
Тақырыптың аттары
|
Сағат көлемі
|
4 курс
|
7семестр
|
|
Кіріспе
|
1
|
-
|
3
|
1
|
Бөлімдердің функциялары (міндеттері). Музыкалық материялды баяндау түрлері.
|
0,5
|
-
|
2
| |
2
|
Форманың қалыптасуы мен дамуының принциптері.
|
0,5
|
-
|
2
|
3
|
Период (кезең).
|
0,5
|
-
|
3
|
4
|
Қарапайым (жай) формалар
|
0,5
|
3
|
2
|
5
|
Күрделі үш бөлінді форма.
|
0,5
|
4
|
2
|
6
|
Варияциялық форма.
|
0,5
|
-
|
3
|
7
|
Рондо.
|
0,5
|
-
|
3
|
8
|
Сонаталық форма.
|
1
|
4
|
2
|
9
|
Рондо-соната.
|
0,5
|
-
|
3
|
10
|
Циклдік формалар.
|
0,5
|
4
|
2
|
11
|
Өнердің синтетикалық жанрлары
|
1
|
-
|
3
|
барлығы
|
7,5
|
15
|
30
|
3.2 Дәріс сабақтардың мазмұны
№
|
Тақырыптар атауы
|
Мазмұны
|
|
Кіріспе
|
Піннің мақсаты мен міндеттеріне сипаттама беру. Түсіндіру - сабақ
|
1
|
Бөлімдердің функциялары (міндеттері). Музыкалық материялды баяндау түрлері.
|
Бөлімдердің функциялары (міндеттері). Музыкалық материялды баяндау түрлері. Бөлімнің негізгі функциялары: 1) Тақырыпты баяндау.2) форманың бөлімдердің байланастыру.3) ортаңғы бөлім функциясы.4) Реприза қайталау бөлімі. 5) Негізгі форма немесе оның бөліміне кіріспе.6) Соңғы, аяқтаушы бөлім. Музыкалық материалы баяндау түрлері: 1. экспозициялық түоі – тақырыпты алғаш рет көрсету, баяндау. Оның негізгі белгісі –тұрақтылық.2) ортаңғы бөлімде кездесетін түрі – музыкалық материалдың тұрақсыздығы, үздіксіз дамудың басым болуы. Негізгі белгілері а) тақырыптың қысқа бөлшектерін жүргізі.б) гармониялық тұрақсыздық. в) структуралық бөлшектену.
|
2
|
Форманың қалыптасуы мен дамуының принциптері.
|
Форманың қалыптасуы және дамуының принциптері:
1) Қайталау принципі – оның негізгі мақсаты – материалды нығайту.2) Түрлендіріп қайталау (варьирование) 3) Дамыту принципі (разработка)4) Жасынды контраст – тақырыптық едәуір өзгеруге ұшырауы. 5) Салыстырмалы контраст – жаңа материалды еңгізу. Форманың қалыптасуы және дамуының принциптерінің өзара байланысы.
|
3
|
Период (кезең).
|
Период (кезең). Музыкалық ойдың аяқтаған түрін бейнелейтін құрылым период (кезең) деп аталады. Ол каденциямен алғашқы немесе басқа тональдыкте аяқталады. Период негізінен екі бөлімнен тұрады, ол бөлімдер сөйлемдер деп аталады. Периодтың кең тараған түрі – сөйлемдер деп аталады. Периодтың кең тараған түрі – экспозициялық период. Периодтың типтік түрі екі ұқсас сөйлемнен тұрады. Бірінші сөйлем тұрақсыз каденциямен, ал екінші сөйлем тұрақты каденциямен аяқталады; екінші сөйлем бірінші сөйлемнің тақырыбын қайталайды. Бір тональдіктің ішінде жазылған период және модуляцияланған (басқа тональдіккі ауысып, аяқталған)период. «квадраттық» период (әр сөйлем екі фразадан тұрады) периодтың кең тараған түрі. Квадраттық периодтық құрылысы – 4 такт 4 такт; яғни периодтың типтік түрінде такт саны сегізден кем болмайды. Музыкалық шығармада тактілер саны өзгеше болып келетін периодтар да кездеседі. Олардың сөйлемдері көлемі жағынан тең болмайды. Музыкалық шығармаларда тактілер саны өзгеше болып келетін периодтар да кездеседі. Олардың сөйлемдері көлемі жағынан тең болады: 1) Алты тактілік сөйлемдері.2) Бес тактілік сөйлемдер. 3) Жеті тактілік сөйлемдер. 4) Сөйлемдерге бөлінбейтін периодтар. Периодтың күрделі түрлері. 1. Ұлғайтылған период – екінші сөйлемнің бірінші сөйлемдегі негізгі ойды дамыту нәтижесінде ұлғаюы (секвенция, қайталау, үзілген каденция арқылы). Ұлғайтудың тағы бір түрі – периодтағы негізгі ойды нығайту үшін еңгізілетін қосымша бөлім (дополнение). Күрделі период – он алты, отыз екі тактіден тұрады. Периодтың жеке шығарма ретінде кездесуі.
|
4
|
Қарапайым (жай) формалар
|
Екі және үш бөлімді қарапайым формалар. Анықтамасы: Iбөлімі период, ал қалған бөлімдері периодтан күрделі болмайтын формалар қарапайым формалар деп аталады. Екі бөлімді форма : оның халық музыкасынан шығуы, тақырыпты көрсету, ары қарай дамыту және II бөлімде аяқтау. Бөлімдердің өзгешелігі және туыстығы. Үш бөлімді форма. Анықтамасы: I бөлімі период, екінші, яғни ортанңғы бөлімі – период немесе тұрақсыз материалдан тұратын бөлім, ал үшінші бөлімі – реприза, қайталау.
Iб. IIб. IIIб.
А В А1
1 период ортаңғы реприза
бөлім
Өзгермеген және динамикалық (өзгертілген) реприза. Қарапайым формалар шағын шығарманың (миниатюра) негізгі формасы, сонымен қатар вариациялар тақырыбы, рондо рефренінің формасы ретінде, сонаталық циклдің бір бөлімінің құрамында кездеседі.
|
5
|
Күрделі үш бөлінді форма.
|
Шекті бөлімдері қарапайым екі немесе үш бөлімді формада жазылады, тақырыптық материалды бірдей, құрылымы әр қалай болатын ортанғы бөлімі шекті бөлімдермен контрастылық құрайды. Күрделі үш бөлімді форманың негізгі принципі – тақырыптық материалдың салыстырмалы контрастта болуы. Контраст түрлерінің сан алуындағы: тональдік, тақырыптық, фактуралық т.б. Ортаңғы бөлімнің бірінші түрі – трио, қарапайым екі немесе үш бөлімді формада кейде период формасында жазылады. Динамикалық реприза. Ортаңғы бөлімнің екінші түрі – эпизод. Эпизодта жабық, аяқталған периодтар кездеспейді. Трионың тағы бір айырмашылығы, эпизод қайталанбайды.
Кіріңспе және кода.
Күрделі үш бөлімді форманың ерекше түрі – шекті бөлімдері период формасында, ол ортаңғы бөлімі (трио(қарапайым екі немесе үш бөлімді форма аса кең тараған форма, жеке шығарма ретінде және сонаталық циклдың II, III бөлімдеріне кездеседі.
|
6
|
Варияциялық форма.
|
Варияциялау – түрін өзгертіп қайталау, түрлендіру. Музыкалық тақырып және оның өзіне тән типтік қасиеттері. Түрлендірудің әуендік, ырғақтық, гармониялық, фактуралық тәсілдері.
Кіріспе және кода.
Варияциялық остинатолық вариациялар – XVII ғасырда пайда болды – бас дауысының барлық вариацияларда өзгермей қайталануына негізделген. Баяу темптегі көне билер – чакона және пассакалья осы формада құрылған. Өткен ғасырларда және осы заман музыкасында жеке шығарма ретінде және дамыту принципі ретінде кездесуі.
|
7
|
Рондо.
|
Негізгі принципі - өзгермей қайталанып отыратын рефрен – бас тақырып (үш реттен кем болмауы керек); оның жеке, қайталанбайтын эпизодтармен кезектесіп, қайталануы. Француз клавесинистерінің рондосы.
Тақырыптың формасы – 8-10 тактілі период. Рефрен үш – бес рет, кейде сегіз, тоғыз ретке дейін қайталануы мүмкін. Вена классиктерінің рондосы. Бөлімдерді ұлғайту нәтижесінде бес бөлімді рондоның қалыптасуы.
Формуласы: А+В+А+С+А
Кода.
XIX ғасырда рондо жанрының әрі қарай дамуы. Жеке шығармаларды кең тараған, сонымен қатар, сонаталық циклде финалда, ортанғы бөлім формасы ретінде кездеседі
|
8
|
Сонаталық форма.
|
Жалпы сипаттамасы. Басқа формалардың арасында алатын ерекше орны мен маңызы. Ұлы француз революциясының озат көзқарастарын көрсету. (Бетховеннің шығармашылығында). Сонаталық форманың даму принциптері, репризада экспозицияның қарама-қайшылығын бәсендету. Негізгі музыкалық образдардың мінездемесі: бір жағынан белсенділік, екінші жағынан жұмсақтық, сабырлық қасиеттерін басым болуы. Сонаталық форманың дамуының жалпы барсы. Кіріспе бөлімі, оның структуралық маңызы. Экспозиция – негізгі музыкалық образдарды алғаш рет көрсету. Негізгі партия (главная партия). Аяқталған, жабық (бір тональдікте жазылған) түрі, аяқталмаған ашық (модуляциялған) түрі.
Жалғастырушы партия, оның құрылымдық, мазмұндық міндеттері, тақырыптық құрамы. Қосалқы партияның (побочная партия) мінездемесі, тақырыбы, құралымы. Негізгі партиядан ерекшелігі (контраст түрлері). Алғашқы партиялардың элементтерінің кенеттен енуіне байланысты, қосалқы партиядағы шұғыл өзгеріс. Қорытынды партия, оның формасы, структуралық маңызы, тональдігі.
Экспозицияның кей жағдайда қайталануы. Ортанғы дамыту бөлімі (разработка). Экспозиция тақырыптарының белсенді дамуы, олардың күрделі өзгеріске ұшырауы, тақырыптарды шиеленістіру мақсатында салыстыру. Структуралық, тональдік тұрақсыздық, секвенциялық даму, құрылымдардың аяқталмай, жалғасуы. Жаңа материалдан тұратын бөлімнің кездесуі. Қосалқы партияның (побочная партия) алдындағы предыкт. Кейде разработканың орында эпизодтың болуы. Реприза, оның мазмұндық және құрылымдық маңызы. Экспозиция тақырыптарының тональдік бірігуі. Кейбір өзгерістер: динамикалық өзгерту (көлемін, қысқарту) кейде негізгі партияның болмауы, қосалқы партияның кодамен бірігуі. Репризаның керісінше орналасуы («зеркальная»), негізгі және қосалқы партиялардың полифониялық синтезі. Аспаптық концерт жанрында сонаталық форманың қолдану ерекшелігі. Увертюрада сонаталық форманы қолдану. Дамыту бөлімі жоқ (разработка) сонаталық форма, оның вокалдық музыкада, циклды шығармаларды екінші бөлімінде кездесуі.
|
9
|
Рондо-соната.
|
Рондо және сонаталық формалардың өзара байланысынан шыққан форма. Рондоға ұқсас қасиеттері: тақырыбының қарапайым болуы, рефреннің үш реттен кем болмауы. Сонатаға тән қасиеттер: кең ауқымды дамыту принципі, негізгі және қосалқы партиялардың тональдік арақатынасы; бас жағында қарама – қарсы тональдіктерде болып, репризада тональдіктердің бірігуі.
Сонаталық формадан айырмашылығы: негізі партияны қосалқы партиядан соң қайталануы.
|
10
|
Циклдік формалар.
|
Циклдік формалар деп екі немесе одан да көп құрылым жағынан дербес бөлімдерден тұратын формалар аталады. Циклдік формалардың құрылуының негізігі принципі: бөлімдердің бір-бірінен ерекше бола тұрып, бір ойды, мақсатты көрсетудегі өзара байланысуы. Аспаптық және вокалды-аспаптық. Прелюдия және фуга, сюита, соната, оратория, кантата т.б.
Ерте заман сюитасы (старинная сюита). Көне билердің: аллеманда (баяу темте), куранта (орташа темте), сарабанда (өте баяу темте), жига (жылдам, тез темпте) деп аталатын билердің контрастылығына негізделген. Сонымен қатар сюитаға қосымша билер еңгізіледі. Бөлімдердің тональдік структурасы, интонациялық туыстығы. И. С. Бахтың партитуралары. Жаңа заман сюитасы (новая сюита). Белгілі бағдарлама желісімен жазылуы, әр түрлі жанрларда қолдану, тональдік ауқымының өсуі. Сюитаның басқа түрлері. Сонаталық цикл – циклдік формалардың аса дамыған күрделі түрі. Философиялық терең топшылау мазмұнды мен образдарының бірлігі, тақырыптың материалдық белсенді дамуы, контрасттың маңызы. Сонаталық циклде кем дегенде бір бөлімі сонаталық формада жазылады. Жеке аспаптарға арналған сонаталар, камералық аспаптық ансамбльдерге арналған сонаталар, симфонияда негізгі форма ретінде қолданылуы. Төрт бөлімді сонаталық цикл; сонаталық циклдің бес және одан да көп бөлімді түрі. Екі бөлімді сонаталық цикл. Оратория және кантата – құрамында ариялар, ансамбльдер, хорлар, оркестрлік номірлер кіретін финал мен аяқталатын вокалды – симфониялық формалар. Қазақстан композиторларының кантаталары мен ораториялары.
|
11
|
Өнердің синтетикалық жанрлары
|
Өнердің синтетикалық жанрлары – опера, оперетта, балет, драмаға, кинофильмге арналған музыка.
Опера- музыка өнерінің ең биік шыңы. Вокалдық жанрларды кеңінен қолдану, драматургия, театр, бейнелеу өнерімен тығыз байланысты болу. Опера типтері: аяқталған жеке нөмірлерден тұратын және біртұтас дамитын музыкалық драма. Операның бірінші типінің бөлімдері : увертюра, ария, ариозо, ансамбльдер,хорлар. Речитатив, оның түрлері: аспаптық эпизодтар. Ариялар – олардың формаларының сан алуан болуы. Кең тараған форма – үш бөлімді, екі бөлімді форма, сиректеу – рондо формасы, т.б.
Ансамбльдер, хорлар – олардың драматургиялық маңызы. Хорлар кей кездерде жергілікті колоритті әсерлеу үшін, ал кей кездерде негізгі кейіпкер рөлін атқарады.
Музыкалық образдың операда бірітіндеп қалыптасуы. Лейтмотивтік принцип.
Балет – музыканың, драмалық оқиға және өнерінің синтезі. Балеттің жекеленген, ансамбльдік және топтық, көпшілік билерден құрылуы. Музыкалық сүйемелдеу эпизодтардың формаларры. Чайковский балеттерінің симфониялық деңгейі. Симфониялау принципінің А. Глазунов, С. Прокофьев, И. Стравинский, М. Равель, А. Хачатурян, Ғ. Жубанова балеттерінде дамуы.
|
3.3 Зертханалық сабақтардың мазмұны
№
|
Тақырыптар атауы
|
Мазмұны
|
4
|
Қарапайым жай форма
|
Екі бөлімдік форманың ерекшеліктері. Музыкалық шығармалардың талдауы. Гурилев «Колокольчик», Алябьев «Соловей». Үш бөлімдік форма. Орта түрлері. Музыкалық шығармалардың талдауы. Бетховен. Соната № 7. Ор. 10№3. Менует 1 часть.
|
5
|
күрделі үш бөлімдік форма
|
Трио мен үш бөлімді күрделі форма. Эпизод пен үш бөлімді күрделі форма. Музыкалық шығармалардың талдауы. Чайковский. Времена года. Осенняя песнь. Баркаролла. Святки.
|
8
|
Сонаталық форма. Сонаталық аллегроның бастауы. Экспозиция.
|
Мінездемелік, тақырыптық мазмұны, форма ГП. Св.п., оның бейнелік мазмұны және конструктивті түрде пайдалануы. Мінездемелік, тақырыптық, қосалқы партияның құрылысы. Қорытынды партия, оның формадағы ролі. Музыкалық шығармалардың талдауы.
|
10
|
Циклдық форма
|
Циклдық форманың негізгі принциптері.аспаптық және вокалды-аспаптық циклдардың түрлері. Музыкалық шығармалардың талдауы. Бах. Французские сюиты. Бетховен. Соната№8.
|
3.4 Студенттердің өздік жұмысының мазмұны
№
|
СӨЖ түрі
|
Есеп беру формасы
|
Бақылау түрі
|
Сағат көлемі
|
1
|
Дәріс сабақтарға дайындық
|
Жұмыс дәптерін тексеру
|
Сабақты ауызша және
Жазбаша түрде жүргізу, жұмыс дәптерлерін тексеру
|
7,5(7,5*1)
|
2
|
Зерттеу сабақтарға дайындық
|
Қажетті таблицалар,
Схемалар, карточкаларды
дайындау
|
Сабақты ауызша және
Жазбаша түрде жүргізу
|
15(15*1)
|
3
|
Аудиториялық сабақтар мазмұнына кірмеген материялды меңгеру
|
Конспекттер
|
коллоквиум
|
3,5
|
4
|
Бақылау шараларына дайындалу
|
Сұрақтар бойынша
|
МБ1, МБ2
тест
|
4
|
барлығы
|
30
|
Аудиторлық сабақ мазмұнына кірмей қалған материал тізімі:
1.Кульминация түрлері.
Ұсынылатын әдебиет: [9], 114-120 бет.
2. Вена классиктерінің шығармалардың сонаталық аллегро формасы.
Ұсынылатын әдебиет: [3], 27-31 бет.
3. Франц Шуберт шығармашылығындағы циклдык формалар.
Ұсынылатын әдебиет: [10], 34-41 бет
Выписка из рабочего Форма
учебного плана Ф СО ПГУ
специальности 7.18.1/10
4. 050402 «Аспапта орындаушылық» мамандығына арналған жұмыс оқұ жоспарынан алынған көшірме
Музыкалық шығармаларды талдау
№
п/п
|
Оқу
түрі
|
Жұмыс көлемі
|
Семестрлерге бөлінген сағаттар
|
барлығы
|
4 курс
|
7 семестр
|
|
|
|
емтихан
|
Курстық жұмыс
|
Жалпы
|
Ауд.
|
СӨЖ
|
Дәріс
|
Зерт
|
ОСӨЖ
|
СӨЖ
|
Дәріс
|
Зерт
|
ОСӨЖ
|
СӨЖ
|
1
|
Күндізгі
Орта
біліммен
|
7
|
-
|
45
|
15
(22,5)
|
30
|
7,5
|
7,5
(15)
|
7,5
|
22,5
|
|
|
|
|
Әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
Актуальные проблемы музыкально-педагогического образования: сб. Статей алматы, 2002
Асафьев Б. Д. Музыкальная форма как процесс. Л., 1971
Аравин П.В.Жанры қазахской инструментальной музыки. – Алма-Ата, Жазушы, 1972.
Әбдікарімұлы Ә.Ә. Музыка теориясының негіздері.- алматы, Рауан, 1996.
Бобровский В. Функциональные основы музыкальной формы, - Музыка, 1978.
Вопросы музыкальной педагогики, теории, истории, методики и исполнительства: Межвузовск. Сб. Науч. Т.Р. – Алматы, 2002.
Вопросы музыкальной формы: сб. статей. Вып. І – М, 1966.
Вопросы непрерывного музыкального образования: сб. Статей – астана, Музыкальная аадемия РК, 2001.
Джумабеков Ж. И. Хоровые жанры христианской церковной музыки. – алматы, 2001.
Джумалиева Т.К. Национальные песенные традиции в опере М. Тулебаева «Биржан и Сара». Вопросы истории и теории музыки Казахстана. Сб.статей. – Алма-Ата: Өнер, 1984.
Қосымша әдебиеттер:
Инструментальная музыка казахского народа. – Ст., Очерки. (сост. А. Мухамбетова), Алма-Ата: Өнер, 1985.
Медушевский. В.В. Интонационная форма музыки. – М., 1993.
Мухамбетова А. И. Казахский кюй как синкретический жанр (тип программности), Алма-Ата: Ғылым, 1984.
Программы педагогических институтов для специальности 2119 «музыка и пение». Сб 19 –Просвещение, 1984.
Ройтерштейн М.И. Музыкальный язык. М, 1972.
Способин И.В. Музыкальная форма. М, Музыка, 1972.
Теоретические проблемы музыкальных форм и жанров: Сб. статей. М, 1971.
Тюлин Ю.Н№ Музыкальная форма. М, 1974.
Достарыңызбен бөлісу: |
