Тақырып: Эксперименттік психологияға кіріспе. 2сағат

Тақырып: Эмпирикалық зерттеу жүйесіндегі бақылау әдісі. 1сағат.

1.Психологиялық бақылау әдіс және әдістеме ретінде.

2.Бақылау берілулерінің объективтілік және субъективтілік критерилері. 3.Бақылау процедурасының әдіснамасы туралы.

4.Психологиялық зерттеудің басқа әдістерімен бақылаудың қатынасы.

Бақылау – ғылыми зерттеулердің ең ескі әдістерінің бірі. Тәжірибе жолымен алынған кез – келген ғылыми білім адам іс - әрекетін немесе табиғат құбылыстарын бақылау негізінде алынған. Сондықтан кең мағынада бақылау деп – эмпирикалық білім алудың кез – келген түрін айтуға болады.

Зерттеуші – бақылаушы тұрмыстық мағынадағы бақылаушы сөзіне

ерекшеленеді:

1. Танымдық мақсаты бар. Осы мақсат бақыла үрдісін жанама етеді және таным шеңберін ары қарай жылжытады. Бақылау пәні ретінде – адамның мінез – құлқы, эмпирикалық көрінулері, адамдардың қарым – қатынасы және топтардың өзара әрекеттері, сонымен бірге ойлар, пікірлер т.б. қарастырылады. Бақылауды зерттеу әдісі ретінде және әдістеме ретінде түсіну қарама – қайшылық тудырмайды, бір –бірін толықтырады. Мақсатына байланысты бақылаушы зерттелетін құбылысты мақсатты қабылдауға немесе сұрыптап іріктеуге тырысады. Танымдық мақсаттар пәндік мазмұнды сұрыптауға әкеледі – нені болжау керек, нені бақыланған факті деп есептеу керек.

2. Бақылаушының белсенділігі – бақылау үрдісін ұйымдастыру, бақылау жағдайын даярлау және таңдау. Берілулерді тіркеуде.

Психологияда бақыланатындар деп есептейді:

• 
  Индивидтардың мінез – құлқы;
  
• 
  Бөтен адамдар іс - әрекеті, оның өтуінің сыртқы формасы;
  
• 
  Басқа индивидтардың тілдік санасы, олардың түнде көрінуі;
  
• 
  Эмоциялық күйлердің формалары;
  
• 
  Жеке адамдар қасиеттері, қылығында көрінетін жеке адамдардың өмірбаяндық жолы.
  

мазмұнына байланысты:

• 
  Сырттан бақылау – бақылаушы зерттелетін объектіден толықтай бөлінген;
  
• 
  Қосылу бақылау – объектіні бірге жүріп бақылау, бақыланушы – топ адамдарының бірі болады;
  

• 
  Іштей бақылаудың өз артықшылығы және кемшілігі бар.Бір жағынан ол зерттелетін шындыққа тікелей қосылуға көмектеседі, екінші жағынан тікелей қосылу бақылаушының есебінің объектілігіне әсер етуі мүмкін. Кейбір бақылау түрлері сырттай және іштей бақылаудың арасында болуы мүмкін. Мысалы, ұстаздың сыныпты бақылауы, психологтың, кеңес берушінің бақылаулары.
  

• 
  Далалық – бақыланушы табиғи өмір жағдайында болады. Бақылаушы жағынан бастама болмайды
  
• 
  Лабораториялық – адамның мінез – құлықтарын, психикасының басқарылу көріністерін, формаларын, зерттеудегі жасанды жағдай.
  
• 
  Табиғи жағдайды арандату – бұл табиғи экспериментке ұқсас болып келеді.
  

• 
  Лангитюдті – бұл ұзақ уақыт жүргізіледі, көптеген жылдар, зерттеу объектісімен үнемі қатынаста болады.
  
• 
  Кезеңдік – хронологиялық ұйымдастырудың кең таралған түрі.
  
• 
  Жеке – жеке жағдайды сипаттау түрінде болады.Жүйелі немесе кездейсоқ бақылау нәтижелерінің құбылыстарының типтік көрінуі.
  

• 
  Стандартталған – бақыладың негізгі категориялары көрсетілген, қайсысын тіркеу керек екені, бақылау реті, оның кезектігі және т.б.
  
• 
  Стандартталмаған – белгілі мақсаттармен тіркейді, бірақ арнайы шектеусіз, неге назар аудару керек, қандай сәттерін тіркеу және т.б.
  

Бақылау процедурасы белгілі әдістемені жүзеге асыру ретінде:

• 
  Даярлық кезеңі – бақылау объекті туралы бастапқы көрінулерді салыстыру, жағдай, зерттеушілер бақылау әдістемесін таңдау.
  
• 
  Бақылау схемасын жасау кезеңі - немесе нақты жоспарлар, бақылау технологиясын таңдау, оны пайдалану керектігін анықтау. Жоспарды нақтылау үшін алдын ала сеанс жүргізеді немесе генеральная репетиция.
  
• 
  Бақылау өткізу кезеңі – бұл эмперикалық (тәжірибелік) материалдар алу үрдісі, оның нәтижесі протокол болып табылады, яғни бақыланатын жағдайды тіркейтін құжат.
  
• 
  Соңғы кезең – нәтижелерді өңдеу және талдау.