ДЕВИАНТТЩ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ, ҚЫЛМЫС ЖӘИЕ ҚОҒАМДЫҚ БАҚЫЛАУ
165
Назар
аударыңыз
Денені ерекше түрлен-
ДІРУ
С
оңғы жылдары
«денені
ерекше
түрлендіру»
айрықша сұранысқа
ие болып жатыр. Бүлардың арасында
«бүкіл денеге салынатын тату-сурет-
тер, ірі пирсингтер, теріге ыстық метал-
мен басылған белгілер, үстараның не
пышақтың көмегімен соғылған сәндік
тыртықтар бар. Сонымен қатар бүл
суреттерді бетке, мойынға, сондай-ақ
дененің көрінетін басқа да бөліктеріне
салғызады.
Әйелдің мойнындағы нәзік көбелек-
тің, ер адамның білегіндегі айдаһардың
тату-суреті көп сөкеттік тудырмайтын
қалыпты көрінюке айналған
Алайда
денені шектен шыға безендіру эдістері
девианттылық деп есептеледі Америка-
лықтардың көбі мүндай түрлендіруді тек
жағымсыз ғана емес, тіпті жиіркенішті
деп санайды. Батыс мәдениетінде дене-
дегі сүйықтықтар лас болып саналады
жәнетеріні тесіп, қанның не іріңніңсыртқа
шығуына мүмкіндік беретін кез келген
(медициналық емес) әрекет айыпталады
(Pitts-Taylor, 2003). Қоғам әсіресе әйел-
дің денесін түрлендіруге қарсы. Өйткені
біздің мәдени нормаларымызда әйелдің
МЕДИА ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ
тегіс денесі сүлулықтың белгісі болып та-
нылған.
Сонда адамдар неге денелерін
бүлайша өэгертеді? Бүл дәстүр әсіресе
«замауни примитивтер», скейтерлер мен
скинхэдтер сияқты субмәдениеттерде
жиі кездеседі (Atkinson 2003; Pitts 2003).
Осы субмәдениеттердің аясында де
не т түрлендіру тартымдылықтың және
топқа мүше болудың нышаны саналады.
«Заманауи примитивтер» тобыныц бір
мүшесі бұл туралы: «Бүл - мақтаныштың,
ешкім тартып ала алмас ересектіктің бел-
гісі. Татуды сол үшін жақсы көремін. Өзімді
осы тайпаның, осы үйірдің өкілі ретінде
сезінемін», - деген пікір білдірген (Atkinson
& Young, 2001.129-30).
Кейбір адамдар науқастаныгі, химио-
терапиядан өтіп, операция жасатқан соң
өзін қайга қолға алып, рухын катеру үшін
денесін түрлендірудің ауыр процедурасын
басынан өткізеді. Мәселен, бір жас әйел
зорлыққа үшырағаннан кейін тату-сурет
салдырғаны денесін қайта «қалпына кел-
тіруге» көмектескенін айтады: «Татуиров
ка салып жатқанда унемі айқайлаумен
болдым Бойымдағы үрей мен жек көру,
қасіреттіц бэрі сыртқа шықты. Тәнімді
инемен піскілеген сайын сол зорлықтыц
дертінен айыққандай болдым. Біреумен
қаншама үзақ сөйлессем де денемді осы-
лайша өзіме қайтаруыма мүмкіндік бере
алмас еді. Сол күнді екінші туған күнім
және қайта өмір сүруді бастаған күнім деп
есептеймін» (Atkinson & Young, 2001 129-30).
Сондай-ақ адамдар денені түрлен-
діру әдісін саяси мәлімдеменің бір түрі
ретінде пайдалана алады. Мәселен,
«заманауи
примитивтер»
полинезия-
лық және маорилік татуларды қолдану
арқылы қазіргі заман мәдениетін қа-
былдамайтынын. өэдерінің бастапқы,
табиғи өмір сүру қалпын устанатынын
дәлелдегісі келеді.
Жағымсыз мінез-қүлық: шиеленіс теориясы
Девианттылықтың классикалық құрылымдық-функциялық
теориясы - Роберт Мертонның (1957) шиеленіс теориясы. Шиеленіс
теориясы бойынша көпшілігіміз конформистпіз, яғни біз Америка
қоғамының мәдениеті қабылдаған мақсаттарына мәдениетке сәйкес
құралдардың көмегімен жетуге болатынын түсінеміз. Шиеленіс гео-
риясыныңтұжырымы бойынша, осылайша адамдар осы мәдени тұр-
ғыдан мақұлданған мақсаттарға дәл солай (мәселен, университетте
оқу немесе жалақысы жоғары жұмысқа тұру) мақұлданған құралдар-
дың көмегімен (мәселен, сабақты жақсы оқу, жұмысқа уақытында
бару деген сияқты) жете алмағаида девианттылық туындайды.
Шиеленіс теориясы көбінесе төменгі әлеуметтік сатыдағы қыл-
мысты түсіндіру үшін қолданылады. Бұл теорияда америкалықтар-
дың экономикалық габысқа қол жеткізу мақсатын көздейтіндері
жайлы айтылады. Дегенмен төменгі таптағы америкалықтардың
арасында осы мақсаттарға мәдениет мақұлдайтын әдістермен - мы-
салы, заңгер болу үшін білім алу жолымен, кәсіби спортшы болу
үшін күнделікті жаттығу жасау жолымен - қол жеткізетіндер жоқ-
тың қасы. Мертонның пікірінше, төменгі әлеуметтік сатыдағы адам
дар америкалық құндылықтарды жоққа шығарғандықтан емес,
Шиеленіс теориясы бойынша
мәдени тұрғыдан мақұлданған
мақсаттарға дәл солай мақұл-
данған құралдар арқылы
жете алмаудан девианттылық
туындайды.
166
6-ТА РА У
Үғы м д а р д ы ң қоры ты нды сы
Девианттылың теориялары
Н е г ізг і с у р а қ
Н е г із г і т у ж ы р ы м
Д е в и а н т т ы л ы қ т ы ң
с е б е б і
Д е в и а н т т ы л ы қ осы
т о п т а р д а б о л а т ы н ы н
т ү с ін д ір у о ң а й
Алғашқы
әлеуметтену
Ерте бала кездегі
әлеуметтену
Анасы Тиффаниді
қушақтан, онымен жиі
сөйлесу арқылы оның
бойына тілдік және
әлеуметтік қарым-
қатынастарды сіңіреді
Ерте бала кездегі
әлеуметтену
Ерте бала кездегі
әлеуметтену
Қ у р ы л ы м д ы қ -ф у н к ц и я л ы қ т е о р и я
Шиеленіс
теориясы
Неліктен адамдар
д ев и ан тты лы ққа
барады
Девиан ттылық - әлеу-
меттік қу р ы л ы м н ы ң
нормадан ауы тқуы ны ң
сипаты
Қоғамның
мақсаттары мен
оларға қол жеткізу
қүралы арасындағы
сәйкессіздік
Қажетті мақсатгарына
берілген тәсілдермен
қол жеткізе алмайтын
жүмысшы және төменгі
әлеуметтік сатыдагы
адамдар
К о н ф л и к т т е о р и я с ы
Дағдарыс
теориясы
Қат ресурстарга
қол жеткізудід
теңсіздігі қалайш а
д ев и ан тты лы ққа
әкеледі?
Д е в и а н т т ы л ы қ - қат
ресурстар үшін бәсеке
мен конфликтіге
қатысты қал ыпты
реакция
Тецсіздік және
бәсеке
Барлық әлеуметтік сатылар:
төменгі сатыдағылар
негізгі қажеттіліктерді
қанағаттандыруға
және наразылықтарын
білдіру мақсатында
ереже бұзуға мәжбүр.
Жоғарғы сатыдағылар
деви антты лы қты өз
артықш ы лықтарын көрсету
мақсатында қолданады
С им волды к; и н т е р а к ц и о н и з м т е о р и я с ы
Символдық
интеракционизм
теориясы
Неліктен бір
тои екінші
топқа қараганда
д ев и антты лы ққа
бейім?
Басқа әлеуметтік
мінез-құлықтар секілді,
девиант гылықты да
үйренуге болады
Кейбір
субмәдениеттер
әлеуметтену
жолымен үйренген,
девиантты лы қты
тудыратын
құндылықтарға ие
Қылмыскер бандылар және
девиантты субмәдениеттер
мен аудандарға қосылған
адамдар
Қорқытып-үркіту
теориясы
Мойынсұнуға
қарагаида
дев и ан тты лы қ
қанд ай жағдайда
жақсы болып
көрінеді?
Дев ианттылы қ -
шы гы н мен пайданы
есептеу негізінде
жасалған тацдау
Жазалау жүйесінің
әлсіздігі (шыгынына
қарағанда
де виа нтт ы л ы қт ы ц
пайдасы көп)
Бар лықтоптар әсіресе
конформизмпен алшақ
адамдар
Ат таңу теориясы
Іс-әрекеттер мен
адамдар қалай
де виант болып
шығады?
Дев ианттылы қ -
салыстырмалы нәрсе,
ол басқалардың
іс-әрекетті немесе
оны істеушіге қандай
ат қоятыпына
байланысты
Іс-әрекеттері
девиантты деп
тан ылған және бұл
атау мансапты қ
девиантқа
ай налдырады деп
мойындайтындар
Күші көп адамдар күші аз
адамдарта девиантты деп
айдар тағады
Достарыңызбен бөлісу: |
