106
3-ТА РА У
Ж а и а н д ъ щ к ө зқ а р а с : Ж а п о н и я м е н А Қ Ш -т а гы м е к т е п к е д ей ін гі
э л е у м е т т е н у .
Бала кезімізде үйренген немесе үйренбеген нәрселердің өміріміздің
соңына дейін әсері болары сөзсіз. Мысалы, 3 жасқа дейін қалыптасатын
сөздік қорымыз (сөздер саны) оқуға деген қабілетімізге, жоғары оқу
орнын бітіруімізге ықпал етеді (Farkas & Вегоп, 2003). Өкінішке қарай,
байлармен және ақ нәсілді ата-аналармен салыстырғанда орта деңгей-
дегі, кедей, жұмысшы тап және афроамерикалық ата-аналар өз балала-
рымен едәуір аз сөйлеседі және сөйлескенде де қолданатын сөздік қоры
тым жұтаң. Нәтижесінде, 3 жасқа келгенде кедей отбасынан шыққан
балалар жұмысшы отбасы балаларына қарағанда 33 пайызға аз сөз
біледі, ал сөздік қоры орта деңгейлі отбасы балаларынан 50 пайызға аз
болады (Farkas & Вегоп, 2003). Кедей немесе афроамерикалық ата-ана-
лар балаларымен көбірек сөйлессе, мүндай айырмашылық болмас еді.
Қазір көптеген ұйымдар ата-аналардың көзқарасын өзгертуге немесе
балаларын арнайы мектепке дейінгі бағдарламаларда оқытуға ықпал
етіп келеді.
Жастық шақ
Жастық шақ балалық пен ересектік арасындағы көпір іспеттес. Жастар-
дың алдында тұрған басты мәселе - ата-анасынан тәуелсіздік алу.
Жас кезімізде біз көбінесе алдын ала әлеуметтенуді жүзеге асы-
рамыз. Болашақта ұстанатын әлеуметтік сипатымызға қажетті сенім-
дер мен әрекеттерді үйренеміз. Мысалы, шамамен, 1980 жылға дейін
америкалық қыздардың көбі «үй шаруасы» курстарын тәмәмдауға,
яғни тамақ пісіріп, тігін тігуді үйренуі тиіс еді, ал ұлдар машина жөн-
Ү ғы м д а р д ы ң қоры ты нды сы
Элеуметтену түрлері
Түрлері
А н ы қтам асы
М ы салы
А лгаш қы
эл еу м еттен у
Ерте бала кездегі
элеуметтену
Тиффанидің әкесі жоқ, анасы
гана бар. Анасы оны қүш ақтап,
онымен ж иі сөйлеседі, сөйтіп,
оның бойында тілдік және
әлеуметтік қарым-қатынастар
негізін қалыптастырады, сондай-
ақ ата-анасыны ң біреуі ғана бар
отбасын әдеттегі отбасы регінде
қабылдауға үйретеді.
А лды н ал а
элеу м еттен у
Болашақтаты
әлеуметтік ж ағдайларға
дайы ндайты н
элеуметтену
М ануэльдің ата-анасы оған
ой ы н ш ы қ м ед иц и налы қ
құралдар ж ин ағы н сатып әперді,
енді ол дәрігер болып ойнап жұр.
Кәсіби
эл еу м еттен у
Кәсіби қүндылы қтарға,
мінез-қүлықтарта
және дағдыларға
әлеуметтендіру
Джодидің оқытуш ысы оған сот
істерін галдауды үйретті, енді ол
ж ұмыс орнында курстастарымен
бөсекелесе алады.
Қ айта
эл еу м еттен у
Көбіне еріксіз түрде
болатын, бұрын
үйренген құнды лы қтар
мен мінез-қүлы қты
басқасына алмасты ру
арқы лы элеуметтену
Судья Маркке өз эмоцияларын
басқару курсы нан өтуді
бұйырады.
ӘЛЕУМЕТТЕНУ
107
Назар
аударыңыз
ЖАҺАНДЫҚ КӨЗҚАРАС
Жапония мен АҚШ-
тағы мектепке дейінгі
әлеуметтену
Қ
үндылықтары мен дәстүрлері әр
ітүрлі әрбір мәдениет өз ұрпақтарын
да түрліше әлеуметтендіреді. Мысалы,
жапон және Америка балабақшаларын
салыстырайық (Small, 2001:129-132).
Жапон мәдениетінің басты құн-
дылығы - ортақ мақсатты кездейтін,
біртүтас, біртекті үлтқа тән сана. Осы-
ны ескере отырып, Жапония балабақ-
шалары мемлекетке багынады. үқсас
мүмкіндіктерге ие бола отырып, жыл-
дар бойы өзгермеген бірыңғай оқу бағ-
дарламаларын қолданады. Осылайша,
мемлекет балалардың бәрі бірдей қун-
дылықтарға ие болуын және олардың
барлығы оңтайлы әлеуметтеніп, кейін-
гі өмірінде табысқа жету үшін қажет
ресурстарға тең дәрежеде қол жеткіэе
алуын қамтамасыэ етеді.
Керісінше, америкалық мәдениет
жеке түлғалардың штат алдындағы
жеке қүқы қтары н бағалайды және
штаттың үкіметке қатысты қүқықтары н
сақтайды. Нәтижесінде, жас балаларды
оқытудағы үлкен айырмашылықтар ес-
керіліп, тіпті балаларын өз бетімен оқы-
туды таңдаған ата-аналарға субсидия
беріледі.
Жапон мәдениетінің тағы бір бас
ты қүндылығы - ынты мақтасты ққа
және жеке адамның жетістігіне Кара
ганда топты қ жетістіктерге ерекше
назар аударады. Ересек жапондардың
өз жүмыс топтарының жеңісін мақтан
түтуы және кішіпейілдікпен өз жетістік-
гері мен үлестерін елеусіз қалдыруы үй
реншікті нәрсеге айналған. Сол сияқты,
Жапониядағы үлтты қ мектепке дейінгі
білім беру бағдарламалары жеке же-
тістіктерге қарағанда бірлесіп жүмыс
жасауға ынталандырады. Тәрбиешілер
балалармен «топтық сана» қалыптас-
тыруды көздеп сзйлеседі. Тәрбиешілер
балалардың топты қ санасын қалыптас
тыратын ойындарды, әндерді және бас
ка әрекеттерді қолдану арқылы бірлесе
жүмы с істеуге үйретеді. Балаларды әр-
қашан өз іс әрекеттерінің басқаларға
қалай эсер ететінін естен шығармауға
баулиды. Тәрбиешілер балалардың те-
pic қы лықтары меь қателерін бетіне
баспай, топқа, яғни қолайлы мінез-қү
лыкортасы на қайта бейімдейді. Қүрама
Штаттарда, керісінше, балабақшалар
әу бастэн-ак бүлдіршіндердің санасына
өз қабілеті мен мүмкіндіктерінің арқа-
сында ж е тістікке жете алатынын сіңіріп,
жеке жетістіктерімен мақтануға ынта
ландырады. Тәрбиешілер балаларды
табысқа жеткенде мақтау арқылы, ал
теріс қылықтары үшін түзету жүмыс-
тарын ж үр гізу не жазалау арқылы
ж етістіктерге жетелейді. Топта қиын-
д ы қ тудыратын балалардың бзр екені
әны қталған жағдайда оларды тез арада
топтан оқшаулау туралы шешім қабыл-
дайды. Оларды топта қалдыруға тырыс-
пайды, себебі оқшаулау жаксы шешім
деп есептеледі.
Қорыта келгенде, Америка және
жапон балабақшаларындағы әлеумет-
тену осы екі елдің мәдени қүндылық
тарын көрсете отырып, оны нығайтуды
көздейді.
деу мен ағаш өңдеу құралдарын пайдалануды үйрену үшін арна-
йы курстарда оқуға мәжбүр болды. Қазір ұлдар аспаздық курстар-
да оқи алады, ал қыздар ағаш ұстасы болып істей береді. Алайда
жастардың үй шаруашылығындағы жұмыстары, қосалқы жұмыс
орындары мен еріктілер тобындағы жұмыстары әлі де болса дәстүр-
лі бағыт бойынша бөлініп келеді. Ұлдар үй шаруасына кейде септі-
гін тигізсе де көбінесе тамақ пісіру, үй жинау және бауырларына
қарау сияқты жұмыстар қыздардан талап етіледі (Lee, Schneider, &
Waite, 2003). Егер ұл бала үй шаруасына араласса көгал қырқу не-
месе машина жуу сияқты «жігіттің» жүмыстарын жасауы мүмкін.
Сол сияқты қыздар, көбінесе киім дүкендерінде, ал ұлдар техника
дүкендерінде жұмыс істейді. Осылайша, қыздар мен ұлдар отбасы-
лық өмірге және ересек адамдар ретінде болашақ жұмыс орында-
рына дайындалады.
Е р е с е к ө м ір
Алдын ала әлеуметтенудің арқасында көпшілігіміз жұбай, ата-ана,
жұмысшы ретінде өз міндеттерімізге біршама дайын боламыз. Ере
сек болып саналатындардың отбасы мен қоршаған ортаны қабылдау
дағдылары қалыптасқан, көзқарастары дамыған және мақсаттары да
Алдын ала әлеуметтену-
айқындалған. Алдын ала әлеуметтену ешқашан жеткілікті деңгей-
болашақта қабылдайтын рөл-
де болмайтындықтан белгілі бір кәсіппен айналысқысы келетін кез
дерімізге дайындайтын процесс.
Достарыңызбен бөлісу: |
