ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ ТАҚЫРЫБЫ

шыгады. Қыстаган жерлерінен алма агашы бүршік атып, оларда 
жеміс кенелері иайда бола бастаган кезде шығады. Мамыр айында 
аиалық трипсілер жапырақтың астыңгы жагына негізгі жүйкені 
бойлап, жұмырткаларын салады.
С урет I . А лты дакты тр и п с (S. sexm akulatus); ж олакты трипс 
(A eolothrips fasiatus L.)
Бір маусым ішінде 3-6 үрпақ беріп өсіи-өнеді. Бірінші жастагы 
дернәсілі бір тэулік ішінде кененің 5-7 жұмыртқасын немесе 3-5 
нимфасын, екінші жастағы дернәсілдер ересек кенелердің орта 
есеппен 6-7 данасын, ал трипсілердің өздері-15 шақты өрмекші 
кенелерді жеп қүртады.
Лкарифагтар.
Кәдімгі өрмекші кене ауыл шаруашылығы 
дақылдарының 
көптеген 
түрлерін 
зақымдайды. 
Ол 
әсіресе 
жылыжайларда өсірілетін қиярга қатты зиянын тигізеді. Өрмекші 
кене акарифагтарының ішінде біздің елімізде бүгінгі таңда 
биологиялық әдісте кеңінен қолданылып жүргені
-жыртцыьи кене
фитосейулюс-Phytoseiulus perssimilis
Ath.- Henr. Ересек аналық 
кененің денесі сопақша келген. үзындығы 0,5 мм сарғыш немесе 
күрең қызыл түсті. Аталықтары аналықтарынан кішірек болады. 
Оларды бір-бірінен тек қана микроскоп арқылы қарап ажыратуға 
болады. 
Көбеюі 
гаммогенез 
жолымен, 
ягни 
екі 
жыныс 
дарактарының шағылысуы аркылы жүреді. Ұрықтанганнан кейін 
бір екі тәуліктен соң аналык кенелер жұмыртқалауга кіріседі. 
Жүмыртқаларын бір-бірлеп 
өсімдіктердің жапырагына, өрмекші 
кене топтарының арасына шашыратып салады. Жүмыртқалары 
өрмекші кенелердің жұмыртқаларынан ірі, сопакша келген ақшыл- 
жасыл түсті болады. Өсімталдығы әрбір аналық кенеге орта есеппен
326

50-80 жұмырткадан келеді. Жұмыртқалардан шыққан алты аяқты 
дернэсілдердіц түсі сары, корекгенбейді. Көп кешікпей бұл 
дерносілдер түлеи, сегіз аякты нимфаға айналады. Ал осы нимфалар 
екі рет түлегеннен кейіи барып, ересек кенелердің қатарына 
косылады. Фитосейулюсті жинау мерзімдерім анықтаудың мацызы 
зор. Жыртқыштарды уакытына жетией ерте жинаса, олардың can 
мөлшері жобалағаннан азайып калады, ал кешіктіріп жинаса, 
фитосейулюстер өрмекші кенелерді түгел жеп тауысьш, корек іздеп, 
өсімдіктерден кетіп калуы мүмкін. Сондықтан жыртқыштарды 
жинайтын уакыт жакындап калды ау деген кезде, бинокуляр 
арқылы күнделікті бакылау жасап, өсімдіктің жапырақтарындағы 
фитосейулюс пен өрмекші кеиелерді саиаи тұру керек. Екеуіпіц 
мөлшері бірдей болғапда, яғни жырткыш иен күрбанының ара 
қатынасы 1:1 жуыктағанда фитосейулюстерді жинауга кіріседі. Ол 
үшіп соя өсімдігін түгелдей кыркып алады да, онша тыгындамай 3 
литрлік шыныға салып тоцазыткышка койып сақтайды немесе 
колма-кол иайдаланады.
Фитосейулюсты ауаныц температурасы төмен, ал ылғалдығы 
өте жоғары болғаи жағдайда үзак уакыт сактауға болады. Ол үшіи 
ец колайлы жағдай 3° С температурамен 90-98 % ылғалдылық. 
Әсіресе аналықтары жаксы сакталады. Ал жұмырткаларымен жас 
кеиелер тез өліп калады. Дегенмен жырткыш кенелер дамуыныц 
барлык сатысында 5-6 күп сактауға шыдайды. Тоцазыткышта 
колайлы жағдайда сактағанда 30-35 күнпен кейін фитосейулюстің 
аналықтарының 80% астамы тіршілік қабілетін жоймайды, ал 
сақтау мерзімі 45 күнге дейін созылғанда тек 35% ғапа гірі калады. 
Осыған орай, фитосейулюсті 10-20 күннен артық сақтаудыц қажеті 
жок. Тоңазытқыштап алынған акарифагтарды колдау алдында, 
олардың тірі калғандарымың сапын білгеп жөн. Қажетіне карай 
тоңазытқыштан жырткыш кенелері бар сояныц жапырактарын 
біртіндеп алады да, фитосейулюстерді жаппай өндіріи-өсіретін 
жылыжайларға иемесе өрмекші кенелермен күресу максатымеи 
шаруашылық жылыжайларына жібереді. Тоңазытқыштан алынған 
жырткыш кенелер +10°С темиературада белсенді кимылдап, өзініц 
қалыпты тіршілік жағдайына гез түседі. Фитосейулюсі бар 
өсімдіктердін жапырағына күн сэулесініц тура түспегені дүрыс. 
Фитосейулюстіц «шыккан тегі» жылы субтропикалық аймак 
болғандықтан, олар диапаузасыз өсіп-өнеді. Сондықтан қыстың 2-3
327

аиыида - зияикес жок кезде оларды зертханада аздаған түрін, яғни 
аиалық корларын сактай отырып, үзбей өсіру керек. Вүл кезде 
оларга корек ретінде кыскы ұйкыга кеткен өрмекші кенелерді 
пайдаланады. Ол үшін тамыз - кыркүйек айларыида өрмекші 
кенелерді кыстауға кеткен жерлерінен үстагыш белдіктердің 
көмегімеи жииаи алуға болады. Қағаздаи жасалған ұстағыш 
белдіктерді өрмекші-кенелермеп катгы закымдалған ағашгарға 
байлайды. Әдетте, алма, жөке жэне баска ағаштардың курап бара 
жагкан корілері гіайдаланылады. Үстағыш белдіктерді сол ағаштың 
діңгегігіне жэпе ірі бұталарына жаздыц аяк кезінде байлап, 
кейіннен жапырактары түгел түсіп болған соц, казаи-караша 
айларында шешіп алады.
Өрмекші кенелер жиналған белдіктерді араларына дымкылдык 
макта кабаттары салынған полиэтиленді капшықтарда немесе жерге 
көмілген 
жошіктерде 
сактайды. 
Зертхана 
жагдайында 
ец 
колайлысы, кеиелерді сыйымдылыгы 0,5-0,1 литрлік шыныға 
салады. Шынылардың түбіне жұмсақ сурет қылқаламымен ұстағыш 
белдіктердің шетінен киып алып, кагаздардаи өрмекші кепелердіц 
біраз 
дарағын 
кагыи 
гүсіреді 
де, 
10-15 
дана 
жырткыш 
фитосейлуюсті жібереді. Шыны күтылардыц иіеііне бірпеше су 
тамшысын тамызып, бөлмеге кояды. Шамамен 10-15 күішіц ішінде 
фитосейулюстер өсіп-өніп өрмекші кенелерді түгел жеи құртады. 
Бұдан кейіи акарифагтарды осы күтылармен температурасы 3°-5°С 
тоңазыткышта 2-3 апта ұстайды, бұдан соц өсірін-көбейтуді 
кайтадап бастайды. Mine, осылайша бірнеше дүркіп кайталап 
өсіріп, фитосейулюстерді көктемде өндіргіш жылыжайларда соя 
өсімдіктерімде жашіай өсіруге дейін сактайды. Фитосейулюсті 
жылыжайларға 
(өрмекші-кенелердін 
жацадап 
иайда 
болғаи 
ошақтарына) мезгіл-мезгіл жіберіп отыру керек. Сондыктан 
фитосейулюстерді жапиай өсіріп-ендіру одісі оларды 7-10 күиде бір 
per жинауға иегізделген. Фитосейулюсті жаппай өсіру жүмысыпыц 
басталуы жылыжайларда киярдыц тұқымын себетін жоне оларда 
өрмекші-кепелердіц 
иайда 
болатын 
уакытыпа 
байланысты. 
Жыртқыштың барлык даму кезеці (соя өсімдігіп отырғызғаннан 
бастап) шамамен 6-7 аптаға созылады. Ал баска косымша 
жүмыстарға (газопдарды жэне басқа кұрал-саймапдарды жуып 
газалау, жаца топырак зкелу) бір апта уакыг жүмсалады. Осығап 
сзйкес фитосейулюстерді жаішай өсіріп-өидіру жүмысын бір
328

орнында 8 амта өткеннен кейіи кайталап отырады. Сондықтан 
өндіргіш жылыжайларды көлемін бірдей етіп 8 бокске бөледі. Әрбір 
боксте мемесе мөлтекгерде топырақпен толтырылған вазоидар, 
жәшіктер және т.б. күрал-саймандар болуы кажет. Бокстердіц 
эркайсысьша 1 апта аралатып соя, атбас бұршак өсімдіктерініц 
тұкымдарын сеуіп отырады (осімдіктердіц тезірек өсуі үшін 
олардыц тұкымдарын топыракка себерден 3-4 күн бүрын суға салып 
бөктіріп алған жөн). Босаған мөлтектерді кайтадаи пайдаланып 
отырады. Mine, осылайша ұйымдастырылған жасыл өсімдіктер 
коивейері фитосейулюстерді қорландырып, оларды аптасына 1 рет 
жшіап отырука мүмкіндік туғызады. Егер мөлтектер иемесе бокстер 
сөрелермеп жабдыкталған болса, олардыц топырақтарын жаңартып 
отыру керек. Осы айтылған шараларды сақтап, дүрыс ұйымдастыра 
білген жағдайда өндіргіш жылыжайлардыц I м~ жерінеи 2-3 айдыц 
(наурыз-сәуір) ішінде 15 мыңға, ал жаз айларыида 20 мыңға жуык 
фитосейулюс жинауға болады.

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: