Окушыныц жазба т ш н дамыту мэселесшщ зерттелу жайы

окушыларга жазба жумыстарын (мазмундама, шыгарма) жазып уйретуге 
катысты карастырылганын ацгардык- Сонымен катар эдю тем елк вд ен ю л н
кеб! жазба жумыстарыныц шйнде шыгарма жаздыруга арналады.
Окушыньщ жазба т ш н дамыту мэселес! женшен эдебиетт! окыту 
эдю тем еа 
гылымында 
Ш.Кэрхбаев, 
ЭДоцыратбаев, 
А.Кеипмбаев, 
Е.Дайрабаев, Т.Акшолаков, Э.Дайырова, С.Тллешова, Э.М ухтарова т.б, 
ецбектершде жазбаша сейлеуге баулу шыгарма жазу жумысы ретшде 
карастырылады.
Ж азба жумыстарын эдебиет пэнш окытуда шыгарманы жазба 
жумысыныц б 1 р 1 ретшде карастырган О.К'оныратбаев жазба жумыстарын гон 
бойынша ж урпзу окушылардьщ т ш н дамытуга, керкем мэтшд; жинактап- 
саралауга жэне оларга е з д т н е н жумыс жасатуга кемектесетшш корсетедь 
Ол орта буын мен жогары сыныптарда жазылатын шыгарма жумыстарынын, 
е з ш д к ерекш елктерш е токталады. Эдюкер керкем мэтшнщ танымдьщ релга 
жогары коя отырып, орта буында уш турл1 формада у й р еттетш ш айтады: а) 
окылган мэтш бойынша м ш ездем елк (публицистикалык); э) окушылардьщ 
е з ш д к тэж 1рибес1не непзделген ерюн такырыптагы шыгармалар; б) окиганы 
суреттеп жазу у л п сш д еп шыгармалар. Ал 8-11 сыныптардагы жазба 
жумыстарын 1) такырыптык (талдау), 2) публицистикалык, 3) эдеби- 
творчествалык деп топтайды, булай сараптауда эдюкер жазба жумысын 
жалпылама карастыра отырып, окушылардыц мэтшд! оки отырып, сол 
непзде е з д н т е н ой толгам пайда болатындыгын айтады.
Э.К,оцыратбаев сондай-ак эдеби-шыгармашыльщ мэтш нщ керкем 
стильде жазылуына, бейнел1 турде суреттелуше мэн бередь Ол шыгарма 
жазу алдындагы томендепдей алгышартка: 1) м этш деп б е л гш
6\р
эпизодты 
окушыньщ езш ш е суреттеут, 2) елец; мазмунын кара сезге айналдыру, 3) 
тыцнан сюжет ойлап шыгаруга токталып, окушылардыц осы мэселелерд1 
тэжчрибе журпзуде юке асыруын максат етед]. 1
А.Коппмбаев окушылардыц жазба тшш дамытуга мазмундама мен 
шыгарманьщ типзер пайдасын айта келш, эркайсысына сипаттамажасайды2.
Эдюкер окушылардьщ шыгарма жазуда ескеретш кейбхр жумыс 
турлерш айкындап, шыгарма жазу удерюшде окушыньщ мэтш деп окигага 
байланысты кезкарасы, дэлел1 болуын, жоспар кура бЬ уш , такырыпты, мэтш 
мазмунын толык мецгеруш назарга алады. Сондай-ак, м у г ал ш эцпмес!, тезис 
жасату, косымша материал жинастыру сиякты жумыс турлерш усынады. Ал 
шыгарма жаза 61’лу дагдысына теселд1ру максатында томендепдей жумыс- 
тардыц орындалуын мшдеттейдк
1. шыгармага керекп магериалды тандап ала бшу;
2 . ойын такырып бойынша да, такырыпка жасалган жоспар бойынша 
да реттеп жаза бшу;
3. ойына корытынды жасай бшу;
4. керект! цитаталарды тауып, оларды орнымен пайдалана бшу.
1 К,оцыратбаев Э. Э д е б и е т окыту методикасы, А., Мектеп, 1966, - 111 б.
2 Кеипмбаев А. Казак эдебиетш окыту методикалсы. А., Мектеп, 1969 207-208 об.
233

А. Ке нимб ас в жазу жумысыиын алдына койылатын мшдеттердщ ец 
бастысы окушыны ез бепмен 1здене алуга, к1таппен жумыс ютей белуге, 
ем1рден керген, тушынган мэселелерше байланысты п ш р тушп, ой 
тужыруга уйрету екенш айта келш, шэюрттерд1 шыгарма жазуга уйретудщ 
кейб^р жолдарын усынады:
- ТИ1СТ1 м аглум апы окушы ундемей отырып ойлап, ш те й кайталап, 
кейш взшше мазмундап шыгу;
- ем 1рмен байланысты жазу, окушыньщ мектептеп, жиналыстагы с ез к 
баяндау хаты, гс кагаздарын жазу, экскурсия, саяхат есебц
- к (тапка аннотация ж азу1.
Ал шыгарма жазу эдютемесш арнайы зерттеген галым Е.Дайрабаев 
шыгарманыц окушылардын шыгармашылык Ю1, тел ецбеп екенш басты назарда 
устап, жазба жумысыныц белгш б1р такырып бойынша ауызша не жазбаша 
курастырылган е зш д к топшылау мен шюр екендшш дэлелдейд12.
Жазба жумысы, соньщ ш ш де шыгарма жаздыру мэселес1 женшде 
Р.Сулейменова, 
С.Тшешова, 
Р.Куткожина, 
С.Рахметова, 
С.Макпырулы,
Э.Мухтарова т.б. эдюкер-галымдардьщ ецбектершде карастырылады.
Жазба жумыстарын оку удерюшде журпзу мэселесш арнайы карастырган 
С.'Телешова болды. Эдюкер непзшен керкем шыгарманыц мазмуны мен 
курылымын мецгеруге байланысты жазу жумыстарыньщ 
эдютемес1 ретшде 
карастырды. С.Тщешова 8-10 сыныптарда жазылатын шыгарма нысаны белил! 
б!р дэугрде ем1р шындыгына байланысты туган окига, керкем бейне болып 
есептелетшш, окушы алган такырыбын бутшнщ белшеп етш корсетуге 
талпынатынын айта келш, окушыларды шыгарма жазуга теселд1ру кезещнде 
мэтшнщ такырыбы бойынша: сурак койып, жауап алу, жоспар куру, к1таптан 
факт1лерд1 1ржтеп, е з ш д к п ш р б|'л;иру сиякты жумыстардыц орындалуын 
усынады. 3
С.Макпырулы шыгарма жазуда ескеретш басты талаптарды керсетед1:
1 .такырыпты дурыс тацдап алу;
2.окушыньщ ез! эцпмслсп, багалап отырган керкем туындыныц 
такырыбы мен идеялык мэнш дэл, айкын аша бшу;
3.талдаудыц жуйел1 болуы;
4. шыгарманыц сауатты жазылуы (пунктуациялык, емлелж, стильдш 
кателердщ болмауы).
С.Макпырулы «Казак эдбиетшен шыгарма жумыстары» ецбепнде 
шыгарма жумысыньщ жоспарын ТИ1МД1 куру жолдарына 61'ршама назар 
аударады. Автор «шыгарма жумысына жоспар мш детп» деген кезкарастыц 
бгржактылыгын айта келе, жоспар куру да кететш кемш ш ктерге токталады. 
Ол еркш такырыптагы шыгарма т1п байлыгын, «коцш сер гек п п мен киял
^еаим баев А. Казак эдебиетш окыту методикалсы. А., Мектеп, 1969 217 б.
2 Дайрабаев Е. Мектепке шыгарма жаздыру методикасыныд кейб1р мэселелер1,- 
Алматы: 1963,-56 б.
3 Тшешова С. Эдебиет сабактарында журпзшетш жазу жумыстары (4-8кл.),- Алмат: 
Мектеп, 1971,-66-68бет.
234

ж у й р к тк ш » , логикалык, ойлау кабшетщщ молдыгын талап ететщ щ пн 
дэлелдейдь Мэселен, еркш такырыптагы шыгарманы талдаумен, хат туш'н- 
д еп (эпистолярлык) жазба енпзу кырымен ерекш еленетщ дкш айтады'.
Э дгстем елк ецбектерд! талдай келе байкаганымыз: окушылардын, 
жазба т ш н дамытудьщ непзп тур! ретшде 
мазмундама мен шыгарма 
жумыстары аталады эр1 олардыц турлер! сараланады, Мазмундама мен 
шыгарма жумыстарын жаздыруга койылатын талап-шарттар. жазба жумы- 
сында кездесетш кемш ш ктер, оны багалау жолдары карастырады. Жазба 
Т1ЛД1 дамьпудыц шагын келемд! турлерше, жаттыгу турлерше кеп К0Ц1Л 
белшбейд!.
Эдютемелж ецбектерде шыгарма жумыстарыньщ турлерш (такырып- 
тьщ, публицистикалык, эдеби-шыгармашылык) топтап, олардьщ езш е тэн 
бслгтлер] аталганымен, шыгарманыц турлер!, олардьщ б 1р-б1р!нен айырма- 
шылыгын ажыратып тану жагы эл1 де ж е п м а з екеж байкалады. Мэселен, 
такырыптьщ шыгармалардын езш б!рнеше турге жжтеуге болады. Мектеп 
практикасында оку материалы бойынша ец коп бер1лет!!I шыгарма тур! -
б елгш б!р кей!пкерд!. образды ашуга арналады. Ал осы кешпкерд: автордыц 
сомдауы кандай коркем дк тэс!лдермен жузеге аскан немесе кешпкер 
тулгасыньщ жасалу жолдарын аньщтап жазу жагы кемш!н туседт Окушылар 
кобше автор колданган коркем дк тэсшдерге мэн бермей, образды е з ш д к
топшылаумен (жаксы адам, жаман кешпкер т.б.) жадагай жетюзедк кобше 
жалпылыкка, баяндауга урынып жатады. Оньщ бгр себебг сыньштык 
сабактарга талдау жумыстарыньщ ж ет^маздкш ен, окушьшардыц эдеби- 
теориялык мэселелерге жете коцш болмеушен туындайды. Окушыларды 
жазба жумысына теселд1ру жумыстарыньщ ж е тк :л к а зд и !нен.

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: