1 Қазіргі сабаққа қойылатын негізгі талаптар
Оқыту – ғылыми білім, білік және дағдыларды игеруі бойынша,
шығармашылық қабілеттерін, дүниетанымдықты, өнегелі-әдепті көзқарастарды
дамыту бойынша оқушылардың белсенді танымдық қызметін ұйымдастыру мен
ынталандырудың педагогикалық үрдісі [1].
Оқыту – бұл басқарылған таным үрдісінде өтетін қарым-қатынас,
қоғамдық-тарихи тәжірибені меңгеру, жаңғырту, жеке тұлғаны қалыптастыру
негізінде нақты іс-әрекетті игеру [2].
Оқытудың қоғамдағы міндеттерінің мәні ұрпақтардың сабақтастығы,
қоғамның толық құндылықты қызмет атқаруы, тұлғаның соған сәйкес дамуына
мүмкіндік жасауында және балалар мен ересектердің өзара бірлескен іс-
әрекеттерін мақсатқа бағыттап ұйымдастыруында. Аталған әрекеттерді іске
асыра отырып, оқыту үрдісін дамытудың ең негізгі көрсеткіштерін үш мақсатқа
негіздеп топтастыруға болады:
-
білімділік – оқушылар ғылым негіздерін, білім, білік және дағдыны
меңгеру, өздерінің рухани және еңбек қабілеттерін дамыту, еңбек және кәсіби
дағдыларының бастамасын игеруді көздейді;
-
тәрбиелік – әр оқушыны адамгершілік қасиетіне, ғылыми-танымдық
ұстанымы бар, шығармашылық жағынан белсенді және әлеуметтік жетілген,
үйлесімді дамыған тұлға етіп тәрбиелеу. Демек, білім берудің басты мақсаты –
адал, адамгершілігі жоғары, білікті, өз бетінше жұмыс істей алатын, өзінің
адами мүмкіндіктерін іске асыра алатын адам тәрбиелеу;
-
дамытушылық – жеке тұлға тілінің, ойлауының сенсорикалық және
қимылдық саласының, сезімдік-еріктік және қажетті-мотивациялық саласының
дамуы [3]. Білім берудің мақсаты – оқыту процесін ұйымдастыру мен бағыттау,
оның мазмұны, әдістері мен формаларын анықтау. Ол өзінің құрамына білім
берудің жалпы адамгершіліктік, әлеуметтік-топтық, жеке тұлғалық
мақсаттарды да қамтиды. Қоғамның өзгеру және даму деңгейіне сәйкес білім
берудің мақсаттары да өзгеріп отырады.
Білім беру процесінің негізі – оқыту. Білім беру құрылымындағы оқыту
дегеніміз мұғалімнің оқушымен тікелей немесе жанама байланыстағы іс-
әрекеті. Бірақ бұл байланыс қай түрде болғанына қарамастан, оқыту процесі
білім алудың белсенді болуын көздейді. Оқушылардың іс-әрекеті мұғалім
тарапынан қамтамасыз етілген, ұйымдастырылған және бақылауға алынған
жағдайда, сонымен қатар оқушылардың бойында өз бетінше білім алу дағдысы
қалыптасқанда ғана білім алу процесі белсенді бола алады. Жалпы білім беру
процесі барысында:
-
мұғалімнің ақпаратты іріктеуі, жүйелеуі, құрылымдауы және оны
оқушыларға жеткізе алуы;
-
бұл ақпаратты және онымен жұмыс істеу жолдарын оқушылардың
қабылдауы, түсінуі, меңгеруі сабақ және сабақтан тыс өз бетінше білім алуы
барысында жүзеге асырылады.
Іс жүзінде оқыту процесі жалпы және нақты заңдылықтарға сәйкес іске
асырылады. Оқыту процесінің нақты заңдылықтары деп дидактикалық,
5
психологиялық, әлеуметтік және ұйымдастыру заңдылықтарын айтуға болады.
Оқытудың жалпы заңдылықтарын келесі топтарға бөлуге болады.
Оқыту мақсаттарының заңдылығы:
-
қоғамның даму деңгейі мен қарқынына;
-
қоғамның қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне;
-
педагогика ғылымы мен тәжірибесінің даму деңгейі мен мүмкіндіктеріне
тәуелді.
Оқыту мазмұнының заңдылығы:
-
қоғамның қажеттіліктері мен білім берудің мақсаттарына;
-
әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогрестің қарқынына;
-
білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық және экономикалық
мүмкіндіктеріне;
-
оқытудың теория мен тәжірибесінің даму деңгейіне;
-
жас ерекшеліктеріне тәуелді.
Оқыту сапасының заңдылығы:
-
алдыңғы кезеңнің жетістіктері мен нәтижелеріне;
-
оқылатын материалдың сипаты мен көлеміне;
-
білім алушыларға ұйымдастырушылық-педагогикалық ықпал жасауына;
-
оқушылардың оқуға деген ынтасына;
-
оқыту уақытына және оқытудың әр жаңа кезеңіне тәуелді.
Оқыту әдістерінің заңдылығы:
-
әдістерді қолдана білуі мен қолдану дағдысына;
-
оқытудың мақсаттарына;
-
оқытудың мазмұнына;
-
оқушылардың жас ерекшеліктеріне;
-
оқу процесінің ұйымдастырылуына тәуелді.
Оқытуды басқарудың заңдылығы:
-
оқыту жүйесіндегі кері байланыстардың қарқындылығына тәуелді.
Оқушылардың жеке және ұжымдық іс-әрекеттеріне мұғалім әсерінің
сәйкес болу зандылығы:
-
баланың қоршаған дүниені тануға деген ықыласын жүзеге асыруға
жағдай жасауына;
-
мұғалімнің балаға өмірде қажет болатын, оларды қызықтыратын білімді
берудегі белсенді ықыласын қажет етеді.
Мұғалім мен оқушының іс-әрекеттерін оқытудың техникалық
құралдарының (ОТҚ) мүмкіндіктеріне сәйкес болу заңдылығы:
-
мұғалім мен оқушының іс-әрекетін заманауи талаптарға сәйкес
жоспарлауды, ОТҚ нақты бір сабақтың мақсаттары мен міндеттеріне
сәйкестікпен қолданауды талап етеді.
Оқытудың заңдылықтары тұлғаның еркіне тәуелді емес, олар іс-әрекетті
ұйымдастыру барысында ескерілуі тиіс жағдайлар.
Оқыту заңдылықтары
арқылы оқыту процесі іске асады. Оқыту заңдылықтарының ерекшелігі –
мұғалімнің (оқыту), оқушының іс-әрекеті (оқу) және білім мазмұны арасындағы
тұрақты тәуелділіктер. Оқыту оқушының белсенді іс-әрекеті және білім
мазмұнының мақсатты түрде ықпал етуі арқылы жүзеге асады.
М
ұғалім
6
