14
мұраларды, библиография тарихын, теориясын, библиографиялық қызметті
ұйымдастыру жолдарын зерттейтін ғылыми пән ретінде де қолданылады. Баспа
өнімдерін іріктеп, оларды жүйелі түрде саралау, ғылыми сипаттама беру және
қысқаша мазмұнын ашу арқылы библиография ғылымы мен мәдениет
дамуының деңгейін айқындауға көмектеседі, ғылыми-зерттеу жұмыстарына
бағыт сілтейді, белгілі бір ғылыми қағидаларды, саяси, философия және
эстетика көзқарастарды, техникалық жетістіктерді таратуға мүмкіндік
туғызады.
Ежелгі Грекияда пайда болып, кітап шығару ісімен тығыз байланысты, әдеби
және ғылыми сынмен салаласа дамыған. Кейін білімдердің дараланып, сала-
салаға бөлінуіне байланысты библиография ғылымның жеке бір саласына
айналды. Қазақстанда1937 жылыбаспа өнімдерінің міндетті данасын бір
орталыққа жинау белгіленген. Осының негізіндебаспасөзөнімдерін тіркеу және
оларды мазмұнына, ғылыми және идеялық мәніне қарай топтастыру жұмыстары
жүрді. Яғни, олар басылым түрлеріне(кітап, мерзімді баспасөз т.б.), сыртқы
белгілеріне(авторы,
атауы,
жарыққа
шығу
мерзімі
мен
орны),
мазмұнына(тақырыптық, пәндік, жүйелік)қарай топтастырылды.
Библиография
жазу
негіздері.Библиографияда
баспа
туындыларына
библиография сипаттама берудің маңызы ерекше. Ол белгіленген ереже
бойынша жасалады. Библиография сипаттамада автордың атыжөні,
шығарманың тақырыбы, басылым орны, мерзімі, көлемі туралы мәлімет
беріледі. Қажет жағдайда мазмұндалған (аннотацияланған) сипаттама
жасалады.
Библиография атқаратын қызметіне қарай – ретроспективті (ағымды, өткенді
шолу)
және
перспективті(басып
шығаруға
дайындалған
өнімдер),
тақырыбына қарай – салалық, өлкетану, елтану, сын және жалпы әмбебап
болып бөлінеді. Сонымен қатар библиографияның қосымша түрлері –
библиографияның жалпы жағдайын, дамуын қадағалайтын және еліміздің
белгілі ғалымдарының, ақын-жазушыларының, қоғам қайраткерлерінің өмірі
мен қызметі туралы мәлімет беретін биобиблиография деген түрі де болады.
Қазіргі кезде ғылым мен техниканың өркендеуіне байланыстыкітапханалық
процестер де автоматтандырылған.
Библиографтар құрастырған көрсеткіштерді белгілі бағдарлама бойынша
компьютерлерде басып шығарады.
Әлемдік деңгейде жұмыс істеу үшін Интернетке қосылу библиография үшін
үлкен жетістік болды. Арнаулы мәліметтерді сақтау мақсатында техника баспа
материалдары (микрофиштар, магниттік таспалар, дискеттер) пайдаланылады.
Қазақ библиографиясыныңдамуы.Қазақ библиографиясы, негізінен, қазақ
баспасөзінің даму тарихымен тығыз байланысты.1900 жылыҚазанда
А.Е.Алекторовтың«Указатель книг, журнальных статей и заметок о
киргизах» деген көрсеткіші т.б. орыс ғалымдарының бірен-саран библиография
көрсеткіштері жарық көрді.«Айқап» журналының(1911–15 жылдары)беттерінде
жаңа шыққан кітаптар жөнінде хабарлама-деректер мен тізімдер жарияланып
тұрды.
15
1926жылықазақтыңқоғамқайраткеріжәнебіріншібиблио-
графыМ.Дулатовтыңекі бөлімді «Қазақ тілінде басылған кітаптар
көрсеткіші» шықты. 1937 жылыжурнал мақалалары мен кітап жылнамалары,
1940 жылыҚазақстан мерзімді басылымдарының библиографиясы жасалынды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары республикада библиография ісі
өркендеді. 1957 жылданбастап арнаулы басылым – «Баспасөз шежіресін»,
1971 жылы«Қазақ ССР кітаптарының жылнамасын»шығару ісі қолға
алынды.
Библиографиямен
көптеген
ғалымдар
шұғылданды:
тарихшы-
ғалымН.Сәбитовтың«Қазақ әдебиетінің библиографиялық көрсеткіші, 1862–
1917 жылдары» (1948 жылы), Қазақ өлкетану библиографиясының бас
библиографыГ.П.Царевтың«Что читать по животноводству»(1953 жылы),
С.Ақашевтің«Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру»(1965
жылы), қазақ әдебиеті библиографы Ә.Қ.Нарымбетовтың 4 томдық «Қазақ
әдебиеті»(1-том – 1970 жылы; 2, 3, 4-том – 1997 жылы)библиография
көрсеткіштері, тіл білімі саласында Ш.Сарыбаевтың«Библиографический
указатель литературы по тюркологии»(1989 жылы), авторлар ұжымы
құрастырған«Библиография обществоведов Казахстана» жинағы,
Қ.Б.Жарықбаевтың
психология
ғылымы
бойынша
көрсеткіштері,
Ү.Сұбханбердинаның«Дала уәлаяты» газеті(1996 жылы), «Қазақ, Алаш,
Сарыарқа»(1993 жылы) атты мазмұндамалық көрсеткіштері,Орталық ғылыми
кітапхананыңжаратылыстану ғылымдары бойынша салалық көрсеткіштер
жарық көрді.
Метрология алғашқыда өлшеудің әртүрлі тегін (сызықтық, сыйымдылық,
салмақ,
уақыт)
жазумен,
сонымен
қатар
бірнешемемлекеттердеқолданылғанақшажәне олардың арақатынасын табумен
айналысты. Қазіргі заманғы метрология үш түрден тұрады: заңнамалық,
фундаменталды(ғылыми) және практикалық.
Метрологияның тарихы.Метрология ғылымы практикалық түрде бұрынғы
заманда пайда болған.Әр өлшем жүйесінің өз ерекшеліктері бар. Ол тек қана
заманымен ғана емес, менталитетімен де ерекшеленді. Метрологияның күрт
дамуына 1875 жылы. Метрикалық конвенцияның(құрамында 17 мемлекет
бар) қорытындысы (Өлшеу мен таразылар және өлшеудің метрикалық
эталонын жасаудың халықаралық мекемесі) себепші болды.
Қазіргі кездегі метрология физика, химия т.б. жаратылыстану ғылымдарының
жетістіктерін пайдаланып, физикалық тәжірибенің жоғары дәлдігіне сүйенеді.
Қазақстанда
алғашқыметрологиялық
мекеме1923
жылыСемей
қаласындаұйымдастырылды.
Ол
1925
жылы
Семей
және
Жетісу
губернияларындағы таразыларды, гірді, ұзындық пен көлем өлшемдерін
тексеруді жүзеге асыратын өз алдына жеке палата болды. Оның бөлімдері
Петропавл, Ақтөбе, Алматы қалаларында жұмыс істеді.
1930 жылы палата Алматыға көшірілді. 1974 жылы Алматыда арнайы
эталондар сақтайтын ғимарат салынды. Қазақстанның эталон базасын құруға
және оны жетілдіруге үлес қосқан ғалымдар:М.Адайбеков, М.Басаров,
Достарыңызбен бөлісу: |
