Қазақстан республикасының мемлекеттік жастар саясатының аясындағы экстремизм мәселелері

Қорытынды……………………………………………………………….12

Жастар әрдайым қорғалмаған және экстремизмнің радикал идеяларының әсеріне ұшырайтын қоғам бөлігі болып саналатын. Сондықтан физикалық және моральдық тұрғыдан дамыған тұлғаны қалыптастыру мақсатында жас ұрпаққа әсер ету қажеттілігі туралы сөз қозғаудың мәні бар. Сарапшылардың бірі белгілегендей: «Егер Қазақстан Республикасы үкіметі Қазақстан жастары туралы ойламаса, оны басқа ел үкіметі ойлайды».

Комсомолды таратумен Қазақстанның мемлекеттік жүйесінде «жастар саясаты» атты тауаша қалыптасты. Жастар ахуалының объективтік деректері негізінде ғана жастар саясаты жүзеге асырылуы тиіс. Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайы осы тауашаны тұрарлық мазмұнмен толтырған елдің жалпы экономикалық әл-ауқатының өсуімен сипатталады. Қазақстан Республикасы мемлекеттік жастар саясаты айқын құрастырылған және орындалып жатқан посткеңестік кеңістіктегі бірқатар елдердің бірі болып саналады. Жастар мүддесін қорғау – Республика үкіметі курсының басым бағыттарының бірі. Мемлекеттік жастар саясатының мақсаты жастардың рухани, мәдени, білім беру, кәсіби және физикалық дамуы, шешімдер қабылдауда қатысу, табысты қоғамдандыру және оның потенциалын елдің ары қарай дамуына бағыттау үшін жағдайлар жасау болып табылады.

Жастардың қоғам үшін пайдасын қарастыра отырып, бұл жастар ұсынатын потенциал сипатын және осы потенциалды қызметке түрлендіру үшін қажетті біріктіру формаларын анықтау қажет. Олай болмаса, тек мына сұраққа жауап беру керек: жастар өмірді жандандыру делдалы дегенде біз нені ұғынамыз?!

Жастар өз табиғаты бойынша прогрессивтік екендігін нандыру қателікке жатады. Өйткені, консерваторлық және реакциялық қозғалыстар жастарды қызықтыруы мүмкін. Жастар прогрессивтік те, консерваторлық та емес – олар кез келген бастамаға дайын потенция. Жас болу дегеніміз қоғам шетінде тұру, көптеген жағдайларда аутсайдер болу. Жасөспірім – түрлі бастамаларды жүзеге асыруы мүмкін қоғам күші, себебі, ол бекітілген тәртіпті қабылдамайды және заңмен бекітілген экономикалық және рухани сипаты жоқ. Жастардың бұл сипаттамасы жастардың саяси қоғамдануын ұйғарады.

Жоғарыда айтылғанды ескере отырып, жастар саясатының бас міндеті динамикалық қоғамда өз қызметін іске асыру үшін әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасау екендігін белгілеуге болады.

Енді біз «мемлекеттік жастар саясаты» терминіне анықтама бере аламыз.

Алдымен, жастар саясаты түсінігіне не кіретінін белгілейік. Біріншіден, бұл 14-тен 29 жасқа дейінгі жас ұрпақтар қозғайтын шаралардың үлкен тізімінен тұратын кең ауқымды көп функционалдық саясат (білім беру, жас отбасыны қолдау, әлеуметтік қамтамасыз ету, жұмысбастылық, тұрғын үй). Екіншіден, «мемлекеттік жастар саясаты» мәнінде мемлекетпен іске асырылатын және жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік-экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық және құқықтық шаралар жүйесі түсіндіріледі. Үшіншіден, «жастар саясаты» термині жастардың бос уақыты мен білім алуы саласындағы саясатты ғана қамтиды.

Мемлекеттік жастар саясаты өз құрылуының бес негізгі кезеңдерінен өтті:

• 
  бірінші кезеңде (1992-1995 жж.) «Жастар туралы» Қазақстан Республикасы Заңын қабылдаудан бастап жеке құрылымдар қамқорлығы астында жастар комитеттері мен бөлімдерінің институционалдық қалыптасуы жүрді;
  
• 
  екінші кезеңде (1995-2000 жж.) жастар ісі жөніндегі комитеттер жүйесі мен оларды қаржылық қолдауы шеңберінде мемлекеттік жастар саясаты инфрақұрылымының жеке элементтерін қалпына келтіру басталды;
  
• 
  үшінші кезең «Мемлекеттік жастар саясаты негізгі бағыттарының концепциясын» (2000 ж.) қабылдаумен басталды. Ол стратегиялық тәсілдемені әзірлеумен және басымдылықтарды бөлумен сипатталады;
  
• 
  төртінші кезең «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» (2004 жылғы 7 шілде), «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» және «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы» заңдарды қабылдаумен белгіленеді. Мемлекеттік жастар саясатын іске асыру саласында жұмыс істейтін мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру басталды;
  
• 
  2015 жылғы 9 ақпанда «Қазақстан Республикасында мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңды қабылдаумен бесінші заманауи кезең басталды.
  

Мемлекеттік жастар саясаты жастарға қатысты жеке бағдарламалар мен жобаларды заманауи мемлекеттің реттеуші рөлінің нығаюы кезінде бірыңғай біріктіру екендігін тұжырымдауға болады.

Қазіргі таңда жастар саясаты, жас азаматтардың саяси мәдениетін арттыру саласында Қазақстан Батыс елдерге жақындасып келеді:

- «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» тиімді заңды әзірлеу (2015 жылғы 9 ақпан);

- мемлекеттік жастар саясатын іске асыру аймағында жұмыс істейтін жастар ұйымдары санының өсуі;

- жастар бағдарламасының шынайы қаржыландырылуы;

- жастар саясаты қазіргі таңда мемлекет қызметінің тәуелсіз бағытына айналды;

- мемлекет жастар саясатын басқару және үйлестіру органдары жүйесі арқылы жүзеге асырады;

- бағдарламаларды іске асыру тиімділігі жастардың қызығушылықтарын, ықыластарын, оның білім беру, жұмыспен қамтамасыз етілуі, бос уақыты, қызмет көрсету аймағы сапасына қойылатын әрдайым өзгеретін талаптарды іске асыру тиімділігі.

Жастарға арналған кең ауқымды, бірыңғай, орталықтандырылған, жалпы мемлекеттік (ұлттық) бағдарламалардың жергілікті, мақсатты, икемді жобаларға алмасуы жүреді, оларды іске асыру кезінде акцент нақты тұтынушыларға жақын болып келетін және демографиялық, әлеуметтік, экономикалық және саяси ерекшеліктерді, орталық атқарушы органдардың бақылауы астында жастар саясаты қалыптасатын және іске асатын нақты аумақты есепке алатын биліктің жергілікті (аудандық) органдарының ынтасымен орындалады. Сонымен қатар, мемлекеттік жастар саясаты тек ҚР БҒМ әлеуметтік қызметінің нысаны бола қоймайды.

Қазіргі таңда мемлекеттік жастар саясатымен Білім және ғылым министрлігі, Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі, онымен қоса, Ұлттық экономика министрлігі, Энергетика министрлігі, Инвестициялар және даму жөніндегі министрлігі айналысады.

Сондай-ақ, мемлекеттік жастар саясаты ішкі істер министрлігі органдары мен Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі құзыреттілігі болып табылады. Мемлекеттік жастар саясатын қаржыландыру Қазақстан Республикасы заңнамалығымен рұқсат етілген бюджеттік қаражаттар мен басқа да көздер есебінен жүзеге асырылады.

2000 жылдардың басында жастар ортасында түбегейлі идеологияға «мода» осының саяси көрінісін өзімен ала тұра жоққа шықты. Алайда экстремизм феномені болмыстың жоқтығына айналған жоқ. Экстремизм желісі түрленді, бірақ оның бастамасы әлі әрекет етеді, себебі, объективтік және субъективтік көздердің (факторлар) бірқатар тізімін күшейтеді.

Барлық уақытта қоғамның белсенді мүшелері жасөспірімдер мен жастар болды. Олардың буыны бекімеген рухтары қандайда бір әрекетті талап етеді. Жастарда шынайы өмірмен өзара әрекеттесудің бірнеше нұсқалары бар: одан виртуалдық кеңістікке өту; бұл өмірге бейімделу, жеке мәдениетке кету; «экстремизм» атты соңғы тоқтауымен наразылық жолы бойынша этика мен мораль, қоғамдық әділет пен саяси өзін-өзі көрсету мәселелерін жаңадан құрастыру.

Жастар жақын арада балалық шақтан шыға отырып, ұжымдық дағдыны сақтайды, оларға бірге болу, бірге әрекет ету ұнайды. Бұл негізде түрлі формальды емес бірлестіктер пайда болады, олардың көбісіне сыртқа шығуға тырысатын жастар энергиясы себебінен экстремисттік әрекеттерге сол да бір түрде «дрейф» тиесілі. Бұл тек саяси көріністегі экстремизм болмайды.

Қазіргі жастардың радикализмі мен эктремизмі, біздің ойымызша, оның тіршілігінің мынадай объективтік құрамаларымен негізделген:

- өмірлік тәжірибенің және ыңғайлы өмір сүру жағдайының жоқтығы;

- критикалық ойлаудың төмен деңгейі;

- білім берудің төмен деңгейі үшін емес, оның қандайда бір кемшілігі салдарынан оның мәселелері (себебі экстремизмнің өткен және қазіргі белсенділері мен көшбасшылары білімділер ортасынан шықты);

- социумның бұрмаланған құндылықты бағдары түрінде ұлттық идеология семантикасының мәселелері;

- тәрбие беру мәселелері (жұбату қабілетсіздігі) және социумның ақпараттық кеңістігін толтыру («гуманизм» архаизм мәртебесін алады) және т.б.

Бұның барлығы адамдарға тізбек бойынша оңай өтуге жәрдемдеседі: максимализм – радикализм – экстремизм – терроризм.

Жастар экстремизмінің әлеуметтік-экономикалық факторы туралы ұмытуға болмайды. Біздің авторлар зерттеулері көрсетіп тұрғандай, экстремизм жаңғырту және түрлену жолына түскен бір-біріне төзбестік қарайтын социумның антагонистік топтарының қызығушылықтарының кездесуімен туындайтын қоғамдарда кең таралған. Осының негізінде экстремизмнің барлық формаларында оның бағдарының, әсіресе діни бағдарының факторы жүзеге асырылады.

Діни идеология әлеуметтік-саяси өмірді активтендірудің қуатты факторы ретінде жастар тіршілігінен оның ойында болған леворадикалды идеологияны толығымен жоққа шығарды. Дәл діни идеология оның барлық түрлерінде экстремисттік сипаттағы «ерлікке» жастарды тартады.

Иә, экстремизмде қазір «жас кейіп» бар. Ол қандайда бір «ерекшелігі» бар тұлға. Әрине, осы кейіпте «ислам» белгілері бар. Алайда кейде «ежелгі ұлттық-патриоттық дәстүрлер» түрінде «православтар» белгілері де көрінеді. Жастар экстремизмі көп бейнелі болып табылады.

Бір сөзбен айтқанда, мәселе мәніне стратегиялық-кешенді көзқарас қажет. Жастар елдің болашақтағы бағдарын білуі үшін ел дамуының стратегиялық бағдарламасын әзірлеу қажет. Электрондық және баспа БАҚ тек «өткенді» терең қарастыра тұрмай, өз бағдарламалары мен мақалаларын тағдыр шешті оқиғаларға арнай отырып, болашаққа қарауы тиіс (ғарыш, жаңа планеталарды, галактикаларды игеру, жаңа ұшу аппараттарын, технологияларды құру және т.б.). Біз өткен мен келешекке бірдей қарай алатын ғылыми-ағартушылық бағдарлама қажет, себебі жастарға ғылыми ізденістер қызығушылық тудырады.

Бұл мәселеде тағы бір маңызды қатысушы бар, ол – мемлекет пен оның жастарға қатысты саясаты. Біз ҚР Конституциясының 20 жылдығын жуырда тойладық. Бұл екі онжылдықтарды мақсатты бағытталған мемлекеттік жастар саясатының жоқтығы деп сипаттауға болады.

Жастар зейнеткерлер мен мүгедектерге қарағанда шығындырақ проблемалық әлеуметтік топ болып саналады. Сондықтан жастарға ерекше көңіл аудару қажет, оны мемлекет тарапынан заңнамалық деңгейден бастап қорғау керек. Әрқашан күрделі мәселені – қаржыландыруды шетке қоя отырып, осы жылдар аралығында жастар құқықтары мен міндеттері анықталуы және оны қоғамдандыру процесіне жауапты тұлғаларды бекіту мүмкіндігімен мемлекеттік жастар саясаты туралы немесе жастар туралы бірде-бір заңның қабылданбағанын ескерген жөн.

Қоғамдаспаған жастар оны өз мақсатында пайдаланатындармен бірге-бір қақтығысады: тоталитарлық секталардан түрлі экстремисттер мен террористтерге дейін. Бұл - терроризм ешқандай тойтарыс көрмейтін, керісінше, жастардың көптеген әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешілмегендігі есебінен оңтайлы жауап беретін орта.

Осылай, біздің жастарға мемлекеттік деңгейде көңіл бөлу уақыты келген шығар? Оны елдің болашағы ретінде тек ресми түрде жарияланған деңгейде ұғынып қабылдап қана қоймай, қоғам мен мемлекеттің ғаярсыз және салауатты қамқорлығына негізделмей тәуекелмен «ордаға өз жолын» табуы тиіс емес жағдайларды қалыптастыру қажет.

2. Новиков И.А. Формы социального противодействия радикализму в современной России. [Текст]/И.А. Новиков//Материалы Всероссийской научно-технической конференции ( Гуманитарный сектор). Сборник научных статей, Ставрополь. Изд-во СВВА, 2006. –0,2 п.л.

3. Новиков И.А. Специфика социокультурного подхода к анализу проблем развития идей радикализма в молодежной среде [Текст] /И.А. Новиков //Девиантное поведение и интернет (Опыт социологического анализа) Сборник научных статей. М.: Институт социологии РАН, 2008. - 0,3 п.л.

4. Новиков И.А. Исследование молодежного радикализма в ситуации социокультурного кризиса (тезисы) [Текст]/И.А. Новиков// Феноменология и профилактика девиантного поведения Материалы Третьей Всерос. науч.-практ. конф., 29-30 октября 2009 г. Краснодар: Краснодарский университет МВД. - 0,2 п.л.

5. Новиков И.А. Молодежный радикализм в условиях мультикультурализма: тенденции и перспективы развития [Текст]: Научное издание / И.А. Новиков // Краснодар: Краснодарский университет МВД России, 2009. – 3,0 п.л.

6. Новиков И.А. Молодежный радикализм в современном поликультурном обществе. [Текст ] / И.А. Новиков // Молодые голоса в науке. Вып. №15. Майкоп: АГУ, 2009. – 0,3 п.л.