Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауды

Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауды

1) ҚРҰБ ДКҚ № 223 30.11.2007ж. (Тіркеу. № 2409)

2) ҚРҰБ ДКҚ №173 21.10.2008жыл. (Тіркеу. № 2493))

1. Осы Ереже «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы», «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы», «Ақша төлемі мен аударымы туралы» Қазақстан Республикасының Заңдарына және нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 711 тіркелген, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының «Ақша аударымының банкаралық жүйесіндегі ақша аударымы ережесін бекіту туралы» 1998 жылғы 21 қарашадағы № 242, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 905 тіркелген «Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар Республикалық мемлекеттік кәсіпорнынның клиринг жүйесінде операциялар жүргізу ережесін бекіту туралы» 1999 жылғы 3 шілдедегі № 157 қаулыларына және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі – Ұлттық Банк) өзге де нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес әзірленді.

2. Осы Ереже Ұлттық Банктің төлем жүйелері бөлімшесінің (бұдан әрі – төлем жүйелері бөлімшесі) төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауды жүзеге асыру тәртібін айқындау, сондай-ақ қадағалау объектілерін айқындау мақсатында әзірленді.

1) банкаралық ақша аудару жүйесі (бұдан әрі – банкаралық жүйе) – операторы «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі - Орталық) болып табылатын операция күнінің ішінде Ұлттық Банктің ақшасымен есеп айырысу кепілдігі бар басым төлемдерді жүзеге асыруға арналған нақты уақыт режиміндегі жалпы есеп айырысулар жүйесі. Банкаралық жүйе Қазақстан Республикасы төлем жүйесінің жүйелік мәні, яғни оның үздіксіз жұмысы ұлттық қаржы нарықтарының тұрақты жұмыс істеуіне ықпал ететін төлем жүйесі болып табылады және жұмыстағы тоқтап қалулар (іркілістер) Қазақстан Республикасында қаржы тәуекелдерінің туындауына әкелуі мүмкін.

2) банкаралық клиринг жүйесі – операторы Орталық болып табылатын, көп жақты клиринг қағидаты бойынша жұмыс істейтін және аз сомаға (5 миллион теңгеден аспайтын) төлемдерді жүзеге асыруға арналған клиринг жүйесі;

3) төлем жүйелері мониторингі - төлем жүйелерін пайдаланушылардың төлемдер мен ақша аударуды жүзеге асырған кезде туындайтын тәуекелдерді басқару және барынша төмендету мақсатында жүргізілетін банкаралық жүйе мониторингі және банкаралық клиринг жүйесі;

4) төлем жүйелерінің операторы - банкаралық жүйені және банкаралық клиринг жүйесінің жұмыс істеуін, оның ішінде олардың техникалық қызмет көрсетуін қамтамасыз ететін заңды тұлға. Төлем жүйелері операторының функциясын Ұлттық Банк, сол сияқты оның еншілес ұйымдары да жүзеге асыра алады;

5) төлем жүйесінің жұмыс істеу тиімділігін бағалау – төлем жүйесінің жұмыс істеуінің халықаралық стандарттарға, оның ішінде Халықаралық есеп айырысулар банкінің төлемдік және есеп айырысу жүйелері комитетінде әзірленген басты қағидаттарға сәйкестігін бағалау;

6) төлем құралдары – төлем тапсырмалары, төлемдік талап-тапсырмалар, чектер, банк шотын тікелей дебеттеу, инкассалық өкімдер, вексельдер, төлем ордерлері, төлемдік хабарламалар, аккредитивтер;

7) операторы Орталық болып табылатын төлем жүйелері (бұдан әрі – Орталықтың төлем жүйелері) – Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін және пайдаланушылар арасында ақша аударымын қамтамасыз ететін төлем жүйелері, оған банкаралық жүйе және банкаралық клиринг жүйесі жатады;

8) төлем жүйелерін пайдаланушы (бұдан әрі - пайдаланушы) – Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктері, «Қазақстан Даму банкі» акционерлік қоғамы (бұдан әрі - банк) немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын, төлем жүйесіне қызмет көрсету туралы Орталықпен шарт жасаған ұйым;

9) құқықтық тәуекел – Орталықтың төлем жүйелерінің, банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйесінің жұмыс істеуі және оларды ұйымдастыру, төлем карточкалары және халықаралық ақша аударымдары нарықтарын дамыту, төлем құралдарын пайдалану мәселелері жөніндегі нормативтік құқытық базаны жетілдірмеу салдарынан туындайтын төлем жүйелері жұмысының тиімділігіне теріс ықпал ету тәуекелі;

10) басымдық төлем – орындалуының пайдаланушы және оның клиенттері үшін бастапқы мәні бар төлем;

11) төлем жүйелерінде туындайтын тәуекелдер - нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 711 тіркелген, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының «Ақша аударымының банкаралық жүйесіндегі ақша аударымы ережесін бекіту туралы» 1998 жылғы 21 қарашадағы № 242 қаулысымен айқындалған кредит тәуекелі, өтімділік тәуекелі, аяаяқтық тәуекелі, операциялық, жүйелік, техникалық тәуекелдер, сондай-ақ құқықтық және беделдік тәуекелдер;

12) беделдік тәуекел – төлем жүйелерінің тиімділігіне және қауіпсіздігіне теріс қоғамдық пікірдің туындау немесе сенімнің төмендеу тәуекелі;

13) Ұлттық Банктің басшылығы – Ұлттық Банктің Төрағасы және Төрағаның орынбасарлары;

14) банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйесі – банктер арасында, сондай-ақ банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арасында ашылған қазақстандық теңгемен корреспонденттік шоттар арқылы жүзеге асырылатын төлемдер және ақша аударымы жүйесі;

15) Орталықтың төлем жүйелерінің деректер базасы серверлерінің ақпараттық ресурстары – Орталықтың төлем жүйелеріндегі хабарламаларды өңдеу нәтижелері бойынша алынатын электронды жүйелендірілген ақпарат (ақпараттық деректер базасы);

16) интеграцияланған автоматтандырылған ақпарат жүйесінің шағын жүйесі (бұдан әрі - шағын жүйе) – қызметкерлерден және олардың қызметін автоматтандыру құралдарының жиынтығынан тұратын, белгіленген функцияларды орындаудың ақпараттық технологиясын іске асыратын жүйе.
2-тарау. Төлем жүйелерінің

жұмыс істеуін қадағалау объектілері
5. Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалау объектілері мыналар болып табылады:

1) банкаралық жүйе;

2) банкаралық клиринг жүйесі;

3) банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйесі;

4) төлем құралдары;

5) төлем карточкаларының нарығы;

6) халықаралық ақша аударымдарының нарығы.
3-тарау. Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалаудың

мақсаты және міндеттері
6. Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалаудың мақсаты – Орталықтың төлем жүйелерінің, банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйелерінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, төлем құралдарын пайдалану, төлем карточкалары және халықаралық ақша аударымдарының нарықтарын дамыту.

7. Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалаудың негізгі мақсаттары:

1) Қазақстан Республикасының аумағында төлемдер мен ақша аударымының уақтылы жүргізілуін қамтамасыз ететін төлем жүйелерінің жұмыс істеу тұрақтылығын және қауіпсіздігін қолдау мақсатында төлем жүйелерінің жұмыс істеу мониторингі, талдау мен бағалау және төлем жүйелерін одан әрі дамыту жөнінде ұсыныстар әзірлеу;

2) төлем жүйелерінде туындайтын тәуекелдерді басқару және барынша азайту;

3) банктер арасында, сондай-ақ банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арасында ашылған қазақстандық теңгемен корреспонденттік шоттар (бұдан әрі – банктер арасындағы корреспонденттік шоттар) арқылы төлемдерді сенімді жүргізуді және банктер арасында, сондай-ақ банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арасында корреспонденттік шоттар белгілеу тәртібін жетілдіруді қамтамасыз ету мақсатында банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйесінің жұмыс істеуін талдау;

4) төлемдер мен ақша аударымдарын жүзеге асырудың жаңа тәсілдерін пайдалану мен ендіруді жетілдіру мақсатында төлем құралдарын пайдалануды талдау;

5) Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларының төлем карточкаларын пайдалана отырып төлемдерді ыңғайлы, қауіпсіз және уақтылы жүргізуді қамтамасыз ету мақсатында төлем карточкаларының нарығын дамытуды, төлем карточкалары мен және оларды пайдалана отырып көрсетілетін қызметтердің жаңа түрлерін дамытуды талдау;

6) Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларының шетелдерге ақша аударымын тиімді және уақтылы жүргізуді қамтамасыз ету мақсатында халықаралық ақша аударымдарының нарығын дамытуды талдау;

7) төлем жүйелеріне және төлемдер мен ақша аударымдары саласындағы өзге де қадағалау объектілеріне қоғамдық сенімді қолдау.
2-бөлім. Орталықтың төлем жүйелерінің

жұмыс істеуін қадағалау
1-тарау. Орталықтың төлем жүйелерінің

жұмыс істеуін қадағалауды жүзеге асыру тәртібі
8. Орталықтың төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауға мыналар кіреді:

1) Орталықтың төлем жүйелерін ұйымдастыру мен жұмыс істеуінің шарттарын және тәртібін айқындайтын Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу және жетілдіру, оның ішінде:

Орталықтың төлем жүйелерінің жұмыс істеуін ұйымдастыру және қадағалау мәселелері бойынша Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу және жетілдіру;

Орталықтың төлем жүйелері жұмысының ережелерін және рәсімдерін реттейтін Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінің Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес болуын, төлемдер жүргізудің халықаралық стандарттар белгілеген қауіпсіздік және сенімсіздік талаптарының жеткіліктілігін және қанағандырылуын талдау. Қажет болған жағдайда Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілеріне және басқа да құжаттарына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізу;

Орталық пен пайдаланушылар арасында жасалған төлем жүйесінде қызмет көрсету туралы шарттардың (бұдан әрі - шарт) төлем жүйелеріне қатысуын және шарттарды бұзуды, Орталықтың және пайдаланушының құқықтары мен міндеттерін айқындаудың анық және жеткілікті болуын талдау. Қажет болған жағдайда Орталыққа шарттарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде ұсыныстар беру;

төлем жүйелерінің жұмыс істеуінің тиімділігін қамтамасыз етуге қатысты халықаралық стандарттарды, халықаралық қаржы ұйымдарының ұсыныстарын және шет елдердің орталық (ұлттық) банктерінің тәжірибесін зерделеу және олардың негізінде төлемдер мен ақша аударымдарын жүзеге асырудың қосымша тәсілдерін әзірлеу;

2) алынып тасталды;

3) Орталықтың төлем жүйелерінің жұмыс істеуінің мониторингі және талдау;

4) Орталықтың төлем жүйелерінде туындайтын тәуекелдерді талдау және оларды басқару әдістерін пайдалану;

5) Орталықтың төлем жүйелерінің ұйымдастырылуын және жұмыс істеуін тексеру;

6) қажет болған кезде халықаралық сарапшыларды тарта отырып, Орталықтың төлем жүйелерінің жұмыс істеуінің тиімділігін бағалау, оның қорытындылары бойынша Ұлттық Банктің басшылығына және Орталыққа есеп ұсынылады;

7) пайдаланушылардың және пайдаланушының мәртебесін алған банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың қызметін тексеру;

8) Орталықтың төлем жүйелерінің үздіксіз жұмыс істеуін қадағалауды және қамтамасыз етуді тиімді жүргізуге қажетті өзге де қызмет.

9. Төлем жүйелері бөлімшесі Орталықтың төлем жүйелерінің жұмыс істеуіне жүргізілген қадағалау нәтижелері бойынша қажет болған жағдайда Орталықтың төлем жүйелерінің жұмыс істеуінің тиімділігін арттыру және тәуекелдерді басқару әдістері бойынша Ұлттық Банктің басшылығына ұсыныстар енгізеді.

1) банкаралық жүйенің жұмыс істеу мониторингі және талдау;

2) банкаралық клиринг жүйесінің жұмыс істеу мониторингі және талдау;

3) төлем жүйелерінде төлемдер тағайындаудың бірыңғай классификаторының кодтары бойынша төлемдер ағынын талдау.

4) Орталықтың төлем жүйелерін ұйымдастыру, бағдарламалық-техникалық қолдау және дамыту жөніндегі жұмыстарды талдау.

20. Банкаралық жүйенің жұмыс істеу мониторингі және талдау:

1) пайдаланушылардың корреспонденттік шоттарына қызмет көрсететін Ұлттық Банк бөлімшесінің (бұдан әрі - пайдаланушылардың корреспонденттік шоттарына қызмет көрсететін бөлімше) осы Ереженің 4-қосымшасымен белгіленген нысан бойынша, есепті аптадан кейінгі келесі жұмыс күні апталық негізде ұсынатын банкаралық жүйенің операциялық күнін ұзарту туралы электронды ақпараты;

2) Орталықтың банкаралық жүйенің белгілі уақыт кезеңінде жұмыс істеуі және банкаралық жүйенің ағымдағы жай-күйі туралы электронды ақпараты;

3) Ұлттық Банкте ашылған, Ұлттық Банктің шағын жүйелерін пайдалану арқылы алынатын пайдаланушылардың корреспонденттік шоттарындағы қазақстандық теңгемен ақша қалдығы туралы электронды ақпараты негізінде жүзеге асырылады.

21.Алынып тасталды.

2) әрбір пайдаланушы бойынша уақыт аралықтары және сома бөлігінде дебеттік айналымдар туралы;

6) операциялық күнді ашу уақытын және операциялық күнді жабу уақытын көрсете отырып, банкаралық жүйенің жұмыс уақыты туралы;

7) Ұлттық Банк Директорлар кеңесінің 2006 жылғы 13 қаңтардағы № 10 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің операциялық күнді басқару тәртібі туралы нұсқаулықтың (бұдан әрі - Нұсқаулық) қосымшасында белгіленген нысан бойынша банкаралық жүйедегі (банкаралық жүйенің операциялық күні ішінде немесе ашу/жабу кезінде) іркілістердің туындау жағдайлары немесе штаттан тыс туындаған оқиғалар туралы.

22-1. Орталықтың банкаралық жүйесінің ағымдағы жай-күйі туралы электронды ақпараты мынадай деректерден тұрады:

1) банктік бірегейлендіру кодтарын көрсете отырып банкаралық жүйедегі олардың пайдаланушылардың позицияларының ағымдағы жай-күйі туралы;

2) дебет және кредит айналымдары, банкаралық жүйе бойынша тұтастай алғанда және әрбір пайдаланушы бойынша кезекте тіркелген төлем құжаттарының саны және сомасы, олардың сальдо позициялары туралы;

3) төлем құжаттарының кезегі бар пайдаланушылар саны туралы;

4) пайдаланушының әрбір төлем құжаты бойынша;

5) пайдаланушының қате құжаттары бойынша.

22-2. Төлем жүйелері бөлімшесі осы Ереженің 22-тармағының 1)-5) тармақшаларында және 22-1-тармағында көзделген ақпаратты Орталықтың төлем жүйелерінің деректер базасы серверлерінің ақпараттық ресурстарына кіруді қамтамасыз ететін арнайы бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану арқылы; осы Ереженің 22-тармағының 6) тармақшасында көзделген ақпаратты апта сайын, есепті аптадан кейінгі келесі жұмыс күні; осы Ереженің 22-тармағының 7) тармақшасында көзделген ақпаратты іркілістер немесе штаттан тыс оқиғалар анықталғаннан кейін келесі жұмыс күні алады.

1) клиринг ұйымдарының банкаралық клиринг жүйесінің белгілі бір уақыт кезеңінде жұмыс істеуі туралы электронды ақпараты;

2) Ұлттық Банктің шағын жүйелерін пайдалану арқылы алынатын банкаралық клиринг жүйесінің ағымдағы жай-күйі туралы электронды ақпарат негізінде жүзеге асырылады.

23-1.Алынып тасталды.

23-2. Орталықтың банкаралық клиринг жүйесінің жұмыс істеуі туралы электрондық ақпаратында есепті күнгі:

1) тұтастай алғанда клиринг ұйымы бойынша да, сол сияқты банкаралық клиринг жүйесінің әрбір пайдаланушысы бойынша да ақша айналымдары бойынша жеке-жеке және төлемдердің сома аралықтары бойынша өтуі туралы;

2) банкаралық клиринг жүйесіндегі күші жойылған төлемдер туралы;

3) банкаралық клиринг жүйесін пайдаланушылардың таза позицияларының есебі басталған және есебі аяқталған уақытты көрсете отырып, таза позициялар есептелетін уақыт кезеңі туралы;

4) операциялық күнді ашу уақытын және операциялық күнді жабу уақытын көрсете отырып, банкаралық клиринг жүйесінің жұмыс уақыты туралы;

5) Нұсқаулықтың қосымшасында белгіленген нысан бойынша банкаралық клиринг жүйесінде іркіліс туындаған немесе штаттан тыс оқиғалар болған (банкаралық клиринг жүйесінің операциялық күні ішінде немесе күнді ашу/жабу кезінде) жағдайлар туралы деректер болады.

23-3. Төлем жүйелері бөлімшесі осы Ереженің 23-2 тармағының 1)-2) тармақшаларында көзделген ақпаратты есепті күннен кейінгі келесі жұмыс күні; осы Ереженің 23-2 тармағының 3) тармақшасында көзделген ақпаратты Орталықтың төлем жүйелерінің деректер базасы серверлерінің ақпараттық ресурстарына кіруді қамтамасыз ететін арнайы бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану арқылы; осы Ереженің 23-2 тармағының 4) тармақшасында көзделген ақпаратты есепті аптадан кейінгі келесі жұмыс күні апта сайынғы негізде; осы Ереженің 23-2 тармағының 5) тармақшасында көзделген ақпаратты іркілісті немесе штаттан тыс оқиғаны анықтағаннан кейінгі жұмыс күні алады.

23-4. Ұлттық Банктің шағын жүйелерін пайдалану арқылы алынатын банкаралық клиринг жүйесінің ағымдағы жай-күйі туралы электрондық ақпаратта:

1) Орталықтың клирингін әрбір пайдаланушының және клирингтік ұйымның белгілі бір уақыт кезеңіндегі жай-күйі бойынша оның банктік бірегейлендіру коды көрсетіле отырып, кредиттік немесе дебеттік таза позициясы;

2) банкаралық жүйеде банкаралық клиринг жүйесін пайдаланушының ақша сомасы;

3) пайдаланушының Ұлттық Банкте қазақстандық теңгемен ашылған корреспонденттік шотындағы ақша сомасы туралы деректер болады;

24. Орталықтың төлем жүйелерінде төлем мақсатының бірыңғай жіктеушісінің кодтары бойынша төлемдер ағынын талдау төлем мақсатының бірыңғай жіктеушісінің кодтары бөлігінде жүргізілетін төлемдер бойынша Орталықтың ақпараты негізінде жүзеге асырылады.

24-1. Орталықтың төлем жүйелерін ұйымдастыру, бағдарламалық-техникалық қолдау және дамыту жөніндегі жұмыстарды талдау:

1) төлем жүйелері бөлімшесінің есепті кезеңнен кейінгі айдың 20-на дейін алатын Орталықтың тоқсандық және жылдық жұмыс жоспарлары;

2) төлем жүйелері бөлімшесінің есепті кезеңнен кейінгі айдың 20-на дейін алатын төлем жүйелерін ұйымдастыру, техникалық қолдау және дамыту бойынша функцияларды жүзеге асыратын Орталықтың құрылымдық бөлімшелерінің атқарылған жұмыстары туралы тоқсандық және жылдық есептері;

3) төлем жүйелері бөлімшесінің жұмысты жүргізгеннен кейін 5 жұмыс күні ішінде алатын Орталықтың төлем жүйелері жұмысын резервтік сервердің бағдарламалық-техникалық кешеніне аудару нәтижелері туралы мәліметтер;

4) төлем жүйелері бөлімшесінің есепті тоқсаннан кейінгі айдың 25-не дейін алатын Орталық төлем жүйелерінің бағдарламалық-техникалық кешенінің, ағымдағы жағдай және болып отырған проблемалар туралы мәліметтері бар коммуникация құралдарының жай-күйі туралы Орталықтың тоқсан сайынғы есебі;

5) төлем жүйелерінің жаңа функционалын енгізуге қатысты әзірлеу/пысықтау жөніндегі техникалық тапсырмалардың жобалары негізінде жүзеге асырылады;

6) Орталықтың төлем жүйелерін ұйымдастыру және жұмыс істеуі жөнінде әзірлеген басқа материалдары.

1. 
   алынған ақпаратты күн сайын өңдейді және талдайды;
   
2. 
   белгілі бір уақыт аралығы үшін төлем ағындарын пайдаланушылар топтары бойынша және тұтастай алғанда банкаралық жүйе және банкаралық клиринг жүйесі бойынша талдайды;
   
3. 
   төлемдердің өту кезеңділігін төлем құжаттарының сомалары бойынша және банкаралық жүйедегі операциялық күннің әрбір сағаты бойынша талдайды, банкаралық жүйенің негізгі жүктемесі сағаттарын, сондай-ақ белгілі бір уақыт аралығы үшін банкаралық клиринг жүйесінде төлемдердің өту кезеңділігін төлем құжаттарының сомасы бойынша айқындайды;
   
4. 
   Ұлттық Банк басшылығына ақпарат ұсыну үшін Орталықтың төлем жүйелеріндегі ақша төлемі мен аударымдарының көлемін болжауды жүзеге асырады;
   
5. 
   Ұлттық Банктің ақша-кредит саясатының Орталықтың төлем жүйелерін дамыту көрсеткіштеріне ықпалын талдайды;
   
6. 
   белгілі бір уақыт аралығы үшін Орталықтың төлем жүйелеріндегі ақша ағынын төлем мақсатының бірыңғай жіктеушісінің кодтары бойынша талдайды;
   
7. 
   банкаралық жүйеде төлем құжаты есебі үшін пайдаланылатын ең аз, ең көп және орташа уақытты талдайды;
   
8. 
   банкаралық клиринг жүйесі пайдаланушыларының таза позициялары- ның есебі үшін пайдаланылған уақытты талдайды;
   
9. 
   нақты жұмыс уақытының (төлем жүйесі тоқтатылған уақыт кезеңін қоспағанда, төлем жүйесінің операциялық күнін ашқаннан бастап операциялық күнді жапқанға дейінгі уақыт кезеңі) банкаралық жүйенің/банкаралық клиринг жүйесінің жалпы жұмыс уақытына (төлем жүйесінің операциялық күнін ашқаннан бастап операциялық күнді жапқанға дейінгі уақыт кезеңі) қатынасы ретінде есептелетін белгілі бір уақыт аралығындағы банкаралық жүйенің/банкаралық клиринг жүйесінің үздіксіз жұмысының (жұмыс қабілетінің) коэффициентін есептейді, банкаралық жүйенің/банкаралық клиринг жүйесінің бір айдағы (жылдағы) үздіксіз жұмысы (жұмыс қабілеті) коэффициентінің мәні 90 пайыздан кем болмауы тиіс;
   
10. 
    банкаралық жүйеде орындалмаған (қателескен) төлем құжаттарын талдайды;
    

1. 
   банкаралық жүйедегі және банкаралық клиринг жүйесіндегі төлемдердің айналымдары бойынша мәліметтер бар ай сайынғы есептілікті қалыптастырады және Ұлттық Банк басшылығына ұсынады;
   
2. 
   жүргізілген талдау нәтижелерін төлем жүйелерінің жұмыс істеуіне жүргізілген талдама шолуда және Ұлттық Банк басшысына ұсынылатын басқа да есептерде көрсетеді;
   

1. 
   күн сайын, есептіден кейінгі келесі жұмыс күні банкаралық жүйе бойынша тұтастай және әрбір пайдаланушыға жеке-жеке ақша айналымдылығы коэффициентін және өтімділік коэффициентін есептейді.
   

Төлем жүйелері бөлімшесі пайдаланушымен телефон бойынша немесе электрондық тәсілмен байланыса отырып, клирингтің нәтижелері бойынша таза позициясын есептеу кезінде банкаралық жүйедегі ақшасының жетпеу себебін анықтайды және келесі операциялық күндері жойылған төлем құжаттарының орындалу мониторингін жүзеге асырады.

36. Орталықтың төлем жүйелерін ұйымдастыру, бағдарламалық- техникалық қолдау және дамыту бойынша жұмысты талдауды жүргізу кезінде Орталықтың төлем жүйелеріндегі техникалық, операциялық тәуекелдерді және алаяқтық тәуекелін басқару және барынша азайту мақсатында төлем жүйелері бөлімшесі:

5) Орталықтың төлем жүйелерінің жұмысын резервтік серверге аудару мерзімдерін Орталықпен келіседі;

38. Беделіне нұқсан келтіру тәуекелін басқару және азайту мақсатында төлем жүйелері бөлімшесі:

1. 
   төлем жүйелері арқылы ақша төлемдері мен аударымдарын жүргізудің уақтылылығын, қауіпсіздігін және сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында Орталықтың төлем жүйелері жұмысының мониторингін, талдауды, бағалауды жүзеге асырады;
   
2. 
   Ұлттық Банктің мерзімді басылымдарына және web-сайтына, Қазақстан Республикасының мерзімді басылымдарына Орталықтың төлем жүйелері жұмысы туралы ақпарат жариялайды;
   
3. 
   төлем жүйелерін көпшілікке танымал жасау үшін бұқаралық ақпарат құралдарына мақалалар дайындайды;
   
4. 
   төлем жүйелері саласында болып отырған проблемаларды, жоспарланған өзгерістерді, басым бағыттарды талқылау мақсатында мемлекеттік органдармен, пайдаланушылармен және төлем жүйелерінің операторларымен ынтымақтастық жасайды және семинарлар, кездесулер және талқылаулар ұйымдастырады;
   
5. 
   төлем жүйелерін ұйымдастыру және қадағалау деңгейін көтеру үшін қажетті ақпаратпен алмасу мақсатында шетелдердің орталық (ұлттық) банктері және халықаралық қаржы ұйымдары үшін семинарлар өткізеді, сондай-ақ олардың төлем жүйелері саласында ұйымдастырған іс-шараларына қатысады;
   
6. 
   пайдаланушыларға, басқар заңды және жеке тұлғаларға төлем жүйелерінің жұмыс мәселелері бойынша әдістемелік және консультациялық көмек көрсетеді.
   

2) банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйесінің жұмысын талдау кіреді.

2) жүргізілген талдау нәтижелерін төлем жүйелері жұмысының талдама шолуында көрсетеді;

4) банктер арасындағы корреспонденттік қатынастар жүйесінің жұмысы туралы ақпаратты мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінде Ұлттық Банктің web-сайтында орналастыруды (жаңартуды) жүзеге асырады.

3) төлем құралдарын пайдалануды талдау кіреді.

49. Төлем жүйелері бөлімшесі төлем құралдарын пайдалануға жүргізілген талдау негізінде:

1) талдау нәтижелерін төлем жүйелері жұмысының талдама шолуында көрсетеді;

2) төлем құралдарын пайдалану туралы ақпаратты оны Ұлттық Банктің ресми басылымдарында жариялау, Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне, Қазақстан Республикасының Үкіметіне баяндамалар дайындау үшін қалыптастырады және Ұлттық Банк орталық аппаратының мүдделі бөлімшелеріне ұсынады;

3) төлем құралдарын пайдалану туралы ақпаратты мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінде Ұлттық Банктің web-сайтында орналастыруды (жаңартуды) жүзеге асырады.

3-тарау. Төлем карточкаларының нарығын қадағалау

53. Төлем жүйелері бөлімшесі төлем карточкалары нарығының дамуына жүргізілген талдау негізінде:

2) жүргізілген талдау нәтижелерін төлем жүйелері жұмысының талдама шолуында көрсетеді;

3) халықаралық ақша аударымдары нарығының дамуын талдау кіреді.

1) жүргізілген талдау нәтижелерін төлем жүйелері жұмысының талдама шолуында көрсетеді;

69. Осы Ережемен реттелмеген мәселелер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шешіледі.

Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауды жүзеге асыру ережесіне 1-қосымша

Ақшаның айналымдылық коэффициенттерін және

өтімділік коэффициентерін есептеу тәртібі

1. Банкаралық жүйедегі операциялық күнгі ақшаның айналымдылық коэффициентін есептеу мынадай формула бойынша жүзеге асырылады: SД

Жүйенің ААК = -------,

Жө

SД – пайдаланушылардың операциялық күнгі банк жүйесі бойынша дебеттік айналымдарының сомасына тең дебеттік айналым сомасы;

Жө – банкаралық жүйенің мәні банкаралық жүйеге келіп түскен жалпы ақша сомасына тең ағымдағы өтімділігі (операциялық күн ішінде банкаралық жүйеге/банкаралық жүйеден келіп түскен/алынған ақшаны есептегенде, операциялық күн басындағы банкаралық жүйедегі пайдаланушылардың келетін ақша қалдықтарының сомасы).

2. Банкаралық жүйедегі операциялық күнгі пайдаланушының ақша айналымдылығының коэффициентін есептеу мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:

Д

Пайдаланушының ААК = -------,

мұнда: пайдаланушының ААК – пайдаланушының банкаралық жүйедегі операциялық күнгі ақша айналысының коэффициенті;

Д – пайдаланушының банкаралық жүйе бойынша операциялық күнгі дебеттік айналымы;

Пө – операциялық күн ішінде банкаралық жүйеге пайдаланушыдан келіп түскен/банкаралық жүйеден пайдаланушы алған ақшаны есептегенде, пайдаланушының банкаралық жүйедегі мәні пайдаланушының операциялық күн басындағы кіретін ақша қалдығының сомасына және пайдаланушының операциялық күн ішінде банкаралық жүйе бойынша кредиттік айналымына тең ағымдағы өтімділігі.

3. Операциялық күнгі банкаралық жүйе өтімділігінің коэффициентін есептеу мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:

Жө

Жүйенің АӨК = ------------,

мұнда: жүйенің АӨК – банкаралық жүйенің операциялық күнгі өтімділік коэффициенті;

Жө – банкаралық жүйенің мәні банкаралық жүйеге келіп түскен жалпы ақша сомасына тең ағымдағы өтімділігі (операциялық күн ішінде банкаралық жүйеге/банкаралық жүйеден келіп түскен/алынған ақшаны есептегенде, банкаралық жүйедегі пайдаланушылардың операциялық күн басында кіретін ақша қалдықтарының сомасы);

SД – пайдаланушылардың операциялық күнгі банк жүйесі бойынша дебеттік айналымдарының сомасына тең дебеттік айналым сомасы;

SН – өтімділіктің жеткіліксіз болуы себепті, операциялық күннің аяғында банкаралық жүйемен жойылған, орындалмаған төлемдер сомасы.

4. Пайдаланушының операциялық күнгі банкаралық жүйедегі өтімділік коэффициентін есептеу мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:

Д + Н

Пө – операциялық күн ішінде банкаралық жүйеге пайдаланушыдан келіп түскен/банкаралық жүйеден пайдаланушы алған ақшаны есептегенде, пайдаланушының банкаралық жүйедегі мәні пайдаланушының операциялық күн басында кіретін ақша қалдығының сомасына және пайдаланушының операциялық күн ішінде банкаралық жүйе бойынша кредиттік айналымына тең ағымдағы өтімділігі.

Д – пайдаланушының банкаралық жүйе бойынша операциялық күнгі дебеттік айналымы;

Н - өтімділіктің жеткіліксіз болуы себепті, пайдаланушының операциялық күннің аяғында банкаралық жүйеде жойылған, орындалмаған төлемдерінің сомасы.

5. Банкаралық жүйе мен пайдаланушылардың белгілі бір кезеңдегі (ай, тоқсан, жыл) ақша айналысының коэффициенті мен өтімділік коэффициентін есептеу осы коэффициенттердің қарастырылып отырған кезеңдегі әрбір операциялық күнгі орташа арифметикалық мәні ретінде мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:

Коэффициенттердің S

Орташа коэффициент = ---------------------- ,

(n үшін) N

мұнда: Орташа Коэффициент (n үшін) – белгілі бір кезеңдегі (ай, тоқсан, жыл) ақша айналысының коэффициенті және (немесе) өтімділік коэффициенті, мұнда n – кезең (ай, тоқсан, жыл);

Коэффициенттер S – кезеңдегі әрбір операциялық күнгі ақшаның айналымдылық коэффициенттерінің және (немесе) өтімділік коэффициенттерінің сомасы;

N – кезеңдегі операциялық күндердің саны.

Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қадағалауды жүзеге асыру ережесіне 2-қосымша

1. Банкаралық жүйенің өтімділік коэффициенті үшін банкаралық жүйенің кредиттік тәуекелі және өтімділік тәуекелі ең аз болып саналатын мәндер белгіленеді:

жүйенің ААК ³ 0,5 болғанда, жүйенің АӨК £ 1,5

жүйенің ААК £ 1,5 болғанда, жүйенің АӨК ³ 0,5 .

2. Банкаралық жүйедегі ақша айналымдылығының коэффициенті үшін банкаралық жүйенің кредиттік тәуекелі және өтімділік тәуекелі ең аз болып саналатын мәндер белгіленеді:

жүйенің АӨК ³ 0,5 болғанда, жүйенің ААК £ 1,5

жүйенің АӨК £ 1,5 болғанда, жүйенің ААК ³ 0,5,

мұнда: жүйенің АӨК – банкаралық жүйенің өтімділік коэффициенті,

жүйенің ААК – банкаралық жүйедегі ақша айналымдылығының коэффициенті.
3-қосымша

Алынып тасталды.

Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін

қадағалауды жүзеге асыру ережесіне

4-қосымша
Банкаралық жүйенің операциялық күнін ұзарту туралы мәліметтер

_____ _______ _____ _____ _______ _____ аралығында

Орындаушы _____________ (Аты-жөні) телефоны __________

2-баған – Пайдаланушының ББК. Операциялық күнді ұзарту жүзеге асырылған пайдаланушының бірегейлендіру коды қойылады;

3-баған – Пайдаланушы хатының нөмірі және датасы. Операциялық күнді ұзартуды жүзеге асыруға негіз болған пайдаланушы хатының нөмірі және датасы қойылады;

4-баған – Жоспар бойынша операциялық күнді ұзарту уақыты. Пайдаланушының операциялық күнді ұзартуды сұрату уақыты қойылады;

5-баған – Операциялық күнді ұзартудың нақты уақыты. Операциялық күннің аяқталу уақыты қойылады.