Ќазаќстан Республикасыныњ ѓылым жєне білім министрлігі

Негізгі модельге нақты өндіріс жүйесінде атқарылмайтың шарттар еңгізіледі. Анағұрлым негізделген болып, неғұрлым идеализацияланған моделдер бойынша дәлелдік қорлар құру табылады.

Көтерме саудада тауардың бірлігінің бағасы сатып алынатын тауар көлеміне тәуелді болады. Үлкен көлемдегі тапсырыстарға жеңілдіктер жасалады. Жеңілдіктер оптималды қорлар көлеміне әсер етеді, яғни өсіреді. Оптимизация критерийі бұл жағдайда қорларды сатып алу құнын қосуы керек. Сәйкесінше жеңілдікпен есептелген сатып алудың жалпы құны:

СС=Сз*П/3+Схр*3/2+Ц+П

Мұндағы Сз*П/3- тапсырысты хаттау жылдық құны.

Схр *3/2- қорларды сақтау құны.

Ц*П – қорларды сатып алудың жылыдық құны.

Ақша қаражаттарының жетіспеушілігі және көптеген кәсіпорынның төлем қабілетсіздігі дебиторлар мен байланысты жұмыстардың қаржылық менеджерлердің қызметіндегі басты функциясы етті.

Көптеген фирма жетекшілерінің айтуы бойынша дебиторлық қарызды басқару проблемалары қарызды талап етуге байланысты нормативтік және заңдылық базаның дұрыс жетілмеуімен де байланысты.

Дебиторлық берешекті басқару баға саясатын және төлемді жағдайының тәуекелін төмендету және қарыздарды талап етуді жылдамдатуға бағытталған коммерциялық несиені ойлап табумен және іске асырудан тұрады. Материалдық ресурстар өндірісінде инфляция қарқынымен дайын өнім арасындағы қатынастың өзгеруі фирма саясатын өзгертуі мүмкін.

Дебиторлық берешекті басқаруға жатады:

• 
  деиторларды талдау
  
• 
  дебиторлық берешектің нақты құнын талдау
  
• 
  дебиторлық және кредиторлық қарыздар сәйкестігіне бақылау жасау
  
• 
  аванстың есеп айырысу саясатын жүзеге асыру және коммерциялық несие беру
  
• 
  факторингті бағалау және жүзеге асыру
  

Коэфициенттердің деңгейі мен қозғалысы менеджерді өнімді сату тек қана алдын-ала төлем жүргізілгенде немесе керісінше коммерциялық несие бойынша пайызды төмендетуге мүмкіндігінің бар екендігі туралы қортынды алып келеді.

Дебиторлық қарызды талдау және оның нақты құнын бағалау оның пайда болу мерзімдері бойынша талдау жүргізу, үмітсіз қарыздарды анықтау және күмәнді несиелер бойынша резервтер құру: болып табылады ҚР-ң Заңына сәйкес мерзімі өткен дебиторлық қарыз үмітсіз деп саналады. Үмітсіз несиелерді сызудың екі түрі бар: резерв құру әдісі және тікелей сызу әдісі. Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың қатынасы қаржылық менеджменттің эффектілігі мен қаржылық тұрақтылық сипаттамасы.

Кәсіпорын балансы төлем қабілеті деп есептеуі, егер ағымдағы өтімділік коэффициенті 2-ден көп болса, және айналым қаражаттарын меншікті айналым капиталымен қамтамасыз ету коэфициентті 0,1 болса.

Дебиторлық қарыз – айналым қаражаттары элементі, оның төмендеуін жабу коэффициентін азайтады. Сондықтан қаржылық менеджерлер дебиторлық қарызды азайту мәселесін ғана емес, сонымен қатар оның кредиторлық қарызбен байланыстыруын шешеді.

Дебиторлық қарызды басқаруда инкасация коэфициенті кең таралған. Инкасация коэффициенті – қарыздың пайда болу мерзімдігі жүзеге асырылу көлемінің белгілі-бір мерзімділігі түскен қарыздың бөлігіне қатынасы. Талдау үшін дебиторлық қарыздың қозғалысы құрылады.

Әр күндік инкассация коэффициенттері қарыздың жеке түрлері бойынша есептелуі. Инкасация коэффициентерінің қосындысы барлық мерзімдегі дебиторлық қарызды төлеудің соңғы уақыттағы тапсырыс көлеміне қатынасына тең. Егер инкассация коэффициенті белгілі бір мерзімде 1-ден артық болса, онда дебиторлық қарыз және үмітсіз қарыздың құрылу мүмкіндігі артады. Коммерциялық несиеге днген шектеуді алып тастау және несие мерзімін жоғарлату инкассация коэффициентінің төмендеуіне әкеледі.

Ақша қаражаттарын басқарудың басты мақсаты пайдалану үшін ақша табыстарының қойған бөлігін инвестициялау болып табылады, бірақ сонымен қатар бір уақытта (төлемдер бойынша) міндеттемелерді орындау үшін қажетті қаражаты болу керек және күтпеген жағдайлардан сақтандыру. Фирмаға келіп түсетің ақша ағымының неғұрлым болжамдығы көп болса, сақтандыруға деген қажеттілік қажеттілік соғұрлым аз болады. Ақша қаражаттарын басқару өнімге төленетін сатып алушының чекті жазып беру кезеңінен басталып кредиторларға, мамандарға және бюджетке төленетін төлемдерімен аяқталады. Ақша қаражаттарын басқару кредиторлық қарыздарды басқарумен тығыз байланысты. Ақша қаражаттарды кіріс және шығыс ағымдарын фирманың қаржылық және инвестициялық қызметі арқылы білуге болады.

Пайыздық ставка неғұрлым жоғары болса, қолма-қол ақша қаражаттарын фирманың төмендетуі соғұрлым көп болады.

Фирманың есеп айырысу шотында және кассасында болуға қажетті қолма-қол ақша қаражаттарының көлемінің минималды мөлшері 2 процесс бойынша анықталады:

Біріншісі – сатып алушының шотын төлеуі мен ақша қаражатын инкассациялау аралығындағы уақыт мезеті. Бұл уақыт 3 бөліктен тұрады:

-сатып алушылардың төлемдерін аудару уақыты

-төлемдер инкассациялайтың банктерде болатын уақыт

-төлемдерді жүргізетін банктер бойынша ақша қаражаттарының қозғалыс уақыты.

Фирма инкассация периодын қысқарту мақсатында әртүрлі әдістерді қолдана алады, сәйкесінше талап етілетін ақша қаражаттарының қорын да.

Екінші – коммерциялық банктердің компенсациялық (резервтік) қалдықтар құруды талап етуі. Бұл қалдықтар несие беретін және есеп айырысу шоттарын жүргізетін банк қызметтерінің құны бойынша анықталады.

Ағымдағы активтерді қаржыландыру үшін қажетті меншік қаражаттар (меншікті айналым қаражаттары) өтімділікті жоғалту тәуекелдігін азайтады.

Қаржылық менеджерлермен тартылатын өзгермелі айналым активтердің қаржылық көздеріне байланысты, консервативті, агрессивтік және компромистік бағдарламаларды бөліп көрсетуге болады.

Қаржылық менеджерлермен тартылатын өзгермелі айналым активтердің қаржылық көздеріне байланысты, консервативті, агрессивтік және компромистік бағдарламаларды бөліп көрсетуге болады.

Консервативті бағдарлама барлық айналым қаражаттарын қаржыландырудың ұзақ мерзімді көздерін қоймауға негізделеді, яғни өзгермелі активтерді ұзақ мерзімді займдар мен меншікті капитал есебінен қаржыландыруды білдіреді. Бұл бағдарлама бағалы қағаздар портфелмен үнемі жұмыс жасаудыталап етеді. Ол өтімділікті жоғалту тәуекелдігінің алдын алады, бірақ капитал табыстылығын азайтады. Қазақстандық шарттар бойынша консервативті бағдарламаны тек қана ірі фирмалар қолдана алады. Олар өтімділікті эмиссиялау жолымен және меншікті бағалы қағаздар портфелімен жұмыс істеу арқылы сақтап тұрады.

Агресивті (басқыншы) бағдарлама займды капитал есебінен өзгермелі айналым қаражаттарының бөлігін қаржыландыруды білдіреді. Өтімділік тәуекелдігі бұл жағдайда өте жоғары, бірақ белгілі бір жағдайда меншікті капиталдың табыстылығы айтарлықтай көп болады.

Компромисті бағдарлама өзгермелі айналым активтерінің бір бөлігін ұзақ мерзімді пассивтер есебінен, екінші бөлігін қысқа мерзімді пассивтер есебінен қаржыландыруға негізделеді. Қалыпты қызмет атқаратын фирмалар үшін көп жағдайда осы бағдарлама ең тиімді модель болып табылады.

Қолма-қол қаражаттарды басқару мәселелері, соның ішінде Баумель және Миллер- Орра модельдерін қолдану, тек қана консервативті және компромисті бағдарламаларда ғана тиімді.

Айналым капиталын басқарудағы анағұрлым қиын проблема болып қаржыландырудың балама көздерінің оптималды пропорциясын анықтау табылады. Осы жағдайда, шетел тәжірибесіне сәйкес менеджер келесідей аспектілерді есептеуі керек.

-шығындар (қаржылық көздер құны)

-заемдық көздерді қамтамасыз етуге байланысты төлемдерді уакқытылы төлеу

-майысқақтың (бірнеше көздері қолдана білу мүмкіндігі мен жеделдігі)

Фирманың несие қабілетілігі неғұрлым төмен болса, соғұрлым қысқа мерзімді қаржыландыру көлемі аз болады.