Ќазаќстан Республикасыныњ ѓылым жєне білім министрлігі

1. 
   Нарықтық тәуекелдi талдау: портфельге қатысты ауыткымасы.
   
2. 
   Тиiмдi портфельдер. Инвесторлардың артықшылықты ауытқымасы. Оңтайлы портфелдi таңдау.
   
3. 
   Корпорациялық тәуекелдердiң тұрпаттарын (типтерiн) анықтау және өлшеу.
   
4. 
   Сақтандыру негiздерi. Мулiк шығындарының тәуекелдiкке ұшырагыштығы. Жауапкершiлiкке байланысты шығындардың теуекелдiкке ұшырағыштығы.
   
5. 
   Әртараптандыру теуекелдiктi баскару кұралы ретiнде. Қаржылық шығындардың тәуекелдiкке ұшырағыштығы.
   

1. Практикум по финансовому менеджменту: учебно-деловые ситуации, задачи и решения./Под ред. Е.С. Стояновой.-3-е изд. доп. и. перераб.-М.: Перспектива, 2000.-139с.

2. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?- М.: Финансы и статистика, 1994.-384с.

3. Когут А.Е. Управление инвестиционной деятельностью предприятия. - М.: Перспектива, 1997.

4. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг. М.: 2000г

5.Сейткасимов Г.С, Деньги, кредит, банки. Алматы, 1999г

6.Мельников В.Д. Финансы. Алматы, 2001г

7.Колесников В.И. Ценные бумаги. М.: 2001г

8.СРО на рынке ценных бумаг. РЦБК// аналитический журнал.

Тақырып 4. Активтердiң портфелiн басқару.
Практикалық сабақтар:

1. 
   Қаржылық активтердiң табыстылығын бағалау үлгiсi(моделi)
   
2. 
   Капитал рыногының сызығы. Бағалы кағаздар рыногының сызығы. В коэффициентiнiң тұжырымдамасы.
   

Фирманың қаржылық басқаруында айналым қаражаттарынан аккумуляцияланған капитал қарастырылады: біріншіден, компанияның үздіксіз қызмет атқаруы үшін қажетті капитал ретінде; екіншіден, айналымнан шығарылған қаражат ретінде (оларды инвестициялауға болмайды, яғни олардан пайда алу мүмкін емес); үшіншіден, қосымша шығындарды жабуға арналғанкөздер ретінде (қорларды сақтау); Бұл жағдайда кез-келген компанияның басты мақсаты болып, компанияның үздіксіз капиталын құру және сақтау табылады.

Қордың минимумнан азаюы кәсіпорынның физикалық тоқтап қалу тәуекелдігін арттырады немесе жоспарланбаған шығындардың жұмсалуына әкеледі, яғни қорларды толтыруға

арналған қосымша шығындар. Ал қорлардың ұлғаюы оларды сақтауға арналған және өзгермелі шығындардың өсуіне алып келеді.

Меншікті айналым капиталы қысқа мерзімді міндеттемелер алынып тасталған айналым активтеріне тең.

Айналым капиталын басқару қаржылық активтердің көздері туралы шешімдерді қабылдауды талап етеді. Айналым капитал циклі дегеніміз ол ағымдағы активтердің ақша қаражаттары мен міндеттемелер бойынша ақшалай төлемдерге айналатын уақыт мерзімі.

Көптеген фирмалар үшін активтердің циклі пассивтердің цикілінен көп болады, сондықтан фирмаларға қысқа мерзімді банктік несиелер немесе т.б. займдар қажет.

Қаржылық менеджер айналым капиталының көлемін ғана емес, сонымен қатар оның құрылымын да басқарады.

Дебиторлық берешек, тауарлық-материалдық құндылықтар қорлары, есеп айырысу шотындағы ақшалар және айналым капиталының басқа да элементтері өндіріс әсерлігіне әртүрлі әсер етеді. Сондықтан да менеджерлердің осы айналым капиталы элементеріне қатынасы әртүрлі.

Қорларды басқарудың негізгі моделі қорлардың қозғалысын жеңілдетеді және жүзеге асырады. Қорларға қоймалардағы шикізат,матириалдар, дайын өнім т.б. жатады. Ол келесідей алғышарттарға негізделген:

- өнімге деген сұраныс тұрақты, яғни қорлардың деңгейі белгілі-бір темппен өзгеріп отырады.

- әкелу уақытты тұрақты және алдын-ала анықталған

- қорлардың болмауын тудырмау керек

- жаңа тапсырыс әр циклде 1 рет жасалынады

- тапсырыс көлемі тұрақты

Белгілерді еңгізу:

Өнімнің бір бірлігін сақтау құны өнімнің құнының пайызы ретінде анықталады. Бұл құнға кіретіндер:

• 
  сақтаудың балама шығындары
  
• 
  Сз;П/з – жылдық тапсырыс беру құны
  
• 
  3/2 – қорлардың орташа деңгейі
  

Со= Сз* П/з +Схр*3/2 (2.1)

Өндіріс формуласын анықталғаннан кейн

-Сз*П/з+Схр/2=0 табамыз, осыдан келесі оптималды қор теңдеуі шығады.

Зопт=2Сз*п/Схр(2.2)

Осылай, тапсырысты хаттау шығындары 3 опт көлемінде минималды. Осы өлшемді тапсырыстың экономикалық көлемі деп атайды. Қайталама тапсырыстың экономикалық интервалы 305,3 опт/п

Қорларды басқарудағы негізгі моделді тәжірибе жүзінде қолдану үшін кейбір қосымша шарттарды есептеу қажет:

1. Үлкен фирмалармен қолданылатың қорлар номенклатурасы өте ауқымды, ал өндірістік қорлардың маңыздылығы әртүрлі. Сондықтан негізгі модельді қолдану экономикалық қортындыға әкелетін қорлардың негізін анықтау үшін оның сыныптамасын анықтаған жөн.

Қорлардың сыныптамасын жүргігу үшін оларды үш топқа бөлген жөн.

А тобы – ресурстардың неғұрлым құнды түрлерінің шектеулі мөлшері. Олар үшін жүиелі есеп және бақылау жүргізіп тұрған жөн: қордың нормативтін есептеу үшін оптимизация моделін қолдануға болады, осы топ бойынша сақтандыру қорын құру міндетті болып саналады.

В тобы- маңызды қорлар. Оларға бақылау және талдауды ай сайынғы инвентаризация түрінде жүргізілген жеткілікті. Оптимизацияны қолдану белгілі бір әсер беруі мүмкін

С тобы- аса құнды емес қорлар түрлерінің кең ассортиментің қосады. Оларды сақтау көп шығынды талап етпейді. Бұндай қорлар түрлері көбінесе көп көлемде сатып алынады. Резервтік қор құрылмайды, бірақ нақты үнемі болады.

2.Көліктік шығындар арнайы талдауды талап етеді.Егер тасымалдау меншікті емес көлікпен жүргізілсе, онда тасымалдау шығындарын есептеу қиындықтар туғызбайды. Ал меншік көлікпен тасымалдау негізінде қорларды құруға кеткен шығындарға көлік цехының тұрақты шығындарының бөлігін қосу керек болады.

Негізгі модельге нақты өндіріс жүйесінде атқарылмайтың шарттар еңгізіледі. Анағұрлым негізделген болып, неғұрлым идеализацияланған моделдер бойынша дәлелдік қорлар құру табылады.

Көтерме саудада тауардың бірлігінің бағасы сатып алынатын тауар көлеміне тәуелді болады. Үлкен көлемдегі тапсырыстарға жеңілдіктер жасалады. Жеңілдіктер оптималды қорлар көлеміне әсер етеді, яғни өсіреді. Оптимизация критерийі бұл жағдайда қорларды сатып алу құнын қосуы керек. Сәйкесінше жеңілдікпен есептелген сатып алудың жалпы құны:

СС=Сз*П/3+Схр*3/2+Ц+П

Мұндағы Сз*П/3- тапсырысты хаттау жылдық құны.

Схр *3/2- қорларды сақтау құны.

Ц*П – қорларды сатып алудың жылыдық құны.

Ақша қаражаттарының жетіспеушілігі және көптеген кәсіпорынның төлем қабілетсіздігі дебиторлар мен байланысты жұмыстардың қаржылық менеджерлердің қызметіндегі басты функциясы етті.

Көптеген фирма жетекшілерінің айтуы бойынша дебиторлық қарызды басқару проблемалары қарызды талап етуге байланысты нормативтік және заңдылық базаның дұрыс жетілмеуімен де байланысты.

Дебиторлық берешекті басқару баға саясатын және төлемді жағдайының тәуекелін төмендету және қарыздарды талап етуді жылдамдатуға бағытталған коммерциялық несиені ойлап табумен және іске асырудан тұрады. Материалдық ресурстар өндірісінде инфляция қарқынымен дайын өнім арасындағы қатынастың өзгеруі фирма саясатын өзгертуі мүмкін.

Дебиторлық берешекті басқаруға жатады:

• 
  деиторларды талдау
  
• 
  дебиторлық берешектің нақты құнын талдау
  
• 
  дебиторлық және кредиторлық қарыздар сәйкестігіне бақылау жасау
  
• 
  аванстың есеп айырысу саясатын жүзеге асыру және коммерциялық несие беру
  
• 
  факторингті бағалау және жүзеге асыру
  

Коэфициенттердің деңгейі мен қозғалысы менеджерді өнімді сату тек қана алдын-ала төлем жүргізілгенде немесе керісінше коммерциялық несие бойынша пайызды төмендетуге мүмкіндігінің бар екендігі туралы қортынды алып келеді.

Дебиторлық қарызды талдау және оның нақты құнын бағалау оның пайда болу мерзімдері бойынша талдау жүргізу, үмітсіз қарыздарды анықтау және күмәнді несиелер бойынша резервтер құру: болып табылады ҚР-ң Заңына сәйкес мерзімі өткен дебиторлық қарыз үмітсіз деп саналады. Үмітсіз несиелерді сызудың екі түрі бар: резерв құру әдісі және тікелей сызу әдісі. Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың қатынасы қаржылық менеджменттің эффектілігі мен қаржылық тұрақтылық сипаттамасы.

Кәсіпорын балансы төлем қабілеті деп есептеуі, егер ағымдағы өтімділік коэффициенті 2-ден көп болса, және айналым қаражаттарын меншікті айналым капиталымен қамтамасыз ету коэфициентті 0,1 болса.

Дебиторлық қарыз – айналым қаражаттары элементі, оның төмендеуін жабу коэффициентін азайтады. Сондықтан қаржылық менеджерлер дебиторлық қарызды азайту мәселесін ғана емес, сонымен қатар оның кредиторлық қарызбен байланыстыруын шешеді.

Дебиторлық қарызды басқаруда инкасация коэфициенті кең таралған. Инкасация коэффициенті – қарыздың пайда болу мерзімдігі жүзеге асырылу көлемінің белгілі-бір мерзімділігі түскен қарыздың бөлігіне қатынасы. Талдау үшін дебиторлық қарыздың қозғалысы құрылады.

Әр күндік инкассация коэффициенттері қарыздың жеке түрлері бойынша есептелуі. Инкасация коэффициентерінің қосындысы барлық мерзімдегі дебиторлық қарызды төлеудің соңғы уақыттағы тапсырыс көлеміне қатынасына тең. Егер инкассация коэффициенті белгілі бір мерзімде 1-ден артық болса, онда дебиторлық қарыз және үмітсіз қарыздың құрылу мүмкіндігі артады. Коммерциялық несиеге днген шектеуді алып тастау және несие мерзімін жоғарлату инкассация коэффициентінің төмендеуіне әкеледі.

Ақша қаражаттарын басқарудың басты мақсаты пайдалану үшін ақша табыстарының қойған бөлігін инвестициялау болып табылады, бірақ сонымен қатар бір уақытта (төлемдер бойынша) міндеттемелерді орындау үшін қажетті қаражаты болу керек және күтпеген жағдайлардан сақтандыру. Фирмаға келіп түсетің ақша ағымының неғұрлым болжамдығы көп болса, сақтандыруға деген қажеттілік қажеттілік соғұрлым аз болады. Ақша қаражаттарын басқару өнімге төленетін сатып алушының чекті жазып беру кезеңінен басталып кредиторларға, мамандарға және бюджетке төленетін төлемдерімен аяқталады. Ақша қаражаттарын басқару кредиторлық қарыздарды басқарумен тығыз байланысты. Ақша қаражаттарды кіріс және шығыс ағымдарын фирманың қаржылық және инвестициялық қызметі арқылы білуге болады.

Пайыздық ставка неғұрлым жоғары болса, қолма-қол ақша қаражаттарын фирманың төмендетуі соғұрлым көп болады.

Фирманың есеп айырысу шотында және кассасында болуға қажетті қолма-қол ақша қаражаттарының көлемінің минималды мөлшері 2 процесс бойынша анықталады:

Біріншісі – сатып алушының шотын төлеуі мен ақша қаражатын инкассациялау аралығындағы уақыт мезеті. Бұл уақыт 3 бөліктен тұрады:

-сатып алушылардың төлемдерін аудару уақыты

-төлемдер инкассациялайтың банктерде болатын уақыт

-төлемдерді жүргізетін банктер бойынша ақша қаражаттарының қозғалыс уақыты.

Фирма инкассация периодын қысқарту мақсатында әртүрлі әдістерді қолдана алады, сәйкесінше талап етілетін ақша қаражаттарының қорын да.

Екінші – коммерциялық банктердің компенсациялық (резервтік) қалдықтар құруды талап етуі. Бұл қалдықтар несие беретін және есеп айырысу шоттарын жүргізетін банк қызметтерінің құны бойынша анықталады.

Ағымдағы активтерді қаржыландыру үшін қажетті меншік қаражаттар (меншікті айналым қаражаттары) өтімділікті жоғалту тәуекелдігін азайтады.

Қаржылық менеджерлермен тартылатын өзгермелі айналым активтердің қаржылық көздеріне байланысты, консервативті, агрессивтік және компромистік бағдарламаларды бөліп көрсетуге болады.

Қаржылық менеджерлермен тартылатын өзгермелі айналым активтердің қаржылық көздеріне байланысты, консервативті, агрессивтік және компромистік бағдарламаларды бөліп көрсетуге болады.

Консервативті бағдарлама барлық айналым қаражаттарын қаржыландырудың ұзақ мерзімді көздерін қоймауға негізделеді, яғни өзгермелі активтерді ұзақ мерзімді займдар мен меншікті капитал есебінен қаржыландыруды білдіреді. Бұл бағдарлама бағалы қағаздар портфелмен үнемі жұмыс жасаудыталап етеді. Ол өтімділікті жоғалту тәуекелдігінің алдын алады, бірақ капитал табыстылығын азайтады. Қазақстандық шарттар бойынша консервативті бағдарламаны тек қана ірі фирмалар қолдана алады. Олар өтімділікті эмиссиялау жолымен және меншікті бағалы қағаздар портфелімен жұмыс істеу арқылы сақтап тұрады.

Агресивті (басқыншы) бағдарлама займды капитал есебінен өзгермелі айналым қаражаттарының бөлігін қаржыландыруды білдіреді. Өтімділік тәуекелдігі бұл жағдайда өте жоғары, бірақ белгілі бір жағдайда меншікті капиталдың табыстылығы айтарлықтай көп болады.

Компромисті бағдарлама өзгермелі айналым активтерінің бір бөлігін ұзақ мерзімді пассивтер есебінен, екінші бөлігін қысқа мерзімді пассивтер есебінен қаржыландыруға негізделеді. Қалыпты қызмет атқаратын фирмалар үшін көп жағдайда осы бағдарлама ең тиімді модель болып табылады.

Қолма-қол қаражаттарды басқару мәселелері, соның ішінде Баумель және Миллер- Орра модельдерін қолдану, тек қана консервативті және компромисті бағдарламаларда ғана тиімді.

Айналым капиталын басқарудағы анағұрлым қиын проблема болып қаржыландырудың балама көздерінің оптималды пропорциясын анықтау табылады. Осы жағдайда, шетел тәжірибесіне сәйкес менеджер келесідей аспектілерді есептеуі керек.

-шығындар (қаржылық көздер құны)

-заемдық көздерді қамтамасыз етуге байланысты төлемдерді уакқытылы төлеу

-майысқақтың (бірнеше көздері қолдана білу мүмкіндігі мен жеделдігі)

Фирманың несие қабілетілігі неғұрлым төмен болса, соғұрлым қысқа мерзімді қаржыландыру көлемі аз болады.
Бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Баламалы теориялар. Баға белгiлеу төрелiгi теориясы.
   
2. 
   Опциондарга баға белгiлеу теориясы. Кауiп астындағы құн.
   

1. Практикум по финансовому менеджменту: учебно-деловые ситуации, задачи и решения./Под ред. Е.С. Стояновой.-3-е изд. доп. и. перераб.-М.: Перспектива, 2000.-139с.

2. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?- М.: Финансы и статистика, 1994.-384с.

3. Когут А.Е. Управление инвестиционной деятельностью предприятия. - М.: Перспектива, 1997.

4. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг. М.: 2000г

5.Сейткасимов Г.С, Деньги, кредит, банки. Алматы, 1999г

6.Мельников В.Д. Финансы. Алматы, 2001г

7.Колесников В.И. Ценные бумаги. М.: 2001г

8.СРО на рынке ценных бумаг. РЦБК// аналитический журнал.


5 тақырып. Операциялық тұтқаның нәтижесi. Фирманың ағымдағы шығындарын басқару
Практикалық сабақтар:

1. 
   Шығындардың сыныптамасы. Залалсыздығын талдау, залалсыздық графигi.
   
2. 
   Сату бiрлiгiндегi залалсыздық нүктесiн есептеу және ақша түрiнде, жоспарлы операциялық пайданы есептеу.
   

Операциялық рычаг түсінігін білу, операциялық рычагқа әсер етуші күшін есептеу формуласын білу. Есеп шығару. Қаржылық рычаг тиімділігінің түсінігін білу. Өндірістік және қаржылық рычаг ұштастырылу тиімділігінің (с опряженный эффект) деңгейін анықтауды білу. Есеп шығару.

1. 
   Операциялық тұтқа. Операциялық тұтканың күшi.
   
2. 
   ДОЛ және iскерлiк тәуекел. ДОI және iскерлiк (операциялық) тәуекел.
   

1. Практикум по финансовому менеджменту: учебно-деловые ситуации, задачи и решения./Под ред. Е.С. Стояновой.-3-е изд. доп. и. перераб.-М.: Перспектива, 2000.-139с.

2. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?- М.: Финансы и статистика, 1994.-384с.

3. Когут А.Е. Управление инвестиционной деятельностью предприятия. - М.: Перспектива, 1997.

4. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг. М.: 2000г

5.Сейткасимов Г.С, Деньги, кредит, банки. Алматы, 1999г

6.Мельников В.Д. Финансы. Алматы, 2001г

7.Колесников В.И. Ценные бумаги. М.: 2001г

8.СРО на рынке ценных бумаг. РЦБК// аналитический журнал.

6 тақырып. Қаржы тұтқасының нәтижесi. Қарыз каражаттарын тарту саясаты.

Практикалық сабақтар:

1. 
   Қаржы тұтқасы. Парыздык нүктесi.
   
2. 
   Қаржы тұтқасының күшi.
   
3. 
   ДҒЛ және қаржылық тәуекел.
   

Қаржылық рычаг тиiмдiлiгi түсiнiгiн, қаржылық тәуекел және каржылық рычаг күшi, кәсiпкерлiк (өндiрiстiк) тәуекел» түсiнiгi. Қаржылық және операциялық рычаггардың концепциясын талдау.

1. 
   Фирманың жиынтық тәуекелi.
   
2. 
   Фирмалардың салыстырмалы iскерлiк тәуекелiнiң өлшемi.
   
3. 
   Жиынтық тұтқаның күші.
   

1. Практикум по финансовому менеджменту: учебно-деловые ситуации, задачи и решения./Под ред. Е.С. Стояновой.-3-е изд. доп. и. перераб.-М.: Перспектива, 2000.-139с.

2. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?- М.: Финансы и статистика, 1994.-384с.

3. Когут А.Е. Управление инвестиционной деятельностью предприятия. - М.: Перспектива, 1997.

4. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг. М.: 2000г

5.Сейткасимов Г.С, Деньги, кредит, банки. Алматы, 1999г

6.Мельников В.Д. Финансы. Алматы, 2001г

7.Колесников В.И. Ценные бумаги. М.: 2001г

8.СРО на рынке ценных бумаг. РЦБК// аналитический журнал.

7 тақырып. Капитал құрылымының теориясы: Модильяни- Миллер Үлгісі; ымыралы үлгілер.
Практикалық сабақтар:

1.Капитал кұрылымының теориясы. Модильяни-Миллер үлгiлерi.

2.Нарықтык тәуекел контексiндегi өндiрiстiк және каржылық тәуекелдер. 3.Модильяни-Миллер үлгiсi мен Миллер үлгiсiн сынау.

4. Каржылык киындықтармен байланысты шығындар және агенттiк шығындар. Ымыралы Үлгiлер.

Капитал құрылымының теориясы; Модильяни-Миллер үлгісі; ымыралы үлгілері , капитал құрылымының теориясы: Модильяни-Миллер үлгілерімен танысу. Нарықтық тәуекел контекстіндегі өндірістік және қаржылык тәуекелдер, Модильяни-Миллер үлгісі мен Миллер үлгісін сынау.

Қаржылық қиындықтармен байланысты шығындар және агенттік шығындары, ымыралы үлгілер, капиталдың оңтайлы құрылымы, капиталдың мақсатты құрылымы, фирмалар арасындағы капитал құрылымының түрлендірмесін (вариациясы) талдау.
Бақылау сұрақтары:

1. Капиталдың оңтайлы құрылымы.

2. Капиталдың максатты құрылымы. Фирмалар арасындағы капитал

құрылымының түрлендiрмесi (вариациясы).

3.Баланстық бағалаудың нарықтық бағалаумен салыстырмалылығы.

4. Капиталдың құрылымы және бiрiгуi.

1. Практикум по финансовому менеджменту: учебно-деловые ситуации, задачи и решения./Под ред. Е.С. Стояновой.-3-е изд. доп. и. перераб.-М.: Перспектива, 2000.-139с.

2. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?- М.: Финансы и статистика, 1994.-384с.

3. Когут А.Е. Управление инвестиционной деятельностью предприятия. - М.: Перспектива, 1997.

4. Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг. М.: 2000г

5.Сейткасимов Г.С, Деньги, кредит, банки. Алматы, 1999г

6.Мельников В.Д. Финансы. Алматы, 2001г

7.Колесников В.И. Ценные бумаги. М.: 2001г

8.СРО на рынке ценных бумаг. РЦБК// аналитический журнал.