Тісті берлістер. Тісті берлістердің ілісу теориясы

Тісті берілістер машиналарда өте көп кездеседі. Мысалы, жеңіл автомашиналарда тісті дөңгелектердің саны 30…35 болса, жону станоктарында 70…80-ге дейін жетеді. Тек қана автотрактор шаруашылықтарында жылына 30 млн тісті дөңгелектер дайындалуы керек. Барлық тісті берілістерді бірнеше түрге бөлуге болады (

Біріншіден, тісті дөңгелектер біліктерінің геометриялық осьтерінің орналасуына байланысты:

1. 
   осьтері өзара параллель орналасқан берілістер, оған цилиндрлік тісті беріліс жатады;
   
2. 
   осьтері өзара қиылысқан берілістер, оған конусты тісті берілістер жатады;
   
3. 
   осьтері өзара айқасқан берілістер, оған червякті тісті берілістер жатады;
   
4. 
   осьтері бір түзудің бойында орналасқан берілістер, оған планетарлық берілістер жатады.
   

Үшіншіден, тістердің профильдері бойынша: 1) эвольвент профильді тісті берілістер; 2) циклоид профильді тісті берілістер; 3) профилі шеңбер доғасымен шектелген тісті берілістер, оған Новиков ілінісі; 4) толқынды ілініс.

ТІСТІ БЕРІЛІСТЕРДІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫМЕН КЕМШІЛІКТЕРІ

Артықшылықтары. 1. Тісті берілістер көмегімен өте үлкен қуат беруге болады (100000 аттық күш) және олар басқа берілістерге қарағанда ықшамды, габариті шамалы келеді. 2. Басқа берілістерге қарағанда біліктерге және тіректерге аз күш түседі. 3. Тісті берілістер өте шыдамды келеді. Жақсы күтсе олар ондаған жылдар бойы жұмыс істейді. 4. Пайдалы әсер коэффициенті жоғары (бір сатылы редукторлар үшін η=0,97...0,98) болады.

Кемшіліктері. 1. Дайындауы күрделі. 2. Жұмыс кезінде шу көп болады. 3. Қатаңдығы өте жоғары болғандықтан динамикалық күштерді қабылдау қабілеттілігі нашар болады.

Салыстырмалы қасиеттері. 1. Қиғаш тістілер бірқалыпты, шусыз жұмыс істейді, бірақ ось күштері пайда болады. 2. Шеврон тістілердің ось күштері бірімен-бірі теңеседі және жұмыс кезінде шу болмайды, иілуге шыдамдылығы 25,30%-ке дейін өседі, бірақ дайындауы қиын. 3. Конусты тісті берілістер қымбат. Конструкциясы мейлінше дәлдікті талап етеді. Тістің бойында кернеу шоғырлануы пайда болады.

Тісті берілістердің геометриялық өлшемдерін есептеу және оларға тән кинематикалық байланыстар машина механизмдерінің теориясы пәнінде қарастырылады. Осыған байланысты біз бұл жерде тек негізгі ұғымдарды ғана айтып кетпекшіміз.