Бұл қатынас сырықтың салыстырмалы ұзаруы болып есептелінеді. Гер кернеулер біркелкі болмаса, оның әр бөлігіндегі деформациялар оларды кішкентай dy аудандарға бөлу арқыы табылады:
Көптеген амтериалдардың аздап ұзаруы кезіндегі олардың деформациясы қимада пайда болатын күш кернеуімен тығыз байланысты болады. Бұл байланысты материалдардың серпімділік қасиетіне сәйкес алғаш рет 1678 жылы Роберт Гук ашты
мұндағы Е – материалдардың серпімділік модулді немесе Юнга модулі деп аталады. Серпімділік модуль заттардың қатаңдығын сипаттайды және оның шамасы арнаулы тәжірибелер арқылы.
Материалдардың серпімділік модулі
Созылу және сығылу кезіндегі көлденең деформация.
Егер сырық ұзындық бойымен деформацияланатын болса, онда оның көлденен өлшемдері өзгереді, бұл тәжірибе жүзінде дәлелденген. Сырық ұзына бойы ұзарса, оның ені жіңішкереді, керісінше ұзына бойы сығу арқылы қысқартсақ, оның ені жуандайды. Бұдан біздің байқайтынымыз, созылу кезінде дене ұзарады да, сәйкесінше жіңішкере түседі, ал сығылу кезінде, дене қысқарады, бірақ жуандайды. Созылу мен сығылу кезіндегі көлденең деформация бойлық деформацияға пропорционал.
Егер салыстырмалы бойлық деформацияны « » деп, ал салыстырмалы кқлденең деформацияны « » деп белгілесек, онда олардың қатынасы:
 ,
мұндағы  - Пуассон коэффициенті деп аталады.
Созылу кезінде Пуассон коэффициенті мынаған тең:
ε
μ=
0 салыстырмалы көлденең сығылу,
ε салыстырмалы бойлық ұзару
 .
Ал сығылу кезінде
ε
μ=
0 салыстырмалы көлденең сығылу,
ε салыстырмалы бойлықсығылу
Пуассонның ұйғаруы бойынша коэффициенті барлық заттар үшін бірдей және 0,25-ке тең.
Бірақ, кейінгі зертеулер мен тәжірибелер Пуассон коэффициентінің әр түрлі заттар үшін әр түрлі болатынын және 0 мен 0,5-тің арасында жататының анықтады.
Майысымдылық, морт сынғыштық және қаттылық.
Материалдың бұзылмай көп қалдық деформацияға ие болу қасиеті майысымдылық деп аталады. Майысымдылық технологиялық процестерде маңызды орын алады. Майысымдылықтың өлшемі δ неғұрлып көп болған сайыс біз материалдың майысымдылығы да көп дейміз. Ал материалдың қалдық деформациясыз бұзылуы морт сынғыштығы деп аталады. Осындай қасиетке ие металдар морт сынғыш материал деп аталады. Мұндай материалдардың бұзылуыв кезінде ұзару 2-5 %-тен артпайды.
Заттың қаттылығы дегеніміз бір қатты дененің өзінен қаттырақ денеге көрсететін кедергісі. Қаттылық дененің негізгі қасиеті болып есептеледі және қаттылық арқылы оның беріктігін білуге болады. Дененің қаттылығын анықтаудың бірнеше жолдары бар. Дененің қаттылығы шыныққан болат шариктің металдың бетіне белгілі бір F күшін түсіріп, содан пайда болған іздің диаметрі мен оның биіктігінің мөлшері арқылы есептелінеді.
Қаттылық F күшінің қатынасы арқылы Бринелл бойынша есептелінеді:
Қаттылықты тексеру шариктің диаметрі (D) мен материалға түскен іздің диаметріне (d) байланысты алынады. Қаттылықтың бірдей санын алу үшін материал енгізілген шариктің D қатынасы із диаметрінің квадратының қатынасындай алынады.
 .
Төменгі кестеде кейбір материалдардың қаттылығы көрсетілген.
Материалдар қаттылығы
Материал
|
Қаттылық Бринелл шкаласымен НВ
|
Болат
Шыныққан болат
Шойын
Алюминий
Мыс
|
1500...300
850-ге дейін
130...300
45
60
|
Мүмкіндік кернеу және қор коэффициенті.
Материалдардың қасиетін тексере отырып мынадай қорнытындыға келеміз: егер машинаның конструкция бөлшектері морт кететін материалдан жасалып және оған шамадан тыс күш түсетін болса, ол бірден сынып кетеді. Ал пластикалық созылмалы материалдар жасалса, онда сынудың алдында ол созылып өзінің бастапқы пішінің өзгертеді, яғни қалдық деформация пайда болады.
Осыған орай,. Есептеуді морт кететін материалдар үшін статикалық күш түскенде беріктік шегіне байланысты, ал пластикалық созылмалы материалдар үшін ағу шегіне байланысты жүргіземіз.
Есептеу кезінде мүмкіндік кернеуді білуіміз қажет. Мүмкіндік кернеу деп, конструкцияның немесе бөлшектің сынбастан немесе шамадан тыс созылмастан (қалдық деформация қабылдамау) қабылдай алатын кернеуін айтады. Бұл кернеу морт кететін материлдар үшін
 ,
ал пластикалық материалдар үшін
Бұл өрнектердегі σБ – материалдардың беріктік шегі; σА – материалдардың ағу шегі; S – қор коэффициент.
Қор коэффициентін арнаулы тәжірибе жүргізу арқылы немесе іс жүзінде жұмыс істеу нәтижелерінің қорытындысынан шығарып алады. Оның шамасы іс жүзінде конструкцияның немесе машина мен механизмдердің жұмыс істеу жағдайына байланысты 1,5,...,2,5 аралығында болады.
Тақырыпқа байланысты қойылатын сұрақтар.
1.Созылу(сығылу).Тік күш, кернеуді анықтау.
2.Созылу кезіндегі Гук заңы
3.Созылу кезінде потенциалды энергияны анықтау.
Қолданылатын оқулық.
Тәжібаев С.Д. Қолданбалы механика; 71-81 бет
Достарыңызбен бөлісу: | 
