Ќазаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министірлігі

Елімізде сот-медицина сараптамасын:

ә) сот-биологиялық зерттеу;

Сот-медицина қызыметінің мүлтіксіз ұйымдастырылуы, срапшының сот әділдігі органдарына тәуелсіздігі, оның іс-нәтижесіне материалдық жағынан мүдделі болмауы сот-медицина сараптамасының объективтілігіне жәрдемдеседі.

1. Сот медицина пәнінің құрылымы.

1ҚР ның Конституциясы 2007ж

2.ҚР сының «ҚР сының Президенті туралы» Конституцяилық заңы//

3.ҚР ның Үкіметі туралы заң 2006ж

1. Г.М.Төлепбергенова, Б.А.Дүкенбаева. Сот медицина пәнінен студенттерге арналған оқу әдістемелік құралы (каз., рус.).- Алматы, 2009.-183б.

2. Г.М.Төлепбергенова, Сот медицина пәнінен дәрістер жиынтығы (каз).- Алматы, 2006.-91б.

3. Қаракөбенов Қ.Д. Сот медицинасы. Оқулық .- Алматы, 1996.-319б.

2.Судебная медицина. Учебник / В. Н. Крюков, Л.М. Бедрин. Москва «Медицина», 2005 – 474 с.

3. Практикум по судебной медицины. Г.П. Джуваляков, Д.В. Сундуков. Ростов-на-Дону «Феникс», 2006.

4. Судебная медицина. Ю.Д. Гурочкин, Ю.И. Соседко. Москва «Эксмо», 2006.

5. Попов В.Л., Судебная медицина, Учебник, Санкт-Петербург, 2002

6. Томилин В.В., Пашинян А.П. Руководство по судебной медицине. Москва, 2000.

7. Задачи и тестовые задания по судебной медицине. Под редакцией Ю.И.Пиголкина. Москва. «Гзотар-мед» 2004.

8. Учебное пособие для практических занятий по судебной медицине. Под редакцией Ю.И. Пиголкина. Москва. «Гзотар-мед». 2004.

9. Судебная медицина в схемах и рисунках. Г.А. Пашинян, П.О. Ромадановский. Москва. «Гзотар-мед», 2004.

1. 
   Травматологияның жалпы сұрақтары.
   
2. 
   Жарақат түрлерi
   

Механикалық жарақаттар ашық және жабық болуы мүмкін. Жабық зақымдану – бұл тері жамылғылары мен кілегейлі қабықтар тұтастығы бұзылмайтын зақымдану түрлері. Бұған терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, жұмсақ ұлпалардың ажырауы (бұлшық еттің, жүйкенің, сіңірдің), буын мен сүйектің зақымдануы жатады (буынның таюы, сүйектің сынуы).

Ашық зақымдану бұл органдар ұлпаларының зақымдалуы, артынша тері жамылғылардың кілегейлі қабықтардың тұтастығы бұзылады (жарақаттар, сүйектің ашық сынуы).

Организм ұлпасында бір сәтте, кездейсоқ, қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану қатты жарақат деп аталады, аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған жарақат созылмалы жарақат деп аталады.

Кез-келген жарақат бір орындағы ұлпалардың бұзылуымен қатар организмде басқа да белгілі бір жалпы өзгерістерді тудырады (жүрек-тамыр қызметінің, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы). Бұл құбылыстар орталық нерв жүйесінің тітіркенуінен, қанның кетуінен, өмірлік маңызды органдардың зақымдалуынан, уланудан пайда болады. Қатты сырқырататын және қан көп кеткен ауқымды зақымдану кезінде сырқаттың жалпы жағдайы өте жедел және күрт нашарлайды.

Талықсу — адам миының қансыздануы нәтижесінде естен кенеттен уақытша айрылу. Талықсу көбінесе психикалық жарақат деп аталады (қорқу, қанның түрі, дененің аяқ асты сырқырауы).

Жарақаттар – бұл адам ұлпалары мен органдарының зақымдануы, сыртқы себептерден аяқ-қолдың сынуы мен буынның шығуынан, жұмсақ ұлпаның жаралануы мен дененiң сыдырылуынан, органдардың зақымдануынан және көптеген басқа жәйттердiң әсерiнен ұлпалар мен органдар тұтастығы мен қызметiнiң бұзылуы.

Алғашқы көмек дегенiмiз – зардап шеккен адамның жарақатын асқындырмай, оған әртүрлi медициналық көмек шараларын дұрыс көрсетiп,оның өмiрiн сақтап қалуға бағытталған iс-әрекет. Сондықтан да жарақаттанған адамның өмiрi мен патологиялық процестердiң одан арғы салдары көбiнесе апат болған жердегi алғашқы көмектiң көрсетiлген уақыты мен оның сапасына тығыз байланысты.
Кез-келген жарақат бiр орындағы ұлпалардың бұзылуымен қатар ағзада белгiлi бiр жалпы өзгерiстердi тудыруы мүмкiн (жүрек-тамыр қызметiнiң, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы). Бұл құбылыстар орталық жүйке жүйесiнiң тiтiркенуiнен, қан кетуiнен, өмiрлiк маңызды органдардың зақымдалуынан, уланудан пайда болады. Қатты сырқырататын және қан көп кеткен ауқымды зақымдану кезiнде сырқаттың жалпы жағдайы өте жедел және күрт нашарлайды.

Ашық зақымдалу, немесе жара, кiлегейлi қабықша мен терi жамылғысының тұтастығының бұзылуы — бұл сыртқы жара, ал iшкi жара қан кетумен сипатталады (көкiрек, құрсақ қуысы, ми сауытында).

1. 
   Кесiлген жара (пышақ, әйнек, ұстараның жүзi т.б). Мұндай жараның жиегi тегiс, тiк және қан қатты ағады. Бұл жарада ауру дәрежесi басқа жарақат түрлерiне қарағанда азырақ.
   
2. 
   Шапқылағанда, балтамен кесiп алғанда кесiлген жараға ұқсас бұдан терең, тiптi кейде жарақат сүйекке дейiн жетуi мүмкiн.
   

Мыжылған жара снарядтың жарықшағынан зақымдалуынан және адам жүрiп бара жатқан транспорттың астына түсуiнен т.б. болады. Мұндай жараның жиегi тегiс емес, оның айналасындағы ұлпалар күштi зақымдалады. Қан кету өте көп болмайды,бiрақ ауырсыну әр уақытта жоғары.

Атылған жара оқ, снаряд жарықшағы түсуiнен т.б жара ол оқ және жарық винтовка мен пистолет оғының әсерiнен болса, екiншiсi жарықшақты жара – артиллериялық снаряд, мина, қол гранаты, авиабомба жарықшағы әсерiнен болады.

Адам денесiндегi атылған жараларда кiре берiс және шыға берiс тесiктер болады. Бұл жараны өтпелi тесiк дейдi. Егер жарықшақ немесе оқ адам денесiне өтсе, ұлпалар арасына батып кетсе оны соқыр жара деп атайды. Соқыр жарада тек кiре берiс тесiк болады. Жарықшақты жарақатта көбiнесе соқыр жара көп кездеседi, себебi, оққа қарағанда жарықшақ жеңiл. Сондықтан ұлпаларға кiрiп кетедi.

Егер адам бiр мезгiлде 2 немесе одан да көп жарықшақпен немесе оқпен зақымданғанда ондай жараларды бiрнеше жарақат дейдi.

Микробтар жаралаушы затпен бiрге жараға түседi. Киiм бөлiктерi, ағаш, жердегi заттар және ауада заттар жараға жанасса, оларда үлкен көлемде микробтар болады.

Жаралар, микробпен зақымдалса, бұл ауру жараға инфекция түсуден пайда болады.

Инфекция түскен жара бiрнеше сағат немесе күннен кейiн, бетi жабылып, жиектерi iсiнiп, қоршалған терiсi қызарады, жарада ауру бiлiнедi.

Терi температурасы көтерiледi, жарақаттанған адам көңiл күйi төмендейдi. Жараның микроб саны көп болады. Ол микробтар лимфа тамырларына енiп, одан лимфа түйiндерiне барып, ол iсiнiп ауырады, ал оның үстiндегi терiсi қызарады. Егер iрiңдi инфекция қанға өтсе, қанның бұзылуы (сепсис) басталады да, кейде өлiмге әкеп соғады.
Жарадағы микробтардың дамуы ауаның қатысуынсыз жүредi. Оны анаэробты деп атайды, ол аса қауiптi. Ол жерде, қида, дәреттерде болады. Микробтар дамуына қолайлы жағдай көбiнесе төменгi аяқ, бөлiмi мен бөксе бөлiктерiндегi мыжылған – езiлген және созылған жараларда туады. Бiрнеше сағат немесе күннен кейiн өте ауыр ауру түрi анаэробты немесе газды инфекция (газды гангрен) дамиды. Әуелi жарадағы ұлпалар жансызданады, сосын ол еттiң қалыпты жағдайдағы денi сау аумағын зақымдайды. Ұлпаларда газ көпiршiктерi пайда болады және едәуiр мөлшерде iсiнедi. Жараланушы жара бөлiмiн ауырсынады. Тамыр соғуы төмендейдi, температура көтерiледi. Төменгi бөлiмдерде жара көлемi ұлғаяды. Іскен бөлiкте саусақпен басып көргенде ол қытырлайды. Жара құрғақтанады, төменгi бөлiктер суық, сөлсiз, сосын көгередi. Терiде кейде қанды көпiршiктер пайда болады. Аурудың жағдайы нашарлайды, кейде жедел өмiрiн сақтап қалу үшiн хирургиялық операция жасау қажеттiгi туады.
Жараға жерден немесе қилардан анаэробты микробтардың басқа түрлерi түсiп, ауру туғызса, оны сiреспе деп атайды. Жараға түскен сiреспе қоздырғышы бiрнеше күннен немесе аптадан кейiн шайнау еттерi талып, жиырылу пайда етедi, одан кейiн ол шүйде және арқа еттерiнде. Бiрiншiден дененiң барлық еттерiне оның iшiнде тыныс алу еттерiне тарайды. Талу кезiнде бас артқа қарай шалқақтай бередi. Тыныс алу аяқ астынан тоқталуынан өлiмге әкеп соғады.
Газды инфекция және сiреспе – мұндай ауруларға арнайы персонал бөлiнiп, төсек-орнын сода ерiтiндiсiне ылғалдап, 1 сағаттай қайнатады, сосын жуады.
Қолданылған хирургиялық құралдар 2 процент сода ерiтiндiсiнде бiр сағаттай қайнатылады, металл таяқшалар отқа ұсталады. Ал ағаш таяқша, таңғыштарды өртеп жiбередi.

Жарадағы инфекцияның алдын-алу үшiн жараға өз кезiнде хирургиялық өңдеп, өлген ұлпалар мен бөгде заттарды шығарып, тазартып отыру қажет. Ал ядролық қару қолдану кезiнде бұл мүмкiн емес. Сондықтан қандай жағдайда болмасын жарадағы инфекцияның алдын алуға антибиотиктер қолданылады.

Антисептика – жараға түскен микробтарды антибиотиктер және химиялық басқа да құралдар көмегiмен жоюды антисептикалық деп атайды. Антисептикалыққа хлорамин, иодты ерiтiндi, спирт, сутегi асқын тотығы, перманганат калий т.б. жатады.

Антисептика механикалық, физикалық, химиялық, биологиялық деп бөлiнедi. Алғаш жараны хирургиялық өңдеу механикалық деп аталады, микроб түсуге қолайлы жағдай туғызбай жараны кептiру, күн сәулесiнде ұстау, жасанды ультракүлгiн сәулемен сәулелендiру физикалық әдiс. Химиялық әдiске әр түрлi дәрiлiк құралдарды пайдаланылып, микробқа қарсы күресу жатады. Антисептикада иод, хлорамин, ривонол, перманганат калий, этил спиртiмен басқа Вишневский мазы сияқты антисептикалық заттар пайдаланылады. Биологиялық антисептикаға антибиотиктер жатады. Олар жараға микроб түсуiнiң алдын алады.
Асептика мен антисептика жараға түскен инфекцияны асқындырмау жолында бiрiн-бiрi толықтырып отырады.
Жарақат салдарынан зардап шегушi есiнен таңатын кездерi болады. Әсiресе ауыр зақым алғанда, оқ тигенде есiнен танады. Зақымданған кезде миға келетiн қан күрт азаятын болса да адам ес-түсiн бiлмей қалады. Мұндай жағдайда естен тануды шок деп атайды. Адамның нелiктен шокқа ұшырайтыны толық әлi анықталмаған, бiрақ орталық жүйке жүйесi тiтiркенуiнен қан қысымы азаюынан қан тамырлары тарылып, шеттегi тамырларына қан жетпей қалады. Жарақаттанған жердiң белоктары ыдырап, оның уы денеге жайылады, зат алмасу бұзылады, тамыр соғуы әлсiреп, көз қарашығы ұлғаяды, естен тану бiрнеше минутқа дейiн созылады. Шоктың төрт дәрежесi бар.

І дәрежелi шок – орташа жарақат алған кезде болады. Мұндайда терi бозарады, кейде көгередi, бұлшық еттерi дiрiлдейдi. Тыныс алу минутына 90-100-ге қан қысымы сынап бағанасынан 100/60 мм-ге дейiн төмендейдi.

Адам сүлесоқ жатады, айналасына көңiл аудармайды, жай баяу сөйлейдi. Тыныс алу минутына 30-ға, тамырының соғуы 120-ға дейiн жиiлейдi, қан қысымы, дене қызуы едәуiр төмендейдi.

ІІІ дәрежелi шок. Көп зақым немесе көп жарақат алған кезде пайда болады. Мұндайда аурудың жалпы жағдайы ауырлайды, терiсi бозарады, көгередi, есiнен танады, қойған сұраққа естiлер естiлмес жауап бередi. Тамыр соғуы минутына 120-140-қа жетедi, дене қызуы төмендейдi. Қан қысымы 60-30 мм-ге дейiн төмендейдi.

ІV дәрежелi шок кезiнде ауру есiнен танады, тамыр соғуы бiлiнбейдi, қан қысымы өте төмен болады, тыныс алуы сирек әрi үстүрт болады.

1.Жарақат түрлері

2.Жара

Ұсынылатын нормативтік актілер

1ҚР ның Конституциясы 2007ж

2.ҚР сының «ҚР сының Президенті туралы» Конституцяилық заңы//

3.ҚР ның Үкіметі туралы заң 2006ж

1. Г.М.Төлепбергенова, Б.А.Дүкенбаева. Сот медицина пәнінен студенттерге арналған оқу әдістемелік құралы (каз., рус.).- Алматы, 2009.-183б.

2. Г.М.Төлепбергенова, Сот медицина пәнінен дәрістер жиынтығы (каз).- Алматы, 2006.-91б.

3. Қаракөбенов Қ.Д. Сот медицинасы. Оқулық .- Алматы, 1996.-319б.

2.Судебная медицина. Учебник / В. Н. Крюков, Л.М. Бедрин. Москва «Медицина», 2005 – 474 с.

3. Практикум по судебной медицины. Г.П. Джуваляков, Д.В. Сундуков. Ростов-на-Дону «Феникс», 2006.

4. Судебная медицина. Ю.Д. Гурочкин, Ю.И. Соседко. Москва «Эксмо», 2006.

5. Попов В.Л., Судебная медицина, Учебник, Санкт-Петербург, 2002

6. Томилин В.В., Пашинян А.П. Руководство по судебной медицине. Москва, 2000.

7. Задачи и тестовые задания по судебной медицине. Под редакцией Ю.И.Пиголкина. Москва. «Гзотар-мед» 2004.

8. Учебное пособие для практических занятий по судебной медицине. Под редакцией Ю.И. Пиголкина. Москва. «Гзотар-мед». 2004.

9. Судебная медицина в схемах и рисунках. Г.А. Пашинян, П.О. Ромадановский. Москва. «Гзотар-мед», 2004.

Беті жалпақ, ауқымды доғал заттармен соққан жағдайда жара түсуі біршама сирек кездеседі. Әдетте, қанталап кетуі мүмкін, ал қырындата соққан кезде сонымен қоса жырылған жерлер пайда болады. Бастан қатты соққан жағдайда алуан түрлі: тік сызық, доға тәрізді, қисық-қисық, жүлдыз тәрізді, кейде ағаш бүтақтары сияқты жарақат салынады. Кейбір жағдайларда доғал затпен соғылған жерде бірнеше жарақат пайда болады. Әдетте, жарақаттың айналасын ауқымды дөңгелек сияқты немесе сопақша көбінесе былжырап түрады. Соққы тура тигенде жараның жиектері әдетте қатпарланбайды. Ол қиғаштай соққанда ғана байқалуы мүмкін.

Көлденеңінен қарағанда үш бүрышты қырлары бар үзын заттар тік сызық сияқты қабырғаларының болуымен, олар-дың үзындығының соққы жасаушы зат пен адам денесі жа-насатын жер көлемінен асып түсуімен сипатталады.

көрінеді.

Бас сүйекте қырлы заттың қырынан көбінесе ішке қараи кіріп түратын жарық салынады, ал соққы қатты болған жағдайда жарық ойылып, үңірейіп түрады.

Доғал қырлы шағын заттардан - балғадан, балтаның жел-кесінен, біліктің кееіндісінен және т.б. - түсетін жарақаттың пішіні заттың қандай бөлігімен және қаншалықты қисайта. соғылып, жарақат салынатынына байланысты. Соққы заттың қырымен тура жасалған жағдайда соққы жасаушы заттың пішіні мен көлеміне едәуір сәйкес келетін дөңгелек, сопақ, төрт бүрышты, тік бүрышты жарақат түсуі және оның қанталап кетуі мүмкін. Бүл орайда жара әдетте заттың қандай да бір жағында жиегі немесе үшы тиюіне байланысты оның қырының пішінін ішінара ғана көрсетеді. Сондықтан жарақаттар доға тәрізді, П немесе Г тәрізді көрінеді. Бас сүйектен (терінің зақымдануына сәйкес) ойылған немесе үңірейген сынықтар байқалады, блардың пішіні мен ауқымы соғылған заттың қырына байланысты болады.

Егер денеге соққы қисайта жасалса, шет жақтарында тері жыртылған (заттың қыры тигендіктен) түзу жарақаттар немесе қырлы заттың бүрышы ықпалынан үш бүрышты жырығы бар жүлдыз сияқты жарақат пайда болады. Жиектерінің мылжалануы мен олардың қатпарлануы онша аңғарылмайды. Доғал қырлы заттың бүрышымен (дөңес жағымен) яғни үш қабырғасы және соған сәйкес үш қыры сәйкес келетін жерімен тіксоққан жағдайда да жаралар нақ сондай жүлдызша пішінінде болып, олардың айналасы іркілдеп түрады. Бүл орайда қырлары үш бүрышты жарақат туғызады да, шет жақтары оның жиектерінің ойығын көрсетеді. Мүндай жағдайларда бас сүйекте ішке кіріп кететін жарықтар пайда болып, кейде оның үш бүрышты пирамида түрі айқын көрінеді, ал оның төбесі бас қуысына қарап түрады.

Көлденеңінен қарағанда үш бүрышты қырлары бар үзын заттар тік сызық сияқты қабырғаларының болуымен, олар-дың үзындығының соққы жасаушы зат пен адам денесі жа-насатын жер көлемінен асып түсуімен сипатталады.

көрінеді.