тақырып: Уақытша қатарларды талдау

Уақытша қатарлар әртүрлі формада болуы мүмкін1 экономикалық көрсеткіштердің уақытша қатарларының көбісі, зерттеленуші көрсеткіштер динамикасына факторлардың ұзақ уақыт жалпы әсер етуін сипаттаушы тенденцияда 1а-сурет өсімдік тенденциядағы уақытша қатар. 2 зерттеленуші көрсеткіш циклда ауытқуда болуы мұмкін. 1бсурет Кейбір уақытша қатарлар цикілдік компоненттің тенденциясынан тұрмайды, ал олардың әр келесі деңгейі қатардың орташа деңгейінің соммасын құрайды. 1в-сурет

Шынайы мәліметтер, үш компоненттен тұрады. Әр қайсысының деңгейі ауытқулармен кездейсоқ компонент әсерінің тенденциясында қалыптасады.

Уақыиша қатарлардың нақты деңгейі цикілдік және кездейсоқ компонент, трендінің туындыларының қосындысы.

Уақытша қатарлар аударылған компоненттер соммасы түрінде көрсетілген модель- уақытша қатардың аудаптивтік моделі деп атайды.

Уақытша қатарлар көрсетілген компоненттердің туындысы ретінде көрсетілсе модел- уақытша қатардың мультипликативті модель деп атайды.

1. 
   Microsoft Excel іске қосу
   
2. 
   Бастапқы деректерді 2.1 суретте көрсетілгендей енгізу
   

Сурет 2.1 - Бастапқы деректер

3. 
   Кіші квадраттар әдісімен сызықты тренд параметрлерін анықтау үшін ЛИНЕЙН статистикалық функциясын пайдаланамыз.
   
4. 
   Жұмыс парағының кез келген орнында бос ұяшықтар блогын белгілеу (1 жол, 2 бағана). «Мастер функций»-ді іске қосу. «Категория» терезесінде Статистические түрін таңдау, «Функция» терезесінде – ЛИНЕЙН. ОК батырмасын басу. Функция аргументтерін толтыру (сур 2.2)
   

ЛИНЕЙН функциясының жұмыс нәтижесі 2.3 суретінде көрсетілген:

Сурет 2.3 - Сызықты тренд параметрлері

5. 
   Сызықты тренд теңдеуі келесі түрге ие болады:
   

6. 
   Сызықты және экспоненциалды функцияларының графиктерін анықтайық:
   

- «Тип» терезесінде Графикті таңдау; график түрі – «с Маркерами»;

- Дайын диаграмманы ағымды бетте орнату;

- Диаграмма облысын белгілеу; бас менюде Диаграмма/Добавить линию тренда таңдау;

- Ашылған сұхбаттық терезеде тренд сызығын таңдап қажетті параметрлерді орнату;

- «Параметры» қосымша бетінде «показывать уравнение регрессии на диаграмме», «поместить на диаграмму величину достоверности аппроксимации» пунктерін таңдау;

Сурет 2.4 - Сызықты тренд

7. 
   Сызықты тренд графигына сәйкес сызықты тренд теңдеуі келесі түрге ие болады: Yt=1125,6-24.15t, детерминация коэффициенті 0,8805.
   
8. 
   Сызықты тренд теңдеуі бойынша b параметрінің мәні теріс, сондықтан облыстағы халық саны орташа шамамен жылға 24,15 мың.адамға азайды.
   

1. 
   Уақытша қатар дегеніміз не?
   
2. 
   Уақытша қатар қандай элементтерден тұрады?
   
3. 
   Уақытша қатарды болжамдау дегеніміз не?
   
4. 
   Уақытша қатарды болжамдаудың қандай әдістері сізге белгілі?
   
5. 
   Уақытша қатарды Microsoft Excel бағдарламасы көмегімен болжамдау қалай орындалады?
   

3. 
   тақырып: Уақытша қатарларды болжамдау.
   

Уақытша қатар екі міндетті элементтен тұрады: бірінші элемент – уақыт, екінші элемент – қатар деңгейі немесе нақты көрсеткіштің мәні. Уақытша қатарлардың келесі түрлерін ажыратады:

1. 
   уақыт бойынша – моменттік және интервалдық
   

• 
  Егер қатар деңгейі қарастырылып жатқан құбылысты нақты уақытта сипаттайтын болса, қатар моменттік деп аталады. Мысалы, жыл басындағы халық саны.
  
• 
  Егер қатар деңгейі қарастырылып жатқан құбылысты уақыт аралығында сипаттайтын болса, қатар интервалдық деп аталады. Мысалы,
  

Кесте 3.1 Жануар және өсімдік майларын өндіру, т