ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы


 XVIII ғасырдағы ағылшын ағартушылары және олардың



жүктеу 2,22 Mb.
Pdf просмотр
бет241/660
Дата19.04.2022
өлшемі2,22 Mb.
#38219
1   ...   237   238   239   240   241   242   243   244   ...   660
ғылым тарихы мен философиясы

5.2. XVIII ғасырдағы ағылшын ағартушылары және олардың 

негізгі философиялық идеялары

Ерте  философиялық  Ағартудың  жарқын  өкілдерінің  бірі  – 



Джон 

толанд

  (1670-1722).  Өзінің  «Левиттер  тайпасы»  деген  тырнақалды 

кітабында-ақ  (1691)  Толанд  дін  қызметшілерін  адам  денесін  ірітіп-



153

шірітетін қатерлі ісік ретінде сипаттаған. Бірақ оның антиклерикалдық 

бағыттағы  «Құпиясы  жоқ  христиандық»  (1696)  атты  жұмысы  ерек-

ше  толқу  тудырды.  Аталған  кітапты  өртеу  туралы  үкім  шығарылып, 

түрмеге түсуден қорыққан Толанд қашуға мәжбүр болды. Алайда оның 

есімі кең таныла бастады.

Толандтың  «Серенге  хаттар»  (1704)  атты  басты  философиялық 

шығармасының  негізін  философиялық  әңгімелері,  ал  содан  кейін 

Пруссия  королевасы  София-Шарлоттамен  жазысқан  хаттары  құраған. 

Аталған шығармасында Толанд қозғалыс пен материяның біртұтастығы 

туралы ілімді ары қарай дамыта түседі. Ол: «...қозғалыс та, тартылыс 

сияқты,  материяға  тән,  ал  материя  қозғалыссыз,  өлі  және  әрекетсіз 

кесек  балшық  емес  және  сондай  бола  алмайды,  басқаша  айтқанда, 

мүлдем тыныштық күйінде қала алмайды. Егер қозғалыс материяның 

маңызды  қасиеті  болса,  онда  ол  оның  анықтамасы  үшін  де  маңызды 

болуға тиіс қой». Тіпті осы бір қысқа үзіндіден-ақ Толандтың Спиноза 

мен Ньютонмен пікірталасқа түскенін аңғару қиын емес.

Әлем  туралы  ілімінде  ол  материяның  Құдай  жаратқаннан  кейінгі 

өз заңдылықтары негізінде дамитын дербес болмысын мойындай оты-

рып, деистік көзқарастарды ұстанды.

Егер  бұның  алдындағы  философияда  материя,  негізінен,  тіпті 

қозғалуға қабілеті жоқ жансыз кесек сияқты қаралып келсе (Дж.Локк), 

енді  Д.Толанд  мүлдем 


жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   237   238   239   240   241   242   243   244   ...   660




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау