ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

бізді өздерінің терең көрегендігімен және даналығымен таңғалдырады. 

Мысалы,  даосизмнің  онтологиясын  (болмыс  туралы  ілімін)  алсақ,  ол 

төмендегідей болып шығады: 

  тудырады,  ал  ол,  өз  кезегінде,  табиғаттың 

нақты  бір 

денелері  мен  заттарын  (дэ)

,  яғни  оларға  бөлінген  белгілі 

бір  уақытта  өмір  сүріп,  қайтадан 

болмыссыздыққа

  оралатындар-

ды  дүниеге  келтіреді.  Ертедегі  қытайлардың  бұл  көрегендігі  «Әлем 

вакуумның  «Үлкен  жарылысы»  деп  аталатын  жарылыстан  жаралған, 

демек, іс жүзінде ештеңеден жаралмаған» деп сендіретін сол заманғы 

астрофизикамен астасып жатыр. Қазақстандық философ А.Хамидовтің 

айтуынша, Шығыс философиясында болмыссыздыққа шығармашылық 

күш  берілген.  Сондықтан  Батыстың  «Ex  nigilo  nigil  fit»  («жоқтан  бар 

тумайды») деген нақылы Шығыстың ақыл-ой шабытына сай келмейді. 

Оған  «Ex  nigilo  totum  fit»  («Барлығы  жоқтан  пайда  болады»)  деген 

қағида сай келеді. Болмыстың осындай түсінігінен: егер ерте ме, кеш пе, 

бәрі де болмыссыздыққа оралатын, ал әлемді Даоның көзге көрінбейтін 

заңдары билейтін болса, онда