ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

  (1681-

реформаларының басты идеологы да болды. Келесі ойшылдардың бірі  

 (1728-1794) крепостнойлыққа қарсы шығып, әділетті 

қоғамдық  құрылыс  идеясын  дамытқан  болса, 

а.п.куницын

  (1783-

алып тастаған, екі бөлімнен тұратын «Табиғи құқық» кітабының авто-

ры болды. Олар сол уақыттың өзінде-ақ дүниетанымның ағартушылық 

тұрпатына салыстырмалы түрде жақын келді.

Сол  кезеңдегі  орыс  ғылымының  аса  жарқын  өкілі  –  жаратылыс-

танудың  ұлы  зерттеушісі,  философ,  тарихшы,  ақын,  Мәскеу  уни-

верситетінің  негізін  қалаушы  (1755) 

м.В.ломоносов

  (1711-1765)  бол-

ды. Білімдердің әртүрлі: химия, физика, геология, астрономия сияқты 

салаларындағы  бірқатар  ұлы  жаңалықтар  –  соның  еншісі.  Сонымен, 

ол заттардың құрылысы туралы молекулярлық түсініктерді дамытты, 

материя  мен  қозғалысты  сақтау  қағидасын  құрды,  химиялық  агент-

тер  қатарынан  флогистонды  шығарып  тастады,  түс  туралы  ілімді 

алға  шығарды,  Шолпан  жұздызындағы  атмосфераны  ашты,  Жердің 

құрылысын суреттеді, көптеген пайдалы қазбалар мен минералдардың 

шығу тегін сипаттап жазды, металлургия бойынша басшылыққа алы-

натын нұсқаулықты және т.б. жарыққа шығарды. Ломоносов Солтүстік 

теңіз жолын зерттеудің, Сібірді игерудің маңыздылығын атап көрсетті.

Ломоносовтың  еңбектері  орыс  философиясындағы  жаңа  бағытты 

айқын белгілеп берді. Өзінің дүниетанымы бойынша ол дүниенің жара-

тылуын уақыт қойнауына кейін шегерген деист болды, Жаратушының 

табиғатқа қазіргі күйінде қандай да бір әсері болатынын көруден бас 

тартты.  Бұл  зерттеу  жұмыстары  мен  ғылыми  ізденістер  үшін  кең 

мүмкіндіктер ашты.

Ағартушылық  идеялар  жазушылар:  Г.Р.Державин,  И.А.Крылов, 

Д.И.Фонвизин  шығармаларында  көрініс  тауып,  іске  асты.  Бірақ  орыс 

ағартушылығының  аса  көрнекті  өкілдері