ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
БАЛАЛАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ
БАЯНДАМА
Астана қаласы, 2011 жыл
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз........………………………………………………………………...….........
Қазақстан Республикасындағы балалар туралы жалпы мәлімет....................
Қазақстан Республикасында балалар
құқықтарына қатысты ұлттық саясат..................................................................
Балалардың білім беруге құқығын қамтамасыз ету саясаты............................
Балалардың денсаулық сақтауға
құқықтарының сақталуы туралы...........................................................................
Әлеуметтік саясат және балалы отбасыларды
әлеуметтік қамтамасыз ету .......................................................................................
Балалардың демалысы, бос уақыты және қоғамның
мәдени өміріне қатысуы.............................................................................................
Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау..................................................
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтың,
қараусыздық пен қадағалаусыздықтың алдын алу.............................................
Адам құқықтары бойынша ақпараттандыруды арттыру...............................
Қорытынды және тұжырымдар...............................................................................
АЛҒЫ СӨЗ
Осы Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы ақпараттық-талдау баяндама «Қазақстан Республикасындағы балалардың құқықтары туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 46-бабына сәйкес дайындалды.
Баяндама Мемлекет басшысын Қазақстандағы балалар құқықтарының жағдайы туралы ақпараттандыру мақсатын көздейді.
Осы баяндамада балалар жағдайының негізгі аспектілерін талдау, сонымен қатар, балалар құқықтары мен мүдделерін қорғау жүйесін жақсарту бағытында қабылданған шаралар ұсынылған.
Баяндама дайындау барысында Қазақстан Республикасының мүдделі министрліктері мен ведомстволары, үкіметтік емес қоғамдық ұйымдары (ҮЕҰ) ұсынған мәліметтер, сонымен қатар халықаралық конференциялар, дөңгелек үстелдер, семинарлар нәтижелері пайдаланылды.
Баяндама әртүрлі деректі материалдармен қатар, бала құқықтары саласының халықаралық стандарттарға сәйкестігін реттейтін ұлттық заңнамалық талдауды қамтиды.
Баяндама қорытындысында балалардың өмір сапасын жақсарту мәселелерін шешудегі негізгі тұжырымдар мен басымдық бағыттар белгіленген.
I. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
Қазақстан Республикасы халқының саны 2011 жылғы 1 қаңтарға 16,4 млн адамды құрайды, оның ішінде 8,5 млн. (52 пайызы) әйел және 7,9 млн. (48 пайызы) ер адамдар.
2011 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасында 0 жастан 18 жасқа дейінгі балалар саны 5 миллионнан астам адамды құрады, оның ішінде қыздар – 2,5 млн. адам (48%), ұлдар – 2,6 млн. адам (52%).
0 жастан 4 жасқа дейінгі балалардың саны 300 мыңнан астам өсті.
Қазақстан Республикасындағы 0 жастан 19 жасқа дейінгі балалар саны
Жасы, жыл
|
Барлық халық
|
2007
|
2009
|
2010
|
2011
|
0
|
318159
|
347404
|
351920
|
362630
|
1
|
297598
|
305865
|
346688
|
351459
|
2
|
275150
|
289109
|
305841
|
346814
|
3
|
269761
|
269847
|
289237
|
306168
|
4
|
244938
|
266643
|
270026
|
289463
|
5
|
223923
|
245116
|
266795
|
270342
|
6
|
217295
|
232737
|
245327
|
267071
|
7
|
217359
|
221669
|
232952
|
245596
|
8
|
211338
|
224050
|
221949
|
233273
|
9
|
218930
|
217806
|
224243
|
222211
|
10
|
216588
|
223989
|
218023
|
224527
|
11
|
227343
|
225280
|
224118
|
218271
|
12
|
249898
|
243083
|
225488
|
224386
|
13
|
269491
|
258451
|
243222
|
225710
|
14
|
272169
|
277924
|
258598
|
243416
|
15
|
281659
|
284778
|
277876
|
258716
|
16
|
293220
|
298724
|
284767
|
277958
|
17
|
302202
|
310231
|
298819
|
284945
|
18
|
312660
|
327783
|
310027
|
298803
|
Жас ұрпақтың (0 жастан 29 жасқа дейін) жалпы үлесі халықтың жалпы санынан 50 %-дан сәл артық. Егер 2007 жылы 0 жастан 29 жасқа дейінгі жастар саны 7 980,0 болса, 2011 жылдың басында – 8 532,3 болды.
Жасы, жыл
|
Ұлдар
|
2007
|
2009
|
2010
|
2011
|
0
|
163258
|
178196
|
181402
|
186264
|
1
|
152656
|
157246
|
177764
|
181110
|
2
|
141256
|
148754
|
157187
|
177798
|
3
|
138505
|
138616
|
148805
|
157340
|
4
|
125783
|
137654
|
138672
|
148888
|
5
|
114096
|
125737
|
137693
|
138824
|
6
|
111419
|
118868
|
125794
|
137795
|
7
|
110863
|
113679
|
118949
|
125868
|
8
|
108784
|
114424
|
113812
|
119093
|
9
|
112790
|
111801
|
114520
|
113930
|
10
|
110663
|
114712
|
111887
|
114632
|
11
|
115896
|
114866
|
114793
|
111970
|
12
|
127099
|
124211
|
114928
|
114878
|
13
|
137676
|
132033
|
124244
|
115028
|
14
|
138826
|
142072
|
132064
|
124300
|
15
|
143394
|
145466
|
142024
|
132093
|
16
|
148955
|
151718
|
145402
|
141999
|
17
|
153543
|
155597
|
151719
|
145469
|
18
|
159159
|
162672
|
155459
|
151666
|
Жасы,__жыл__Қала_халқы__2007'>Жасы,жыл__Қыздар__2007__2009'>Жасы,жыл
|
Қыздар
|
2007
|
2009
|
2010
|
2011
|
0
|
154901
|
169208
|
170518
|
176366
|
1
|
144942
|
148619
|
168924
|
170349
|
2
|
133894
|
140355
|
148654
|
169016
|
3
|
131256
|
131231
|
140432
|
148828
|
4
|
119155
|
128989
|
131354
|
140575
|
5
|
109827
|
119379
|
129102
|
131518
|
6
|
105876
|
113869
|
119533
|
129276
|
7
|
1406496
|
107990
|
114003
|
119728
|
8
|
102554
|
109626
|
108137
|
114180
|
9
|
106140
|
106005
|
109723
|
108281
|
10
|
105925
|
109186
|
106136
|
109895
|
11
|
111447
|
110414
|
109325
|
106301
|
12
|
122799
|
118872
|
110560
|
109508
|
13
|
131815
|
126418
|
118978
|
110682
|
14
|
133343
|
135852
|
126534
|
119116
|
15
|
138265
|
139312
|
135852
|
126623
|
16
|
144265
|
147006
|
139365
|
135959
|
17
|
148659
|
154634
|
147100
|
139476
|
18
|
153501
|
165111
|
154568
|
147137
|
Қала және ауыл халқының жас құрылымы
(жыл басына, мың адам)
Жасы,
жыл
|
Қала халқы
|
2007
|
2008
|
2009
|
2010
|
2011
|
Барлығы
|
8 833,3
|
8265,9
|
8649,662
|
8 806,952
|
8961,336
|
1 ж. дейін
|
173,4
|
172,2
|
171,021
|
186,421
|
189,68
|
1-4
|
573,1
|
576,1
|
548,634
|
593,216
|
649,324
|
5-9
|
545,4
|
507,9
|
534,565
|
562,222
|
590,507
|
10-14
|
631
|
535,1
|
571,233
|
545,198
|
530,956
|
15-19
|
815,7
|
714,1
|
836,702
|
782,864
|
721,909
|
20-24
|
825,1
|
791,3
|
908,301
|
942,427
|
970,141
|
25-29
|
766,9
|
738,1
|
759,996
|
791,512
|
816,523
|
30-34
|
685,3
|
645,1
|
681,252
|
695,205
|
714,516
|
35-39
|
646,5
|
610,8
|
637,314
|
648,293
|
652,147
|
40-44
|
646,8
|
584,9
|
592,823
|
590,523
|
599,684
|
45-49
|
655,9
|
616,3
|
616,748
|
620,105
|
608,784
|
50-54
|
515,8
|
491,4
|
496,909
|
516,371
|
547,966
|
55-59
|
416,7
|
397,5
|
395,659
|
407,566
|
415,279
|
60-64
|
196,1
|
202,1
|
238,715
|
281,11
|
320,048
|
65 одан жоғары
|
739,6
|
683
|
659,79
|
643,919
|
633,872
|
Жасы,
жыл
|
Ауыл халқы
|
2007
|
2008
|
2009
|
2010
|
2011
|
Барлығы
|
6563,6
|
7305,6
|
7332,681
|
7397,665
|
7480,623
|
1 ж. дейін
|
124,9
|
146,0
|
176,383
|
165,499
|
172,95
|
1-4
|
440,2
|
511,4
|
582,83
|
618,576
|
644,58
|
5-9
|
535,0
|
581,0
|
606,813
|
629,044
|
647,986
|
10-14
|
668,7
|
700,4
|
657,403
|
624,251
|
605,354
|
15-19
|
740,6
|
798,6
|
715,86
|
715,967
|
708,436
|
20-24
|
656,0
|
740,9
|
692,108
|
688,147
|
680,89
|
25-29
|
484,1
|
543,7
|
576,456
|
588,125
|
603,144
|
30-34
|
470,8
|
521,8
|
535,398
|
536,086
|
540,414
|
35-39
|
425,8
|
476,9
|
498,656
|
504,742
|
507,837
|
40-44
|
431,5
|
468,1
|
476,902
|
470,592
|
471,59
|
45-49
|
417,3
|
476,6
|
485,151
|
487,926
|
480,86
|
50-54
|
321,4
|
374,9
|
384,63
|
400,063
|
423,298
|
55-59
|
247,1
|
290,8
|
294,583
|
305,972
|
313,398
|
60-64
|
132,0
|
151,6
|
170,367
|
197,799
|
225,221
|
65 жоғары
|
468,2
|
522,9
|
479,141
|
464,876
|
454,665
|
Қазақстан Республикасында негізгі халық (53,6%) қалалық жерде, ал 46% - ауылдық жерлерде тұрады. Ауылдағы отбасылардың көп балалы болуы есебiнен 5 жастан 19 жасқа дейінгі балалардың көбі ауылдық жерлерде тұрады (ауылда – 1 961,776, қалада – 1 843,372).
2009 жылғы Ұлттық халық санағының қорытындылары бойынша отбасының орташа мөлшері 3,5 адамды құрады. Неғұрлым кең таралған отбасы екі адамнан құралған – 30%, үш – 27%, төрт – 22%, бес және одан көп – 21%.
18 жасқа дейінгі балалардың 72%-ы – ата-анасымен, 15%-ы – тек анасымен, 6%-ы – тек әкесімен, 6%-ы – ата-анасыз тұрады.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАЛАЛАР ҚҰҚЫҚТАРЫНА ҚАТЫСТЫ ҰЛТТЫҚ САЯСАТ
Балалардың құқықтарын ең үздік қамтамасыз ету қағидаты, оны балаларға қатысты іс-шараларда бірінші кезекте есепке алу қажеттігі Қазақстан Респбликасының «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы», «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы», «Қазақстан Республикасының Еңбек» Кодекстерінде және «Қазақстан Республикасындағы балалардың құқықтары туралы», «Білім туралы», «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік-медициналық-педагогикалық түзетуді қолдау туралы» Қазақстан Республикасының заңдарында, бекітіліп берілді, оларда балалар мүддесіндегі мемлекеттік саясат мемлекеттік билік органдары қызметінің басым саласы болып танылады.
Балалардың заңды құқықтары мен мүдделерiн сақтауға қатысты ұлттық саясатты iске асыруға бiлiм беру, денсаулық сақтау, мәдениет, әлеуметтік қамтамасыз ету саласындағы балалар құқықтары қорғалуының мәселелері бойынша мемлекеттік салалық бағдарламалары:
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы № 1113 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында денсаулық сақтауды дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсандағы № 1260 қаулысымен бекітілген «2008-2016 жылдарға арналған Салауатты өмір салты» бағдарламасы;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсандағы № 1251 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасындағы қан қызметін жетілдіру бойынша шаралар туралы» 2008-2010 жылдарға арналған бағдарлама;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 желтоқсандағы № 1325 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы ана мен бала өлім-жітімін азайту жөніндегі 2008-2010 жылдарға арналған бағдарлама;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 29 қарашадағы № 1116 қаулысымен бекітілген Құқық түсіндіру жұмысы, құқықтық мәдениет деңгейін жоғарылату, азаматтарды құқықтық оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыру жөніндегі 2009-2011 жылдарға арналған бағдарлама және т.б. бағытталған.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры (ЮНИСЕФ) Қазақстан Республикасының Үкіметі мен ЮНИСЕФ-тің елдік бағдарламасының 2010-2015 жылдарға арналған іс-қимыл жоспарына қол қойды.
Елдік бағдарлама балалардың, әсіресе осал топтардың өмір сүру сапасын жақсартуда, сондай-ақ қатар өңірлік және гендерлік теңсіздікті азайтуда Қазақстан Үкіметіне ықпал етуге бағытталған.
Елдегі экономикалық өсуге байланысты балалар мүддесiндегi: оқыту, тәрбиелеу, денсаулық сақтау, адамгершілік және рухани даму, әлеуметтiк қамтамасыз ету және отбасы мен балаларды қорғау саласындағы мемлекеттiк саясатты іске асыру үшін басым қаржыландыру белгіленген.
2010 жылы халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ 9000 АҚШ долларын құрады, бұл 2007 жылғы деңгеймен салыстырғанда 25%-ға артық (6 мың 772 АҚШ доллары).
Елдегі әлеуметтік салаға арналған шығыстар жыл сайын ұлғаюда.
Егер 2006 жылы мемлекеттік бюджеттің жалпы көлеміндегі шығыстар үлесі 41,34%-ды құраса, 2011 жыл қорытындысы бойынша 50%-дан артық.
ІІІ. БАЛАЛАРДЫҢ БІЛІМ БЕРУГЕ ҚҰҚЫҒЫН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ САЯСАТЫ
Мемлекет балалық шақты адам өмірінің маңызды кезеңі деп таниды және балалардың қоғамдағы толыққанды өмірге құқықтарының басымды ұстанымдарын көздейді.
Мемлекеттік бюджеттің білім беруге шығысы жыл сайын артуда.
2010 жылы білім беру бюджетінің шығынының үлесі 797,0 млрд. теңге немесе ЖІӨ-ге 4,1% құраса, 2011 жылы - 900,0 млрд. теңгеге жуық немесе ЖІӨ-ге 4,2%.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде және білім беру оқу бағдарламасының үздіксіз және ауыспалық негізінде мынадай білім беру деңгейін қамтиды:
мектепке дейінгі тәрбие және оқыту;
бастауыш білім (бастауыш білімнің жалпы білім беретін оқыту бағдарламасын меңгеру мерзімі – 4жыл);
негізгі орта білім (Негізгі орта білімнің жалпы білім беретін оқыту бағдарламасын меңгеру мерзімі – 6 жыл);
орта білім (жалпы орта білім, техникалық және кәсіптік білім) (Жалпы орта білімнің жалпы білім беретін оқыту бағдарламасын меңгеру мерзімі – 2 жыл);
орта білімнен кейінгі (Орта білімнен кейін кәсіптік білім бағдарламаларын игеру (медицина мамандығынан басқасы) жалпы орта білімі бар тұлғаларға 2 жылдан, ал техникалық және кәсіптік білімді – 1 жылдан аспайды);
жоғарғы білім;
жоғары оқу орнынан кейінгі білім.
Достарыңызбен бөлісу: |