Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі

115 
 
Қазақстан  Республикасының  азаматтарын  есепке  қою  қағидаларын  бекіту 
туралы Ережесіне (2012 жылғы 26 маусымдағы № 856 ҚР Үкіметінің қаулысы) 
(бұдан  әрі  –  Ереже)  2017  жылғы  енгізілген  өзгерістерге  сәйкес  санитарлық-
эпидеомиологиялық  талаптарға  сай  келмейтін  тұрғын  үйде  отбасы  тұрып 
жатқан  жағдайда,  оларға  санитарлық-эпидеомиологиялық  қорытынды  беру 
тәртібі анықталған. 
 
Оған сәйкес өтініш беруші есепке тұру үшін: 
- 
отбасы 
тұратын 
тұрғын 
үй 
белгіленген 
санитариялық-
эпидемиологиялық  талаптарға  сай  келмеген  жағдайда,  санитариялық-
эпидемиологиялық  қызмет  ұйымы  жүргізген  санитариялық-эпидемиологиялық 
сараптаманың 
нәтижелері 
бойынша 
халықтың 
санитариялық-
эпидемиологиялық  саламаттылығы  саласындағы  уәкілетті  органның  аумақтық 
бөлімшесі 
берген 
санитариялық-эпидемиологиялық 
қорытындының 
түпнұсқасын 
-  отбасы  тұратын  тұрғын  үй  белгіленген  техникалық  талаптарға  сай 
келмеген жағдайда, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы 
аттестатталған  сарапшының  техникалық  қорытындысының  (тұрғын  үйді 
техникалық  зерттеп-тексеру  нәтижелері  бойынша)  түпнұсқасын  қосымша 
ұсынады; 
Жергілікті  атқарушы  органдар  өз  жұмысында  Ережеге  2017  жылы  енген 
өзгерістерді  басшылыққа  алуы  қажет,  түсіндірме  жұмыстары  мақсатында 
ағымдағы  жылғы  27  сәуірде  Министрлікпен  жергілікті  атқарушы  органдарға 
жоғарыда аталған Ережені қолдану бойынша қосымша хат жолданды. 
 
Қазақстан 
Республикасының 
Премьер-Министрі 
Б.Ә. Сағынтаевқа 
 
Құрметті Бақытжан Әбдірұлы! 
Ү.ж.  сәуірінде  Омбудсмен  мекемесі  ҚР  Үкіметінің  атына  азаматтардың 
тұрғын  үйге  берілетін  құқықтарын  қамтамасыз  етудің  жекелеген  мәселелері 
жөнінде  үндеу  хат  жолдаған  еді  (2018  жылғы  10  сәуірдегі  №  01/261-И),  бұл 
мәселе  Экономикалық,  әлеуметтік  және  мәдени  құқықтары  туралы 
халықаралық пактін орындау туралы екінші кезеңдік баяндаманы Қазақстанның 
БҰҰ  тиісті  Комитетінде  алдағы  уақытта  қорғауы  аясында  ерекше  өзектілікке 
ие. 
Аталмыш хатта Үкіметтің ұсынған жауабы (2018 жылғы 5 мамырдағы № 
04-1-22/Д-1614//17-11/985-И) 
көтерілген  мәселелер  бойынша  ақпаратты 
қамтымаған  еді,  осыған  орай  құқық  қорғау  мекемесі  оларды  анағұрлым  пәнді 
қарау туралы өтінішімен қайтадан жүгінді. Алайда, кезекті жауап (2018 жылғы 

116 
 
27  шілдедегі  №  04-1-22/26917-И)  нысаны  жағынан  да,  мазмұны  жағынан  да 
алаңдатушылық  білдіріп  отырған  азаматтардың  мүдделерін  қанағаттандыра 
алмайды. 
«Алтын  алқа»  алқасымен  наградталған  немесе  бұрын  «Батыр  ана» 
атағын алған көп балалы аналардың мемлекеттік тұрғын үй қорынан бірінші 
кезекті тәртіпте тұрғын үй алу құқығын іске асыруға қатысты. 
Қолданыстағы  заңнамамен  жоғары  көрсетілген  санаттағы  аналар  үшін 
нақты  әлеуметтік  кепілдіктер  көзделген.  Атап  айтқанда,  «Мемлекеттік 
наградалар  туралы»  1995  жылғы  12  желтоқсандағы  ҚР  Заңының  36-бабына 
сәйкес    аналар  белгіленген  нормалар  бойынша  тұрғын  үй  алаңымен  бірінші 
кезекте қамтамасыз етіледі. 
Ал  «Тұрғын  үй  қатынастары»  1997  жылғы  16  сәуірдегі  ҚР  Заңының  74-
бабына  сәйкес  бұл  құқық  тек  Ұлы  Отан  соғысының  мүгедектері  мен 
қатысушылары,  сондай-ақ  жетiм  балалар,  ата-анасының  қамқорлығынсыз 
қалған балалар үшін ғана көзделген. 
«Алтын алқа» алқасымен наградталған немесе бұрын «Батыр ана» атағын 
алған  көп  балалы  аналар  «көп  балалы  отбасы»  санатына  қосылған.  Сол 
себептен,  тұрғын  үйге  мұқтаж  есебіне  тұру  туралы  өтінішін  1997  жылғы                       
16  сәуірден  кейін  бергендер,  бірінші  кезекте  тұрғын  үйді  алуға  құқығынан 
айырылған. 
Үкіметтің ұсынған жауаптарында біздің тиісті сұрату хатымыз бойынша 
Астана қ.  прокуратурасы растаған  құқықтық қайшылықтар  тудырған мәселені 
шешу бойынша негізделген ұстаным жоқ.   
Осылайша, Үкіметтің бізге берген жауаптар екі дәлелді қамтиды: 
1. 
«Көп  балалы  отбасы»  санатына  мемлекеттік  тұрғын  үй  қорынан 
тұрғын  үй  алудың  бірінші  кезекті  құқығы  жөнсіз  деп  саналады,  себебі  басқа 
санаттағы  азаматтардың  коммуналдық  тұрғын  үй  алуға  ұзақ  уақыт  бойы  ала 
алмауына  әкеледі,  ал  бұл  кезекте  тұрғандардың  арасында  әлеуметтік 
теңсіздікке  әкеледі.  Аталмыш  ұстаным,  Омбудсмен  мекемесінің  пікірі 
бойынша,  құқықтық  бағалауға  қатысы  жоқ  және  қойылған  сұраққа  нақты 
жауап бермейді. 
2. 
«Құқықтық  актілер  туралы»  ҚР  Заңының  12-б.  3-т.  сәйкес  бір 
деңгейдегі  нормативтік  құқықтық  актілердің  нормаларында  қайшылықтар 
болған кезде қолданысқа кешірек енгізілген акт нормалары қолданылады.  
Түсіндірушілік  жұмыс  пен  тиісті  құқықтық  тетіктің  болмауынан  ұлттық 
құқық  қорғау  мекемесіне  «Алтын  алқа»  алқасымен  наградталған,  1997  жылы 
қабылданған  жоғарыда  аталған  Заңның  әрекетке  енгеннен  кейін  мемлекеттік 
тұрғын  үй  қорынан  тұрғын  үйге  мұқтажда  есебіне  қойылған  көп  балалы 
аналардың шағымдары келіп түсуде. 
Қалыптасқан  жағдай  осы  санаттағы  көп  балалы  аналардың  тұрғын  үйді 
бірінші  кезекте  алу  құқығын    іске  асыруда  екі  ұштылығын  тудыруда,  себебі 
жергілікті  атқарушы  органдардың  осындай  құқықты  беруден  бас  тартуымен 
келіспеуін білдіре отырып, олар «Мемлекеттік наградалар туралы» 1995 жылғы 

117 
 
12  желтоқсандағы  ҚР  Заңында  олардың  мүдделерін  қорғайтын  ережелерді 
басшылыққа алып отыр. 
Аталмыш  мәселе  бойынша  сот  шешімдері  көрсетілген  санаттағы  көп 
балалы 
аналардың 
талаптарының 
негізділігі 
бар 
екендігі 
туралы 
кәландыратынын  атап  өткен  жөн.  Осылайша,  Астана  қаласы  сотының 
азаматтық  істері  бойынша  сот  алқасының  2017  жылғы  6  қаңтардағы 
қаулысымен  С.Б.  Макатоваға  «Мемлекеттік  наградалар    туралы»  ҚР  Заңына 
сәйкес  көп  балалы  ана  ретінде  тұрғын  үйді  алуға  оның  басымды  құқығын 
есепке  ала  отырып,  оған  тұрғын  үйдің  берілмеуі  бойынша  Астана  қаласы 
әкімдігінің  әрекеттері  заңсыз  деп  танылды  (тұрғын  үйге  мұқтаждардың 
тізімінде  2013  жылғы  22  ақпанынан  бастап  тұр).  Сот  С.Б.  Макатованың заңды 
мүдделері пайдасына құқық бұзушылықтарын жоюды белгіледі. 
ҚР  Жоғарғы  Сотының  азаматтық  істері  жөніндегі  сот  алқасының  2017 
жылғы  27  ақпандағы  қаулысымен  Астана  қаласының  әкімдігінің  аталған  сот 
қаулысын  қайта  қарау  талабынан  бас  тартылды.  Осындай  шешімдер  ел 
аумағында жалғыз емес болар. 
Бұл жайттар аталмыш санаттағы көп балалы аналар уәкілетті мемлекеттік 
органдарда  мәселенің  шешімін  таба  алмай,  «Мемлекеттік  наградалар  туралы» 
ҚР Заңында бекітілген тұрғын үй құқығын қорғау үшін сотқа жүгінуге мәжбүр 
екенін кәуландырады. Бұл Мемлекет басшысының халыққа мемлекеттік қызмет 
көрсетудің  сапасын  арттыру  мен  сот  органдарындағы  жүктемелікті  азайту 
туралы тапсырмаларына қарама-қайшы болып тұр. 
Осылайша,  қалыптасқан  жағдай  мемлекеттік  тұрғын  үй  қорынан 
халықтың  әлеуметтік  осал  топтарына  тұрғын  үйді  бірінші  кезекті  беру  кезінде 
біркелкі амалын белгілеуде заңнамалық реттеу қажет екенін көрсетеді. 
Тұрып 
жатқан 
тұрғынжайы 
белгіленген 
санитариялық-
эпидемиологиялық және техникалық талаптарға сай келмейтін азаматтарды 
есепке тұрғызу туралы 
«Тұрғын  үй  қатынастары  туралы»  ҚР  Заңының  69-бабына  сәйкес, 
тұрақты  пайдалануында  коммуналдық  тұрғын  үй  қорынан  берілген 
тұрғынжайы  жоқ  Қазақстан  Республикасының  азаматтары  өздерінің  тұрып 
жатқан  тұрғынжайы  белгіленген  санитариялық-эпидемиологиялық  және 
техникалық  талаптарға  сай  келмесе  мемлекеттік  тұрғын  үй  қорынан 
тұрғынжайға мұқтаж деп танылады. 
Көрсетілген нақты заңнамалық норма бола тұрса да, ұзақ уақыт бойы оны 
іске  асырудың  тетігі  болмады.  Осындай  жағдайға  байланысты,  Омбудсменнің 
мекемесі  ҚР  Инвестициялар  және  даму  министрлігімен  бірлесіп  көрсетілген 
кемсітушіліктерді  толықтыру  бойынша  жұмыс  жасады.  Жасалған  жұмыс 
нәтижесінде  2017  жылғы  17  ақпанда  ҚР  Үкіметінің  қаулысымен  мемлекеттік 
тұрғын  үй  қорынан  тұрғын  үйге  немесе  жеке  тұрғын  үй  қорынан  жергілікті 
атқарушы  орган  жалдаған  тұрғын  үйге  мұқтаж  Қазақстан  Республикасының 
азаматтарын есепке қою қағидаларына өзгерістер енгізілді (ҚР Үкіметінің 2012 
жылғы 26 маусымдағы қаулысымен бекітілген).