Қазақстан Республикасында инвестицияларды тарту, арнайы экономикалық аймақтарды дамыту және экспортты ынталандыру жөнiндегi 2010 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы

жүктеу 2,46 Mb.

бет	2/9
Дата	04.12.2017
өлшемі	2,46 Mb.
	#3130

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Ел	2005 жыл		2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл		Барлығы (1993 - 2009 жылдары)
Ел	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%
Барлық елдердiң жиыны	6 618,6	100,0	10 623,6	100,0	18 452,6	100,0	19 755,2	100,0	18 428,8	100,0	108 045,7	100,0
1. Нидерланды	1 549,2	23,4	2 886,0	27,2	3 148,0	17,1	4 352,1	22,0	6 146,4	33,4	21 472,6	19,9
2. АҚШ	1 131,5	17,1	1 708,9	16,1	2 453,2	13,3	2 076,1	10,5	1 910,6	10,4	19 989,9	18,5
3. Ұлыбритания	-61,1	-0,9	860,5	8,1	916,8	5,0	1 909,6	9,7	958,1	5,2	9 025,0	8,4
4. Виргин аралдары	268,8	4,1	503,9	4,7	2 465,4	13,4	1 040,3	5,3	1 179,1	6,4	6 070,4	5,6
5. франция	774,7	11,7	802,3	7,6	1 022,6	5,5	1 203,8	6,1	1 308,9	7,1	5 887,5	5,4
6. Италия	306,6	4,6	376,1	3,5	517,2	2,8	693,1	3,5	653,0	3,5	4 707,5	4,4
7. Ресей	223,5	3,4	502,7	4,7	785,3	4,3	893,9	4,5	573,9	3,1	3 967,1	3,7
8. Канада	247,0	3,7	437,1	4,1	314,1	1,7	1 053,2	5,3	582,4	3,2	3 869,2	3,6
9. Қытай	216,1	3,3	362,9	3,4	358,2	1,9	692,5	3,5	708,7	3,8	3 802,9	3,5
10. Швейцария	103,4	1,6	234,6	2,2	633,2	3,4	182,9	0,9	449,3	2,4	3 521,4	3,3
Жиыны 10 ел	4 759,7	71,9	8 674,9 1	81,7	12 614,1	68,4	14 097,5	71,4	14 470,3	78,5	82 313,6	76,2

      Келтiрiлген елдерден инвестициялар ағыны тұрақты емес және қарастырылған кезең iшiнде (2005 - 2009 жылдар) күштi ауытқу серпiнiне ие, бұл, сiрә, инвестор-компаниялардың инвестициялық жоспарларының iске асырылу ерекшелiктерiмен байланысты болса керек.
      1993 - 2009 жылдар кезеңi iшiнде экономика салалары бойынша тартылған ТШИ көлемi мен құрылымы 3-кестеде келтiрiлген, оған сәйкес барлық тiкелей инвестициялардың 37,5%-ы «Жылжымайтын мүлiкпен операциялар, жалдау және кәсiпорындар қызметi» экономика саласына (олардың 70%-ы геологиялық барлаулар мен iздестiрулер жүргiзу жөнiндегi қызметке тиесiлi), 35% - тау-кен өндiру өнеркәсiбiне, 10% азы өңдеушi өнеркәсiпке және 6% қаржы секторына бағытталды. Бұдан өзге, шетелдiк тiкелей инвестициялардың аз ғана бөлiгi сауданы дамыту, автомобильдердi жөндеу және тұрмыстық тұтыну бұйымдарына (5%), кәсiби ұйымдар мен қауымдастықтар қызметiне (1,8%), азаматтық құрылысқа (1,8%) және көлiк пен байланысқа (1,5%) бөлiндi. Қалған салалардың үлесiне барлық ТШИ-дiң 1%-дан аз ғана астамы тиесiлi. ТШИ-дi салалар бойынша мұндай бөлу, ең алдымен аталған экономиканың шикiзаттық секторларының тиiмдiлiгiнiң жоғары деңгейiмен байланысты.
      ТШИ тартудың салалық құрылымы 2005 - 2009 жылдар кезеңiнде жалпы алғанда сақталып отыр және 1993 - 2009 жылдар кезеңiндегi салалық құрылыммен сәйкес келедi, бұл инвестициялар ағыны басымдылығының салалардағы табыстылық деңгейiне сәйкес келетiнiн тағы да растап отыр.

3-кесте. Тартылған ТШИ-дiң салалық көлемi мен құрылымы (Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң деректерi бойынша)

Қызмет түрiнiң атауы	2005 жыл		2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл		Барлығы (1993 - 2009 жылдары)
Қызмет түрiнiң атауы	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн, АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%	млн. АҚШ доллары	%
Барлығы	6 618,6	100,0	10 623,6	100,0	18 452,6	100,0	19 755,2	100,0	18 428,8	100,0	108 045,7	100,0
Жылжымайтын мүлiкпен операциялар (геология-барлау)	3 647,8	55,1	5 551,0	52,3	6 982,2	37,8	8 107,8	41,0	10 691,4	58,0	40 555,6	37,5
Тау-кен өндiрушi өнеркәсiбi	1 796,6	27,1	2 396,1	22,6	5 390,5	29,2	3 204,1	16,2	4 540,6	24,6	37 817,5	35,0
Өңдеушi өнеркәсiп	303,6	4,6	642,4	6,0	1 061,2	5,8	1 918,3	9,7	1 444,6	7,8	10 132,8	9,4
Қаржы секторы	107,9	1,6	452,7	4,3	2 962,5	16,1	1 933,6	9,8	614,6	3,3	6 457,7	6,0
Автомобиль және үйде пайдалану бұйымдарын жөндеу	381,4	5,8	739,3	7,0	1 235,5	6,7	1 208,3	6,1	1 064,0	5,8	5 369,8	5,0
Кәсiби ұйымдар	51,1	0,8	93,2	0,9	99,0	0,5	2 410,2	12,2	33,9	0,2	2 763,0	2,6
Құрылыс	94,0	1,4	367,8	3,5	478,8	2,6	435,8	2,2	242,3	1,3	1 940,8	1,8
Көлiк және байланыс	98,1	1,5	300,6	2,8	182,4	1,0	271,2	1,4	168,4	0,9	1 613,1	1,5
Энергия, газ және су	119,5	1,8	26,7	0,3	36,6	0,2	124,1	0,6	-513,5	-2,8	373,0	0,3
Өзге де түрлерi	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	360,8	0,3
Қонақ үйлер/мейрамханалар	5,8	0,1	10,2	0,1	49,6	0,3	37,1	0,2	80,2	0,4	292,4	0,3
Әлеуметтiк орта	11,5	0,2	6,3	0,1	-0,9	0,0	66,3	0,3	4,3	0,0	244,5	0,2
Ауыл шаруашылығы	1,2	0,0	37,3	0,4	-24,9	-0,1	38,5	0,2	58,1	0,3	124,6	0,1

      Салалар мен аялар бойынша қалыптасатын сәйкессiздiк күрделi қаржы жұмсалымын мүлде тепе-тең емес өңiрлiк бөлуге орай өңiрлердiң экономикалық даму деңгейiндегi теңсiздiктермен бекiтiледi. Мәселен, Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң мәлiметтерi бойынша Алматы, Астана, Каспий маңы және бiрқатар тау-кен өндiрушi өнеркәсiбiнiң кәсiпорындары шоғырланған өңiрлердiң (Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау және Қызылорда облыстарының) үлестерiне елдiң барлық инвестициялық салымдарының шамамен 60%-ы тиесiлi. Жалпы алғанда бұл өңiрлерде шетелдiк инвесторлардың үлестiк қатысатын немесе толығымен шетелдiк инвесторларға тиесiлi барлық кәсiпорындардың 80%-дан астамы жұмыс iстейдi.
      Дегенмен, әлемдiк қаржы дағдарысының нәтижелерiн еңсеру жағдайында БҰҰ және Дүниежүзiлiк банкi сарапшыларының пiкiрiнше Қазақстан бүгiнде әлемнiң шетелдiк инвестициялар үшiн мейлiнше тартымды елдерiнiң қатарына кiредi.
      Қазақстан Республикасы ТМД елдерiнiң арасында бiрiншi болып Мoody^,s (2002 жылы), Standart&Poor's және Fitch (2004 жылы) халықаралық рейтинг агенттiктерiнен инвестициялық сынып рейтингтерiн алды. Қазақстан халықаралық танымал АТ Кеаrnеу консалтингтiк компаниясының рейтингiне сәйкес 25 неғұрлым инвестициялық тартымды елдер тiзiмiне енген.
      Мемлекет алдына әлемнiң барынша бәсекеге қабiлеттi 50 елiнiң қатарына кiру мiндетi қойылды. Дүниежүзiлiк экономикалық форумның 2009/2010 жылғы есебiне сәйкес Қазақстан Жаһандық бәсекеге қабiлеттiлiк индексiнде 67-позицияны иеленедi.
      Алайда, инвестициялау үшiн қолайлы жағдайлар (салықтық жеңiлдiктер мен преференциялар берудi, заңнамадағы өзгерiстерден сақтау кепiлдiктерiн қоса алғанда) ауыл шаруашылығына, құрылысқа, қызмет көрсету аясы мен басқа да салаларға инвестициялардың қарқынды өсiмiне ықпал ете алмады. Қазiргi кезде Қазақстан экономикасының әртүрлi салаларының дамуындағы теңсiздiктiң ұлғаюы жалғасуда. Салалық теңсiздiктер Қазақстанның әртүрлi өңiрлерiнiң дамуына да керi әсерiн тигiзуде. Ауыл шаруашылығындағы, өңдеушi өнеркәсiптегi және экономиканың басқа салаларындағы инвестициялық белсендiлiктi арттыруға ықпал ету үшiн инвестицияларды ынталандыру саласындағы қазақстандық заңнамаға өзгерiстер енгiзу қажет болуы ықтимал.
      Қазақстан 2010 жылдан бастап ҮИИДМБ-нi iске асыруға кiрiстi. Бұл бағдарлама шеңберiнде экономиканың басым салаларын жедел дамытуды көздейтiн салалық бағдарламалар әзiрлендi. Әрбiр салада кейiннен iшкi және сыртқы нарықтарға жiберiлетiн өнiмдер өндiрiсi үшiн «тауашалар» айқындалды.
      Тау-кен металлургия өнеркәсiбi
      Тау-кен металлургия өнеркәсiбi ел экономикасының негiзгi секторларының бiрi болып табылады. Тау-кен металлургия кешенi саласының нарық сыйымдылығы 2009 жылы 15,5 млрд. АҚШ долларын құрады. Импорт үлесi 38 %-ды немесе 5,6 млрд. АҚШ долларын құраған.
      Қазақстанда минералдық шикiзаттың алуан түрлерiнiң қоры жеткiлiктi. Елде темiр, марганец, хромит кенi, түстi металдар кенi - мыс, мырыш, титан, магний, алтын тағы басқаларды өндiру және қайта өңдеу жүргiзiледi.
      Сонымен қатар, қосылған құны жоғары өнiмдердi алу үшiн өндiрiлетiн минералды шикiзаттың негiзгi түрлерi бойынша қайта өңдеудi ұлғайту керек.
      Мәселен, түстi металлургияда сазбалшықты қайта өңдеудi 1500 мың тоннаға дейiн, бастапқы алюминий өндiрiсiн 250 мың тоннаға дейiн, мысты (кендер мен концентраттар) - 578 мың тоннаға дейiн, мырышты - 36 мың тоннаға дейiн ұлғайту қажет.
      Қара металлургияда болатты қайта өңдеудi 6 млн. тоннаға, феррохром мен ферросиликонды - 440 мың тоннаға көбейту керек.
      Бұрын жиналған қалдықтарды қайта өңдеуге тартудың маңызды компонентi - бұл, атап айтқанда бүгiнде кен байыту комбинаттарында үйiндiлер түрiнде қоймаланған теңгерiмге алынған кендер болып табылады. Мәселен, қазiргi кезде 20 млрд. тоннадан астам өнеркәсiп қалдықтары жинақталған. Қазiргi заманғы технологиялар қайта балқыту үшiн жарамды шемектас немесе брикет алуға мүмкiндiк бередi.
      Тау-кен металлургия өнеркәсiбiнде бүгiнде қажеттi қаржыландырудың жалпы сомасы 1 012 285 млн. тонна болатын 30 «тауашалық» жобалар бар.
      Химия өнеркәсiбi
      Химия өнеркәсiбi нарығының сыйымдылығы 2008 жылы 3,4 млрд. АҚШ долларын құрады. Импорт 2,4 млрд. АҚШ долларын немесе нарық көлемiнiң шамамен 80%-ын құрады, бұл негiзiнен қосылған құны жоғары тауарлар, оның iшiнде: резеңкеден және пластмассадан жасалған бұйымдар, парфюмерлiк, жуу және тазарту заттары.
      Базалық органикалық емес химияда «тауашалық» жобаларға калий тыңайтқышын - 400 мың тонна, кальцийлендiрiлген соданы - 350 мың тонна және натрий цианидiн - 100 мың тонна - жатқызуға болады. Базалық органикалық химияда (мұнай-химия) поливинилхлорид - 15 мың тонна, полиэтиленгликоль - 10 мың тонна, органикалық қышқылдар - 120 мың тонна. Сондай-ақ арнайы химикаттар мен тұрмыстық химия, оның iшiнде: ұнтақ тәрiздiлер, пестицидтер тағы басқалар жатады.
      Химия өнеркәсiбiнде бүгiнде қажеттi қаржыландырудың жалпы сомасы 1 857 051 млн. теңге болатын 13 «тауашалық» жоба бар.
      Машина жасау
      Машина жасау нарығының сыйымдылығы 2008 жылы 16,6 млрд. долларды құрады, олардың iшiнде 15,4 млрд. доллар немесе нарық көлемiнiң 88%-ы бар машина жасау өнiмiнiң импорты негiзгi үлестi иемденедi және тауарлардың барлық қазақстандық импортының жалпы құрылымында 41%-ды құрайды.
      Шамамен 9,2 млрд. АҚШ доллары сомасының импорты машина жасаудың 4 кiшi саласына тиесiлi екенiн атап кету керек, олар - көлiк (4,128 млрд. АҚШ доллары), электрлiк-техникалық (2,736 млрд. АҚШ доллары), мұнай-газ (1,695 млрд. АҚШ доллары) және ауыл шаруашылығы машиналарын жасау (625 млн. АҚШ доллары).
      Жоғарыда айтылғандардан Қазақстан аумағында машина жасау өнiмiн өндiрудi ұйымдастыруға ниет бiлдiрген кәсiпкерлер үшiн үлкен әлеуеттiң бар екенi байқалады.
      Машина жасауда бүгiнде 4 «тауашалық» жоба бар, алайда олар бойынша қаржыландыру сомасы анықталмаған.
      Құрылыс индустриясы
      Өнеркәсiптiк құрылыс материалдарын дамыту перспективалы болып көрiнедi. Қазақстан құрылыс материалдарын шығару үшiн алуан түрлi шикiзаттың жеткiлiктi қорына ие.
      Бүгiнде, Қазақстанда тұрғын үйлердi, қоғамдық және өнеркәсiптiк ғимараттарды шынылауға арналған табақ шынылар өндiрiлмейдi. Дегенмен, табақ шыныға деген қажеттiлiк 2010 жылғы 22,2 млн. м²-ден 2014 жылы 35,0 млн. м²-ге дейiн өседi деп болжануда.
      Құрылыс индустриясында бүгiнде қажеттi қаржыландырудың жалпы сомасы 77 812 млн. теңге болатын 14 «тауашалық» жобалар бар.
      Фармацевтика
      Қазақстан меншiктi фармацевтика өнеркәсiбiн дамытуға мүдделi.
      Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы шеңберiнде 2014 жылдың аяғына қарай iшкi нарықтағы отандық дәрiлiк заттардың үлесiн 50%-ға дейiн ұлғайту жоспарлануда.
      Бүгiнде Қазақстанда өндiрiстiк кәсiпорындарда GМР халықаралық стандарттары бойынша дәрiлiк препараттардың 400 атауын өндiру перспективалы болып көрiнедi.
      Фармацевтика өнеркәсiбiнде бүгiнде қажеттi қаржыландырудың жалпы сомасы 2 550 млн. теңге болатын 3 «тауашалық» жоба бар.
      Балама энергетика
      Қазақстанда балама электр энергетикасын дамытудың орасан әлеуетi бар.
      Әртүрлi бағалаулар бойынша жел энергиясы әлеуетi шамамен 920 млрд. кВтсағ, су энергиясы әлеуетi - 8 млрд. кВтсағ, күн энергиясы әлеуетi - 15 млрд. кВтсағ құрайды.
      2010 - 2014 жылдар кезеңiнде қуаттылығы 255 МВт болатын жел электр станцияларын, 91,37 МВт шағын гидроэлектростанцияларын және 6 МВт күн қондырғыларын iске қосу жоспарлануда.
      Жаңартылатын энергия көздерi саласында бүгiнде қажеттi қаржыландырудың жалпы сомасы 108 000 млн. теңге болатын 14 «тауашалық» жоба бар.
      Жеңiл өнеркәсiп
      2008 жылғы статистикалық деректерге сәйкес жеңiл өнеркәсiп өнiмi (тоқыма бұйымдары, киiм, былғары өнiмi) бойынша нарық көлемi 1 643 млрд. АҚШ долларын құрап отыр. Қазақстандық жеңiл өнеркәсiп кәсiпорындары (тоқыма бұйымдарының өндiрiсi, киiм, былғары өнiмi) 188 млн. АҚШ долларына тауарлар мен қызметтер өндiредi.
      Тиiсiнше отандық тауар өндiрушiлер жеңiл өнеркәсiп өнiмдерiнiң қазақстандық нарығының 11,4%-ын қамтиды.
      Алайда, Кеден одағы құрылғанға дейiн киiм және басқа да тоқыма бұйымдарының импортын жеке тұлғалар ұсақ сауда қағидаты бойынша жүзеге асырғанын ескерген жоқ. Тиiсiнше нақты жағдай ресми статистика деректерiнен елеулi түрде өзгеше болуы мүмкiн.
      Кеден одағы қағидаларына сәйкес жеке тұлғалардың жеке пайдалануы үшiн құны 1500 евродан аспайтын тауарларды бажсыз әкелуге шектеу қойылды. Осылайша, Кеден одағына қатысушы елдер iшiнде жеңiл өнеркәсiп кәсiпорындарының айтарлықтай жандануы күтiлiп отыр.
      Арнайы экономикалық аймақтардың дамуын бағалау.
      Қазақстанда барлығы 6 АЭА құрылған, оларды шартты түрде мына топтарға бөлуге болады: 1) өнеркәсiптi-өндiрiстiк аймақтар - «Ақтау теңiз порты», «Оңтүстiк», «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркi» және индустриялық қосалқы аймағы бөлiгiнде (Астана қаласындағы ИА) «Астана - жаңа қала»; 2) сервистiк - «Бурабай» және құрылыстық қосалқы аймақ бөлiгiнде «Астана - жаңа қала»; 3) техникалық-енгiзу аймағы - «Ақпараттық технологиялар паркi». Бұдан басқа Астана және Қарағанды қалаларында екi ИА құрылған, бұл ретте Астана қаласындағы ИА «Астана - жаңа қала» АЭА құрамына енгiзiлген.
      Әлемдiк тәжiрибе АЭА мен ИА құру халықаралық тауар айналымын жандандыру, инвестицияларды жұмылдыру, экономикалық ықпалдастық үдерiстерiн тереңдету есебiнен жедел экономикалық өсудiң факторы болып табылатындығын көрсетiп отыр.
      Бүгiнде Қазақстанның АЭА-ларына өз артықшылықтарын толық көлемде жүзеге асыруға мүмкiндiк бермейтiн проблемалар бар:
      Оларға мынадай факторларды жатқызуға болады:
      реттеу мен басқарудың тиiмсiздiгi;
      инфрақұрылымға инвесторлар тарту;
      аймақтардың жеке ерекшелiктерi есебiнiң жоқтығы;
      бюрократизация;
      бюджет шығындары тиiмдiлiгiнiң төмендiгi.
      АЭА артықшылықтарын iске асырудың негiзгi кедергiлерiн жою және Қазақстандағы бәсекеге қабiлеттi АЭА құру үшiн негiздер жасау мақсатында «Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы» заң жобасын әзiрлеу бойынша жұмыс жүргiзiлуде. Ұсынылатын заң жобасының нәтижесiнде АЭА құру мен олардың әрқайсысының қызметiн жүзеге асыруда мынадай артықшылықтар пайда болады:
      Әкiмшiлiк пен басқарушы компанияның бiрiгуi;
      АЭА-ға қатысушылар үшiн жылжымайтын мүлiктi қосалқы жалға алу;
      әрбiр АЭА үшiн жекелеген жеңiлдiктер;
      «автоматтандырылған мақұлдау» қағидаты;
      АЭА құру мен конверсиялау рәсiмi;
      қаржыландыру схемасы;
      «бiр терезе» қызметi.
      Кеден одағын құру шеңберiнде еркiн экономикалық аймақтар үшiн кедендiк жеңiлдiктер бойынша өтпелi кезең белгiленген.
      Мәселен, 2010 жылғы 1 мамырға дейiн тiркелген қазақстандық АЭА резиденттерi үшiн 2017 жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық қолданыстағы тарифтiк жеңiлдiктер, сондай-ақ жеткiлiктi қайта өңдеудiң ұлттық өлшемдерi сақталады.
      2012 жылға дейiн тiркелетiн АЭА резиденттерi үшiн АЭА Кеден одағының қалған аумағына әкетiлетiн тауарлар Кеден одағының комиссиясы белгiлейтiн жеткiлiктi қайта өңдеу өлшемдерi сақталған кезде кедендiк баж салудан босатылатын болады.
      Бұл шаралар кедендiк баж бойынша жеңiлдiктер ұсыну жолымен қазақстандық АЭА инвестициялық тартымдылығын сақтауға бағытталған.
      1. «Астана - жаңа қала» АЭА 2001 жылдың маусымында құрылған. Құрылу мақсаты - инвестицияларды тарту және құрылыстағы озық технологияларды қолдану, сондай-ақ қазiргi заманғы инфрақұрылым жасау, сонымен қатар тиiмдiлiгi жоғары, оның iшiнде жоғары технологиялық және бәсекеге қабiлеттi өндiрiстер құру, өнiмнiң жаңа түрлерiн өндiрудi игеру жолымен Астана қаласын жедел дамыту.
      АЭА қызметiнiң негiзгi мақсаты елорданың жаңа әкiмшiлiк-iскерлiк орталығын жедел салу және Индустриялық паркте жаңа өндiрiстер ашу болып айқындалған.
      Қазiргi кезде Индустриялық паркте жылына 100 тепловоз шығаратын өндiрiстiк қуаты бар «Locomotiv Leasing» ЖШС локомотив құрастыру зауыты жұмыс iстейдi.
      327 жұмыс орны құрылған.
      2010 жылы Индустриялық парк аумағында шамамен 500 жұмыс орны құрылатын 5 жоба пайдалануға берiлетiн болады. 7 500 жұмыс орны құрылады.
      Бүгiнгi күнде АЭА аумағы жаңа әкiмшiлiк-iскерлiк орталығы мен Индустриялық парктен тұрады. Жаңа әкiмшiлiк-iскерлiк орталығы негiзiнен Есiл өзенiнiң сол жағалауында орналасқан, оның аумағы 5 302,5 га. құрайды. Индустриялық парктiң аумағы 598,4 га. құрайды.
      Қазiргi күнгi жағдай бойынша АЭА аумағына 976,6 млрд. теңге тартылған. Тартылған инвестициялардың құрылымы мынадай: жеке инвестициялар 556,7 млрд. теңгенi құрайды, қалған 419,9 млрд. теңге мемлекет әлеуметтiк-мәдени объектiлер мен инфрақұрылымдар салуға инвестицияланды. Бүгiнде 702,5 млрд. теңге игерiлген, олардың iшiнде жеке - 344,7 млрд. теңге, мемлекеттiк - 357,8 млрд. теңге.
      Қазiргi уақытта Астана қаласы Индустриялық паркiнде жалпы 1,1 млрд. АҚШ долларынан астам сомаға 39 жоба мәлiмдендi. 39 жобада 7 500 астам жұмыс орны құрылатын болады. Жоғарыда көрсетiлген жобаларда жалпы сомасы 700 млн. АҚШ доллары сомасына өнiмдi жыл сайын өндiру жоспарлануда. Аталмыш жобалардың жылдық салықтық аударымдары 33,3 млн. АҚШ долларын құрайды.
      Индустриялық парктегi жобаларды iске асыру резеңке және пластмасса бұйымдарын, құрылыс материалдарын, ағаш бұйымдарын, әйнек, поликристалды кремний, азық-түлiк өнiмдерiн, локомотивтер құрастыру және т.б. шығаратын өндiрiстер құруға бағытталған.
      39 жобаның 17-сi құрылыс саласымен айналысады, 5 жоба қойма шаруашылығымен және қосалқы көлiктiк қызметпен, 5 жоба машиналар, құрал-жабдықтар және тұрмыстық электр аспаптары өндiрiсiмен, 5 жоба химия өнеркәсiбiмен және фармацевтикалық өнiмдер өндiрiсiмен, 2 жоба жиһаз шығарумен және 5 жоба азық-түлiк өнiмдерiнiң өндiрiсiмен шұғылданатын болады.
      Астана қаласы Индустриялық парктен Республикалық индустрияландыру картасына мынадай жобалар ендi: локомотивтер құрастыратын зауыт («Locomotiv Leasing» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк) және фармацевтика фабрикасы («Химфарм» акционерлiк қоғамы). Өңiрлiк Индустрияландыру картасына енген жоба - сэндвич-панельдер өндiретiн зауыт («Кровля НС» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi).
      Қазiргi кезде Индустриялық парк инфрақұрылымы құрылысының 85%-ы аяқталды. Бiрiншi және екiншi құрылыс кезектерiнiң жалпы құны - 118,6 млн. АҚШ долларын құрады. Инфрақұрылым құрылысының аяқталуы 2010 жылдың желтоқсанына жоспарланған.
     2. «Ақтау теңiз порты» АЭА 2002 жылғы сәуiрде құрылған. Құрылу мақсаты - өңiрдiң қарқынды дамуы үшiн, республика экономикасының әлемдiк шаруашылық байланыстар жүйесiне өнуiн жандандыра түсу, тиiмдiлiгi, жоғары оның iшiнде жоғары технологиялық және бәсекеге қабiлеттi өндiрiстер құру, жаңа өнiмдер түрлерiнiң өндiрiсiн игеру, инвестициялар тарту, нарықтық қатынастардың құқықтық нормаларын жетiлдiру, басқарудың және шаруашылық жүргiзудiң қазiргi заманғы әдiстерiн енгiзу, сонымен қатар әлеуметтiк проблемаларды шешу.
      Салалық бағыттылығы: 1) тұрмыстық электр аспаптарының өндiрiсi; 2) былғары бұйымдарының өндiрiсi; 3) химия өнеркәсiбi; 4) резеңке және пластмасса бұйымдарының өндiрiсi; 5) өзге де метал емес минералды өнiмдер өндiрiсi; 6) металлургия өнеркәсiбi; 7) дайын металл бұйымдарының өндiрiсi; 8) машиналар мен жабдықтар өндiрiсi; 9) мұнай-химия өнiмдерi өндiрiсi.
      2014 жылға қарай «Ақтау теңiз порты» АЭА алты қосалқы аймақтан тұратын болады. Бiрiншi кезеңде, 2013 жылға қарай № 3 қосалқы аймақтың инфрақұрылымы құрылысын аяқтау жоспарлануда. Мәселен, осы қосалқы аймақ аумағында осы жылғы қазан айында байланыстыратын темiр жол және тиеу жолдарын, сумен жабдықтаудың сыртқы желiлерi мен кәрiздi, бақылау-өткiзу пункттерiн, қоршаулар мен электрмен жабдықтау желiлерiн тапсыру жоспарлануда.
      Қазiргi кезде «Ақтау теңiз порты» АЭА аумағында жалпы инвестиция сомасы 93 млн. АҚШ доллары болатын 3 жоба iске асырылды, оның iшiнде:
      өнiм шығару көлемi жылына 6 мың тонна болатын теңiз металл конструкцияларының зауыты («Кeppel Kazakhstan» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi);
      мұнай сортаментi құбырларын шығару зауыты («АrcelorMittal Tubular Products Aktau» акционерлiк қоғамы), жобалық қуаты - жылына 60 мың тонна өнiм;
      эпоксидтi негiздегi әйнекталшықты құбырлар зауыты, («АЗСТ» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi), жобалық қуаты - жылына 400 мың метр құбыр өнiмдерi.
      Аталғандардан басқа iске асыру сатысында тағы да 9 жоба тұр, олардың үшеуi бойынша құрылыс жүрiп жатыр, бесеуi — жобалану сатысында, бiреуiнiң iске асырылуы «Ақтау теңiз порты» АЭА-ның Сараптамалық кеңесiнiң шешiмiмен мақұлданған.
      «Ақтау теңiз порты» АЭА қатысушылары мынадай өнiмдер шығарады:
      құбыр стеллаждары;
      шыны-талшықты құбырлар;
      құрылыс болат құрастырмалары.
      Бұл ретте өндiрiске 1361 адам қатысады.
      Жұмыс жасай бастаған кезден бастап АЭА қызметi нәтижесiнде болған салық түсiмдерi 27 688 мың теңгенi құрады.
      3. «Ақпараттық технологиялар паркi» АЭА «Ақпараттық технологиялар паркi» арнайы экономикалық аймағын құру туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 18 тамыздағы № 1166 Жарлығымен құрылды.
      Құрылу мақсаты - жоғары тиiмдi, оның iшiнде жаңа ақпараттық технологиялар саласындағы жоғары технологиялық және экспортқа бағытталған өндiрiстердi құру, осы салада жаңа өнiм түрлерiн шығаруды игеру.
      Қазiргi кезде «Ақпараттық технологиялар паркi» арнайы экономикалық аймағы (бұдан әрi - «АТП» АЭА) аумағында жұмыс iстейтiн кәсiпорындар саны - 27 кәсiпорынды құрайды.
      Кәсiпорындар сұйық кристалды теледидарлар және мониторлар, дербес компьютерлер, ноутбуктар, серверлер өндiрiсiмен, бағдарламалық өнiм, жартылай өткiзгiш аспаптар және басқа электр техникасы бұйымдарын әзiрлеумен айналысады.
      Құрылған жұмыс орындарының саны - 848.
      АЭА аумағында шығарылған өнiм көлемi 2007 - 2010 жылдар аралығында - 8 673 млн. теңгенi құрады.
      2006 жылдан бастап 2010 жылғы шiлдедегi салық төлеу сомалары - 1 440 млн. теңге.
      Аяқталмаған инфрақұрылымға қарамастан, АЭА өңiр экономикасына оң әсер етедi.
      Салалық бағыттылығы: 1) ақпараттық технологиялар саласын дамыту; 2) жаңа ақпараттық технологиялар өндiрiсi; 3) ақпараттық технологиялар саласында өнiмдердiң жаңа түрлерiн шығаруды игеру.
      2006 жылдың қыркүйегiнде мүлiктiк кешен түрiнде АЭА 1-кезегiнiң ашылуы өттi, ол 4 ғимараттан: 4 қабатты кеңсе үй-жайынан, екi өндiрiстiк модульден, асханадан, сонымен қатар жеке тұрған қазандықтан тұрады. Аталған үй-жайлар Алатау ауылының және Ядролық физика институтының жұмыс iстеп тұрған инфрақұрылымына қосылған болатын.
      Қазiргi кезде Министрлiк «Ұлттық инновациялық қор» акционерлiк қоғамымен және «Инжиниринг және технологиялар трансфертi орталығы» акционерлiк қоғамымен бiрлесiп, 2009 жылы аумақтың 163,02 га-ға дейiнгi өзгерiсiн ескере отырып, АТП АЭА тұжырымдамасын және Техникалық экономикалық негiздеменi түзету бойынша жұмыстар жүргiзiлiп жатыр. АТП АЭА қатысушысы ретiнде 31 компания тiркелген, Сараптамалық кеңес АТП АЭА аумағында қызметiн жүзеге асыруға 59 жобаға рұқсат еттi.
      4. «Оңтүстiк» АЭА, «Оңтүстiк» арнайы экономикалық аймағын құру туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 6 шiлдедегi № 1605 Жарлығымен құрылды және Оңтүстiк Қазақстан облысында мақта-мата иiрiм жiбi мен мата өндiру бойынша пилоттық кластердiң жүйе құрушы компонентi болып табылады.
      Құру мақсаты - тоқыма өнеркәсiбiн дамытуды қамтамасыз ету.
      Бүгiнгi күнi «Оңтүстiк» АЭА-да ағымдағы жылғы 28 маусымда салтанатты түрде iске қосылған, екi инвестициялық жоба iске асырылды:
      «Кешендi автоматтандырылған иiру-айналдыру фабрикасы» жобасы, таралған және кардты жiп өндiрiсi бойынша «Oxy-Textile» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi. Жоба жергiлiктi мақта талшығын қайта өңдеу, өңiр мен елдiң тоқыма өнеркәсiбiн дамыту, экономиканың аралас салаларына оң әсерi үлесiн ұлғайтуды көздейдi.
      «Гигроскопиялық мақта, мақталы целлюлоза және құрамында мақта бар техникалық карбоксиметилцеллюлоза өндiрiсiн ұйымдастыру» жобасы, «Хлопкопром-Целлюлоза» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi. Өндiрiс Оңтүстiк Қазақстан облысында өндiрiлетiн мақта шикiзатына негiзделетiн болады, бұл Қазақстандағы мақта кластерiн дамытуға қосымша ықпал етпек.
      Жобаларды iске асыру кезiнде 497 жаңа жұмыс орны құрылды.
      2010 жылдың соңында иiрiм жiп және дайын мата өндiрiсi бойынша «Ютекс-KZ» акционерлiк қоғамының инвестициялық жобасын iске асыру жоспарлануда, онда 1041 жаңа жұмыс орны құрылады.
      Үш кәсiпорын жобалық қуаттылыққа шыққан кезде 15 753,14 млн.теңге сомасында дайын өнiм шығару жоспарланады.
      «Оңтүстiк» АЭА-ның негiзгi басымдылықтары:
      пайдалы географиялық орналасуы - жеңiл өнеркәсiп өнiмдерiнiң iрi импорттаушы нарықтарына жақындығы, (Ресей, Қытай, Үндiстан);
      мақта өсiрiлетiн кеден одағы кеңiстiгiнде жалғыз өңiр Оңтүстiк Қазақстан облысы;
      мақта-мата иiрiм жiбi, мақта-мата маталар, жүннен жасалған маталар, тоқыма бұйымдар сияқты тауар түрлерiне iшкi және әлемдiк нарыққа сұраныстың өсуi;
      бiрыңғай кеден одағына кiру есебiнен өткiзу нарығын 170 миллион тұрғындарға дейiн кеңейту;
      шикiзатты қайта өңдеу жөнiндегi өндiрiстi дамыту (мақта, жүн, былғары);
      көлiктiк және энергетика инфрақұрылымының болуы.
      Салалық бағытталуы: 1) мақта-мата жiптерiнiң және иiрiлген жiптердiң барлық түрлерiн дайындау; 2) тоқыма өндiрiсi; 3) әрлеу-бояу өндiрiсi; 4) дайын тоқыма бұйымдарының өндiрiсi; 5) киiм өндiрiсi (трикотаж, арнайы киiм және басқалары); 6) кiлемдер, кiлем бұйымдары мен гобелендердiң өндiрiсi; 7) мақталық целлюлозаны және оның туындыларының өндiрiсi; 8) мақта шикiзатынан жасалған жоғары сапалы қағаз өндiрiсi; 9) былғары бұйымдарының өндiрiсi.
      Көлiктiк инфрақұрылымға қатысты АЭА аумағы тиiмдi жерге орналасқан. Қазiргi уақытта инженерлiк инфрақұрылымның құрылысы аяқталды. Су құбыры мен кәрiздiң магистралдық желiлерiн салу, электр мен қамтамасыз ету, телефон орнату, газбен қамтамасыз ету аяқталды.
      5. «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркi» АЭА 2007 жылдың желтоқсанында құрылған. АЭА аумағы 3 475,9 га құрайды. Құрылу мақсаты - Қазақстанның көмiрсутектi шикiзатын инновациялық технологиялар негiзiнде терең өңдейтiн мұнай-химия өндiрiстерiн дамыту.
      Салалық бағытталуы: 1) Қазақстанның көмiрсутектi шикiзатын инновациялық технологиялар негiзiнде терең өңдейтiн мұнай-химия өндiрiстерiн дамыту; 2) мұнай-химия өндiрiстерiнiң тиiмдi қызметiн қамтамасыз ету үшiн қазiргi заманғы жоғары технологиялық инфрақұрылымды қалыптастыру.
      2008 жылдың сәуiрiнде АЭА әкiмшiлiгi құрылды. Қазiргi сәтте Мұнай және газ министрлiгi мүдделi тараптармен бiрiгiп, АЭА шеңберiнде iске асыру үшiн инвестициялық жобаларды пысықтауда.
      6. «Бурабай» АЭА 2008 жылдың қаңтарында құрылды. Құрылу мақсаты - келiп жатқан қазақстандық және шетелдiк туристердiң қажеттiлiктерiн өтейтiн және қанағаттандыра алатын жоғары тиiмдi және бәсекеге қабiлеттi туристiк инфрақұрылым құру. Салалық бағытталуы: 1) туристiк саланы дамыту; 2) туризмнiң мәдени-танымдық, сауықтыру, экологиялық, iскерлiк, спорттық және басқа да түрлерiн ұйымдастыру мен дамыту.
      Бүгiнгi күнде АЭА аумағын қоршау жұмыстары аяқталды, инфрақұрылымдық ресурстарын - электр, су құбыры, кәрiз салу жұмыстары жүргiзiлуде.
      Даму перспективалары - «Borovoe Tourism city» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi оператор компаниясы баламалы құрылыс жобасын ұсынды, оның құрамына сыйымдылығы 150 орындық қонақ үй, казино және сауықтыру орталығы кiредi. Шамамен алғанда құрылыс алаңы - 2000 шаршы метр. Жобаның алдын ала бюджетi - 60 млн. АҚШ доллары. Құрылысты бастаудың болжамды уақыты - 2010 жылдың сәуiрi.
      Бүгiнгi күнi инвестициялық жобалар жоқ.
      7. Қарағанды қаласының Индустриялық аймағы. Қазiргi уақытта Қарағанды қаласында «Металлургия-Металл өңдеу» индустриялық паркiнiң инфрақұрылымы салынып жатыр.
      2007 - 2009 жылдары әзiрленген жобалық құжаттарға сәйкес мынадай объектiлер бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстары жүргiзiлдi:
      1. Сыртқы электрмен жабдықтау объектiлерi (1 - iске қосу кешенi): қуаты 126 МВт 220/35/6кВ «Металлургия - Металл өңдеу» индустриялық паркi» қосалқы станциясы; ұзақтығы 34 км. екi тiзбектi ВЛ-220 кВ «Нұра» қосалқы станциясы - «Металлургия - Металл өңдеу» индустриялық паркi» қосалқы станциясы.
      2. Ұзақтығы 12 км кiреберiс темiр жол және Индустриальная станциясы.
      2010 жылы мына объектiлердi салу жоспарлануда: энергетикалық шаруашылық объектiлерi, алаңiшiлiк және сыртқы желiлер, су құбыры мен кәрiздiң инженерлiк құрылыстары. Индустриялық парктiң инфрақұрылымын жасау жұмыстарымен қатар әлеуеттi инвесторлармен бiрге парк аумағында олардың жобаларын iске асыру мәселелерi де пысықталуда. НАNKOOK (Корея Республикасы) компаниясымен Қарағанды қаласының Индустриялық паркi аумағында мыс өнiмдерiн өндiретiн зауыт салу жөнiндегi уағдаластыққа қол жеткiзiлдi.
      Бұдан басқа, бүгiнгi күнi кәсiпорындарды орналастыру жөнiндегi ниеттерiн мынадай әлеуеттi инвесторлар ресми түрде растады: «Сарыарқа - Крюков вагон салу зауыты» әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациясы» бiрлескен кәсiпорны - дөңгелек жұптарын шығару (100 га), «Сарыарқа - ҚТЖ» әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациясы» бiрлескен кәсiпорны - жүк вагондарын шығару, «Темiр мен Мыс» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi - дәнекерленген құбырлар шығару (22,5 га); «Азия инвест ЛТД» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi - темiр бетон шпалдарын шығару (5-7 га), «Maxtel trade» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi - қара металдарды қайта өңдеу (15 га).
      Қазiргi уақытта 100 га алаңдағы авто құрастыру өндiрiсiнiң индустриялық паркi аумағындағы құрылыс бойынша «Азия Авто» акционерлiк қоғамымен, сондай-ақ авто құрастыру өндiрiсiн ұйымдастыру бойынша Соллерс Ресей компаниясымен келiссөздер жүргiзiлуде.
      8. «Қорғас» халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығы. «Қорғас» ХШЫО құру екi ел азаматтарының, сондай-ақ үшiншi ел азаматтарының да iскерлiк кездесулерi, Қазақстанда, Қытайда және ТМД елдерiнде шығарылған өнеркәсiптiк өнiмдермен танысу, сауда мәмiлелерiн жасау және бос уақыттарын өткiзу үшiн визасыз кiру аумағын қалыптастыруды болжайды.
      Орталықта 6 мың жұмыс орны ашылады деп болжануда, болжамды адамдар ағыны - 9 мыңнан астам келушiлер.
      Орталықтың инфрақұрылым объектiлерiн салумен қатар жеке инвестициялардың есебiнен коммерциялық объектiлерiн салу да болжануда, олардың құрылыс көлемi мен техникалық жүктемелерi де айтарлықтай артты.
      Осы жылдың соңына дейiн Орталықты қалыптастыруды қамтамасыз ету үшiн бiрiншi кезектегi объектiлер айқындалған, олардың құрылысы қазiргi уақытта жүргiзiлiп жатыр.
      Сонымен қатар, Орталықтың қазақстандық бөлiгiн игеруге шетелдiк инвесторларды тарту бойынша белсендi жұмыстар жүргiзiлуде, шетелдiк және отандық компаниялар жобаларын iске асырудағы барлық мүдделiлер үшiн тұсаукесерлер жиi ұйымдастырылады және жүргiзiледi.
      Экспорттың дамуын бағалау
      Бiрнеше жыл қатарынан Қазақстанның сыртқы саудасы елiмiздiң экономикалық өсуiнiң негiзгi локомотивтерiнiң бiрi болып келдi, ол 2005 - 2009 жылдар аралығында 1,6 есе өсiп, тиiсiнше 45,2 млрд. АҚШ долларынан 71,6 млрд. АҚШ долларына дейiн жеттi (4-кесте). Әлемдiк тауар нарықтарындағы қолайлы сыртқы экономикалық жағдай Қазақстан экономикасына қаржы ресурстарының тұрақты ағымына елдiң негiзгi экономикалық көрсеткiштерiнiң жоғарылауын қамтамасыз ете отырып, ықпал еттi. 2005 - 2009 жылдар аралығында ЖIӨ-нiң өсуi 7,6-дан 15,9 трлн. теңгеге дейiн 109,3 %-ды құрады, ал елдiң ЖIӨ-ге сыртқы сауда айналымының көлемi 2005 жылы 79,1 %-дан 2008 жылы 81,7 %-ға дейiн өстi, тек 2009 жылы 66,5 %-ға дейiн төмендедi. Осы кезең iшiнде ӨӨК өсуi 5,3-тен 8,9 трлн. теңгеге дейiн 69,9 % құраса, ӨӨК сыртқы сауданың үлесi 114,3 %-дан 118,3 %-ға дейiн ұлғайды.
      Қазақстанның сыртқы саудасының негiзгi көлемi 2008 — 2009 жылдардағы әлемдiк қаржылық дағдарыс жағдайында үлесi 2005 жылғы 61,6 %-дан 2009 жылғы 60,3 %-ға дейiн бiршама қысқарған тауарлардың экспортына тиесiлi. Құндық көрсеткiште республика экспортының көлемi 2005 - 2009 жылдар аралығында. 27,9-дан 43,2 млрд. АҚШ долларына дейiн 55,1 %-ға артты, сонымен қатар 2008 жылмен салыстырғанда экспорт көлемi 2009 жылы тиiсiнше 71,2-ден 43,2 млрд. АҚШ долларына дейiн 39,3 %-ға қысқарды. Экспорт көлемдерiнiң құндық көрсеткiште төмендеуi, бiрiншi кезекте әлемдiк нарықтардағы тұтынушылық сұраныстың төмендеуiне және негiзгi энергия көздерi мен ел экспортының негiзгi элементтерi болып табылатын шикiзат ресурстары бағаларының құлдырауына байланысты болды.
      Бүгiнгi күнi 1000-ға жуық қазақстандық компаниялар экспорттық операцияларды жүзеге асырады, олардың iшiндегi 750-ге жуығы өңделген өнiмдi экспорттайды.
      Экспорттың жалпы құрылымын талдау мынаны көрсетедi: экспорттың негiзгi үлесiн 2005 - 2009 жылдары, шамамен 70 - 72 % болған шикiзаттық тауарларды әкету құрайды, ал өңделген тауарлардың экспорты 28 - 30 % деңгейiнде тұр. Бұл ретте қарастырылып отырған кезеңде өңделген тауарлар экспорты үлесiнiң және елдiң ЖIӨ 2005 жылғы 13,7 %-дан 11, 11,1 %-ға дейiн және 2009 жылы тиiсiнше экспорттың жалпы көлемiнен 28,1 %-дан 27,8 %-ға дейiн төмендеуiнiң жалпы үрдiсiн сақтау байқалады.

4-кесте. Республиканың 2005 - 2009 жылдардағы сыртқы сауда айналымының серпiнi

Көрсеткiш атауы	2005 жыл	2006 жыл	2007 жыл	2008 жыл	2009 жыл
Елдiң ЖIӨ, млрд. теңге	7 590,6	10 213,7	12 849,8	16 052,9	15 887,8
Елдiң ЖIӨ, млн. АҚШ долл.	57 123,7	81 003,3	104 853,5	133 440,7	107 713,9
Өнеркәсiптiк өнiм көлемi, млрд. теңге	5 253,0	6 509,9	7 815,9	10 196,2	8 925,2
Өнеркәсiптiк өнiм көлемi, млн. АҚШ долл.	39 531,9	51 629,0	63 777,2	84 756,4	60 510,1
Сыртқы сауда айналымы, млн. АҚШ долл.	45 201,2	61 927,2	80 511,7	109 072,6	71 604,4
ЖIӨ сыртқы сауданың үлесi, %	79,13	76,45	76,78	81,74	66,48
ӨӨК сыртқы сауданың үлесi, %	114,3	119,9	126,2	128,7	118,3
Тауарлар экспорты, млн. АҚШ долл.	27 849,0	38 250,3	47 755,3	71 183,6	43 195,8
Тауарлар импорты, млн. АҚШ долл.	17 352,2	23 676,9	32 756,4	37 889,0	28 408,7
Сыртқы саудадағы экспорттың үлесi, %	61,6	61,8	59,3	65,3	60,3
Сыртқы саудадағы импорттың үлесi, %	38,4	38,2	40,7	34,7	39,7
Өңделген тауарлар экспорты, млн. АҚШ долл.	7 810,5	11 211,2	14 677,4	20 054,6	12 000,1
Шикiзат тауарларының экспорты, млн. АҚШ долл.	20 038,5	27 033,3	33 077,9	51 117,4	31 195,7
ЖIӨ өңделген экспорттың үлесi, %	13,67	13,84	14,00	15,03	11,14
ЖIӨ шикiзаттық экспорттың үлесi, %	35,08	33,37	31,55	38,31	28,96
Жалпы экспорттағы өңделген экспорттың үлесi, %	28,05	29,31	30,73	28,17	27,78
Жалпы экспорттағы шикiзат экспортының үлесi, %	71,95	70,67	69,27	71,81	72,22

2005 - 2009 жылдар аралығындағы елдiң ЖIӨ мен шикiзаттық және өңделген тауарлар экспортының өсу қарқыны ЖIӨ өсу серпiнi экспорттың өсу қарқынына және бiрiншi кезекте шикiзатты әкетуге (мұнай, газ, кен мен бастапқы металдар, астық және т.б.) байланысты жоғары деңгейiн көрсетуде (5-кесте мен 2-сурет). Суретте көрiнгенiндей, 2009 жылы шикiзаттық және өңделген экспорттың өсу қарқынының айтарлықтай құлдырауы ЖIӨ өсу қарқынының айтарлықтай құлдырауына алып келдi.

5-кесте. 2005 - 2009 жылдардағы елдiң ЖIӨ мен экспортының өсу қарқыны

Көрсеткiш атауы	2005	2006	2007	2008	2009
Елдiң ЖIӨ өсу қарқыны, %	129,3	134,6	125,8	124,9	99,0
Өңделген экспорттың өсу қарқыны, %	-	143,5	130,9	136,6	59,8
Шикiзаттық экспорттың өсу қарқыны, %	-	134,9	122,4	154,5	61,0

2-сурет. 2005 - 2009 жылдардағы елдiң ЖIӨ мен экспортының өсу қарқыны

Кең экономикалық санаттар бойынша жiктеуге сәйкес тауар топтары бойынша экспортты құрылымдық талдау 6-кестеде келтiрiлген. Қазақстанның негiзгi шикiзаттық экспорттық тауар топтары соңғы 5 жыл iшiнде минералдық шикiзат, жануар және өсiмдiк тектес өнiмдер, кендер мен металдан жасалған концентраттар, сонымен қатар тоқыма шикiзаты болып табылады, олар барлық шикiзаттық экспорттың жалпы сомасында 99, 92-99, 97 %-ды құрайды.

6-кесте. Тауар топтары бойынша елдiң шикiзаттық және өңделген экспортының құрылымы

Тауар топтарының атауы	2005 жыл		2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл
Тауар топтарының атауы	млн. $	%	млн. $	%	млн. $	%	млн. $	%	млн. $.	%
Барлық тауарлар экспорты, оның iшiнде:	27 849,0	100,0	38 244,4	100,0	47 755,3	100,0	71 172,0	100,0	43 195,8	100,0
Шикiзаттық экспорт, оның iшiнде	20 038,5	72,0	27 033,3	70,7	33 077,9	69,3	51 117,4	71,8	31 195,7	72,2
Минералдық шикiзат	19 286,6	69,3	25 869,9	67,6	31 071,6	65,1	48 527,7	68,2	30 073,9	69,6
Мал өсiру және өсiмдiк өсiру өнiмдерi	317,7	1,1	671,9	1,8	1 441,4	3,0	1 809,2	2,5	790,5	1,8
Кендер мен металдар концентраттары	254,8	0,9	291,8	0,8	368,9	0,8	633,3	0,9	216,3	0,5
Тоқыма шикiзаты	167,0	0,6	185,3	0,5	184,0	0,4	133,1	0,2	88,6	0,2
Басқа да шикiзаттық тауарлар	2,5	0,0	4,5	0,0	9,6	0,0	10,5	0,0	23,3	0,1
Былғары шикiзаттары мен аң терiсi	9,0	0,0	9,2	0,0	1,3	0,0	1,4	0,0	1,8	0,0
Химия саласына арналған шикiзат	0,7	0,0	0,3	0,0	0,2	0,0	1,7	0,0	0,7	0,0
Машина жасауға арналған шикiзат	0,2	0,0	0,3	0,0	0,8	0,0	0,5	0,0	0,6	0,0
Сүрек және ағаш материалдары	0,0	0,0	0,0	0,0		0,0	0,0	0,0		0,0
Өңделген экспорт, оның iшiнде:	7 810,5	28,0	11 211,2	29,3	14 677,4	30,7	20 054,6	28,2	12 000,1	27,8
Металдар мен оларға арналған бұйымдар	4 164,3	15,0	5 867,7	15,3	7 807,2	16,3	10 177,8	14,3	5 268,6	12,2
Химиялық сала өнiмдерi	923,8	3,3	1 590,3	4,2	1 886,5	4,0	2 470,6	3,5	2 273,7	5,3
Минералдық өнiмдер	1 266,7	4,5	1 641,0	4,3	2 204,5	4,6	3 459,6	4,9	1 878,5	4,3
Басқа да өңделген тауарлар	404,9	1,5	699,4	1,8	730,7	1,5	875,2	1,2	939,5	2,2
Азық-түлiк тауарлары	361,3	1,3	391,9	1,0	602,5	1,3	1 172,0	1,6	851,9	2,0
Машиналар мен құрал-жабдықтар	358,5	1,3	673,2	1,8	944,4	2,0	1 283,9	1,8	399,2	0,9
Былғарыдан және аң терiсiнен жасалған бұйымдар	245,6	0,9	228,6	0,6	346,0	0,7	449,4	0,6	316,8	0,7
Тоқыма және тоқыма бұйымдары	46,9	0,2	77,4	0,2	109,9	0,2	100,5	0,1	25,6	0,1
Сүректен жасалған бұйымдар	24,5	0,1	21,3	0,1	25,8	0,1	34,1	0,0	25,5	0,1
Құрылыс материалдары	8,6	0,0	17,4	0,0	18,7	0,0	29,7	0,0	17,2	0,0
Аяқ киiм және галантереялық тауарлар	5,4	0,0	3,1	0,0	1,2	0,0	1,9	0,0	3,7	0,0

      Қарастырылып отырған кезең iшiнде өңделген экспортты анықтайтын құрамға тауар тобының барынша кең спектрi кiредi - бұлар металдар және олардан жасалған бұйымдар, химия саласының өнiмдерi, минералдық өнiмдер, азық-түлiк тауарлары, машиналар және жабдықтар, тоқыма және одан жасалған бұйымдар, сондай-ақ жиынтығында өңделген тауарлардың барлық экспортының 99,51 - 99,69 %-ын беретiн басқа топтарға кiрмеген өзге өңделген тауарлар.
      Жалпы алғанда iрiлендiрiлген экономикалық санаттар бойынша шикiзаттық және өңделген экспортты құрылымдық талдау Қазақстанның жалпы экспортын анықтайтын негiзгi тауар топтарына шикiзат немесе бастапқы (төменгi) өңдеу дәрежесi бар өнiмдер жататындығын көрсетедi - бұлар минералдық шикiзаттар мен олардан жасалған өнiмдер, металдар мен олардан жасалған бұйымдар, химия саласының, мал шаруашылығы мен өсiмдiк шаруашылығы өнiмдерi. Бұл ретте, 2005 - 2009 жылдар аралығында қосылған құны жоғары өңделген экспорттың негiзгi баптары - машиналар мен жабдықтар, дайын азық-түлiк тауарлары - елдiң жалпы экспортынан 2,6 -3,5 % немесе 0,7 - 2,5 млрд. АҚШ долларын құрағанын атап өту қажет.
      2005 - 2009 жылдар кезеңi мен 2010 жылдың 1 тоқсаны iшiнде қосылған құны жоғары бес өңделген тауардың қазақстандық экспортының серпiнi (бидай ұны, күнбағыс майы, электр аккумуляторлар мен трансформаторлар, сұйық сорғыштары) 7-кестеде келтiрiлген. Кестеден көрiнiп тұрғандай, дағдарысқа дейiнгi кезеңде бұл тауарлардың экспорты айтарлықтай 176,5 млн. АҚШ долларынан 924,3 дейiн (423,7 %) өстi, тек 2009 жыл мен 2010 жылдың 1-тоқсанында 5 тауардың жиынтық экспортының құндық көлемiнiң төмендеуi байқалады.

7-кесте. 5 өңделген тауар экспортының серпiнi

Өнiмнiң сипаттамасы (СЭҚ ТН коды)	2005 жыл	2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл		2009 жылғы I тоқсан	2010 жылғы I тоқсан
Өнiмнiң сипаттамасы (СЭҚ ТН коды)	млн. $	млн. $	%	млн. $	%	млн. $	%	млн. $	%	млн. $	млн. $	%
Бидай ұны (1101)	142,3	172,3	21,1	339,1	96,8	849,2	150,4	574,5	-32,3	133,2	97,7	-26,7
Электр аккумуляторы (8507)	20,8	23,4	12,5	44,5	90,2	45,3	1,8	13,3	-70,6	1,6	5,2	225,0
Күнбағыс майы (1512)	7,5	10,4	38,7	12,0	15,4	6,3	-47,5	24,6	290,5	1,9	11,6	510,5
Электр трансформаторлары (8504)	2,0	4,7	135,0	7,3	55,3	18,6	154,8	7,5	-59,7	2,2	1,0	-54,5
Сұйық сорғыштар (8413)	3,9	6,7	71,8	4,6	-31,3	4,9	6,5	6,6	34,7	2,5	2,0	-20,0
Барлығы 5 тауар	176,5	217,5	23,2	407,5	87,4	924,3	126,8	626,5	-32,2	141,4	117,5	-16,9

Тамақ өнiмдерi (ұн және май) бiрiншi кезекте тамақ өнiмдерiнiң жеткiлiксiздiгi өзектi болып отырған Орталық Азия елдерiне (Ауғанстан, Қырғызстан, Тәжiкстан және Өзбекстан) экспортталады. Машина жасау өнiмдерiнiң (аккумуляторлар, трансформаторлар мен сорғыштар) экспортының географиясы бiраз кеңiрек, ол - Ресей, Беларуссия, Украина және Армения, бұл кеңестiк республикалардың машина жасау кәсiпорындарындағы жалпы технологиялық тәуелдiлiкке негiзделген сұраныстың болуына байланысты.

жүктеу 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9