Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

Жаңа түркі дəуіріндегі ресми
 іс қағаздары
XIV-XVII ғасырларда  қазіргі  Украина, Молдавия, Румынияларда  қоныс
теуіп, қауым (община) болып  өмір  сүріп, армян  дінін  қабылдап, қыпшақ
тілінде сөйлеген этникалық топ тюркологияда «армян-қыпшақтар» деп аталып,
олардың армян алфавитімен жазып қалдырған мұралары «армян-қыпшақ жазба
ескерткіштері» деп  аталып жүр, – деп жазады зерттеуші А.Н. Гарковец.
Алтын  Орда  жерінен  бірте-бірте  ығысып  барған  олар XV ғасырдың
аяғында  сол  кездегі  ең  үлкен  саяси  жəне  экономикалық  орталық  болып
саналатын  Львов  жəне  т.б.  қалаларда  топтасады.  Львовта  қыпшақ  тілінде
мектеп, баспахана  болған, армян-қыпшақ-полякша  сөздіктер, діни  еңбектер,
«Төре бітімі» деп аталатын  заңдар жинағы болған.
Армян  қыпшақтары тұрған жерлерінде түрлі  кəсіптермен шұғылданады.
Олардың арасында саудагерлер, дипломаттар, армян алфавитін қыпшақ тілінің
заңдылығына негіздеп, жазу дəстүрін  қалыптастырушылар да шыққан. Армян
қыпшақтары  өздері  бағынышты  болған  Польша  корольдігінің  саяси-
экономикалық  өмірінде  елеулі  рөл  атқарады. Олар  өздерінің  дербестігін,
суверенитетін  сақтау  үшін  көп  күш  салады. Ақырында 1496 жылы  король
армян қыпшақтарына өздерінің  істерін өздерінің заңымен шешулеріне  рұқсат
етеді.  Осыдан  бастап  қыпшақ  тілінде  көптеген  аударма  еңбектер  пайда
болады.  Іс қағаздары, ресми құжаттар қыпшақ тілінде жүргізіледі.
Қыпшақ тілінде жазылған ресми құжаттары Львов  қаласының əкімшілік
сот  орындарында  поляк, украин, латын  тілдеріндегі  документтермен  бірдей
дəрежеде  қабылданып, мемлекеттік  ресми  іс  қағаздары  жүргізілетін  тіл
дəрежесіне көтеріледі.
1572-1663 жылдарда түрлі  іс қағаздары  тіркеліп отырған қолжазба Киев
архивінде  сақталған. «Документтерде  кеңсе  қағаздары  стиліне  тəн  сөз
оралымдары, əр  документтің  датасын, билердің  аты-жөндері,  текстердегі
қайталаулар көптеп кездеседі. Сондықтан да бұл документтерді бір ғасыр бойы
хатқа түскен, стилі қалыптасқан қыпшақ тілінің іс қағаздарының үлгісі ретінде
бағалау керек», – деп жазылған.
Құжаттардың  қашан, кімдердің  жүргізгені  жазылып  отырған. Қауымның
өзін-өзі  басқаруының  құрамында  жыл  сайын  ағалар  кеңесі  сайлайтын  судья-
войт жəне  армян заңын жетік білетін 12 адам болған. Ал акт кітабында  армян
соты қараған түрлі істер тіркеліп отырған. Олар:

жүктеу 0,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: