Экономиканы басқару саласындағы тиянақсыз реформалар. Салалық министрліктердің
таратылып, совнархоздардың құрылуы. Қазақстан өнеркәсібінің шикізаттық сипатының
тереңдей түсуі.
7-тақырып. Қазақстандағы рухани, шаруашылықтық «тоқыраулар» және
экологиялық дағдарыстар
Жоғарғы партиялық-мемлекеттік басқару жүйесіндегі ойластырылмаған біржақты
өзгерістер. Л.Брежнев бастаған номенклатуралық топтың билікке келуі. 1965 – 1966 жж.
экономикалық реформалардың аяқсыз қалуы. Экономиканың экстенсивтік үлгісінің
орнығуы. Кеңестік экономиканы басқару тәсілдерін орталықтандыру тұрғысынан өзгерту
және өнеркәсіптік, аграрлық реформалардың қайшылықтары. Мемлекеттік меншіктің
басымдылығы
жағдайындағы
кеңестік
менеджмент
жүйесінің
және
тұтастай
модернизациялық моделінің тиімсіздігі. Идеологиялық тоқырау: ресми марксизмнің
дағдарысы, зиялылардың астыртын әрекеттері, диссиденттік үйірмелер қызметі. 60-70- ші
жж. қазақ жастарының бейресми студенттік үйірмелерінің ұлттық жаңғырудағы рөлі ( «Жас
тұлпар», т.б.).
КСРО өнеркәсібінің дамуына Қазақстанның қосқан үлесі. Өнідірстегі өзін-өзі
басқарудағы шектеулер және оның дамуындағы қайшылықтар. Жұмысшылардың
әлеуметтік-тұрмыстық жағдайның келеңсіздігі. Кәсіпорындардағы дағдарыстың өршуі.
Әкімшіл басқарудың аграрлық саладағы қайшылықтарды асқындыра түсуі. Кеңестік
өкіметтің ауыл мен деревняны іс жүзінде кедейшілік пен тоқырауға ұшыратуы. Ауыл
еңбеккерлерін материалдық ынталандырудың төмендеуі. Аграрлық саланың басқару мен
ұйымдастырудың өмірге жақын жаңа түрлерін енгізуге бағытталған біржақты бастамалар
және олардың сәтсіздіктері. Шаруашылықаралық аудандық агроөнеркәсіптік бірлестіктерді
агроөнеркәсіптік кешендерге жоғарыдан біріктірудің тиімсіздігі. Қазақ ауылының келеңсіз
әлеуметтік-гуманитарлық қырлары «күнделікті тарих» деректерінде.
Еңбекақыны төлеудегі әділетсіз теңгермешілік, халықтың басым бөлігінде негізгі
табыстың төмендеуі. Партиялық-мемлекеттік, әскери және шаруашылық басқару
жүйесіндегілерге берілген артықшылықтар- әлеуметтік әділетсіздікті өрістете түсуге
бағытталған қадам. Халықтың материалдық тұрмыс жағдайының төмендеу себептері.
Тұрғын үй мәселесіндегі шешілмейтін қиыншылықтар. Орталықтың этно-демографиялық
саясатының келеңсіз тұстары: ішкі миграцияны, соның ішінде қазақтардың ауылдан қалаға
көші-қонды тежеуді паспорттық жүйе, «тіркеу» (прописка), тілдік кемсітушілік
(дискриминация), т.б. жолдармен жүзеге асырып отыруы. Ауыл тұрғындарының азаматтық
құқықтарына қысым жасау. Ақшаның құнсыздануы. Тұтыну тауарларының тапшылығы.
«Көлеңкелі экономика» (қара нарық), криминалдық топтардың таралуы. Экологиялық
дағдарыстар. Арал қасіреті. Оның табиғи экологиялық және техногендік себептері. Кеңестік
милитаристік империя жасақтаған әскери-өнеркәсіптік кешенінің қазақ халқына тигізген
трагедиялық зардабы: Семей ядролық сынақ полигоны (1949-1991). Атомдық радиациядан
болған жергілікті халықтың денсаулығындағы генетикалық зақымдар, жаппай
онкологиялық, психикалық, т.б. аурулардың таралуы. Өнеркәсіп өндірістерінің қоршаған
ортаны ластауы.
Мәдениет пен ғылым. Жоғарыдан әміршіл басқарудың күшеюінен мәдени және рухани
өмірдегі
қайшылықтардың
тереңдей
түсуі.
Ұлт
саясатындағы
әділетсіз
бұрмалаушылықтардың асқынуы. Целиноград оқиғасы. Қазақ тілінің қолдану аясын
тарылту. Ғылым, әдебиет және өнер саласындағы жетістіктер мен олардың қайшылықты
сипаты.
8-тақырып. Кеңестік Қазақстанды қайта құру әрекеттері
КОКП-ның әміршіл-әкімшіл басшылық рөлі мен М.С.Горбачевтың демократияшыл,
реформаторлық қызметі арасындағы қарама-қайшылық. Жариялылық пен демократияны
насихаттау барысында одақтық республикаларда туындаған ұлттық шиеленістер.
Экономикалық дағдарыс. КСРО –ның әкімшіл-әміршіл жүйесін демократиялық жолмен
қайта құруға талпыныстар.
Елді басқарудағы елеулі өзгерістер және реформаторлық бағыттың біртіндеп үстемдік
алуы. Қайта құру мен жариялылықтың экономикаға әсері. Ұлттық республикалардың
экономикалық өзін-өзі басқаруға және өзін-өзі қаржыландыруға қол жеткізу жолындағы
талпыныстары. Экономиканы басқарудағы өзгерістер. Одақтық басқару жүйесіндегі
жекелеген мемлекеттік кәсіпорындардың республикаларға қайтарылуы. Экономикалық
тәуелсіздікке жету шараларының жартыкештігі.
Д.А.Қонаевтың Қазақстан Компартиясының Бірінші хатшысы қызметінен босатылуы.
Алматыдағы және республиканың басқа қалаларындағы Желтоқсан көтерілісі және оның
шынайы себептері. Партиялық басшылықтың бастамасымен жастарға және зиялы қауым
өкілдеріне қарсы бағытталған қуғын-сүргіннің қайта өршуі. Орталық биліктің оқиғаға берген
әділетсіз бағасы. Қазақстанда ұлт-азаттық сананың өсе түсуі. Алаш қозғалысы
қайраткерлерінің ресми ақталуы және оның жартыкештігі. Жаңа қоғамдық ұйымдар мен
партиялардың пайда болуы. Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесінің сайлануы. Президенттік
институттың енгізілуі және тұңғыш президенттің сайлануы. Тіл туралы заңның қабылдануы
мен оның маңызы. Қазақ КСР-ның мемлекеттік егемендігі туралы Декларация. 1991ж тамыз
бүлігі. КОКП қызметінің тоқтатылуы. Кеңестер Одағының ыдырауы және Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығының (ТМД) құрылуы.
БЛОК 3 ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК СТРАТЕГИЯСЫ
ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫ
9-ТАҚЫРЫП.
ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК
ҚҰРЫЛЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Тәуелсіз Қазақстан дамуының мемлекеттік стратегиясын айқындау. Н.Ә.Назарбаевтың
«Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» еңбегінің
маңызы. Қоғамның алдындағы мақсат пен міндеттерді анықтау және соған сәйкес бүкіл
қоғамды және оның ресурстарын жұмылдыру. Дербес дамудың дара жолын айқындау.
Дамудың қазақстандық үлгісі. Қоғамды демократияландыру үдерісін дамыту.
Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын қалыптастыру. Қоғамның конституциялық
құрылыс негізін жасау. ҚР рәміздері – туды, елтаңбаны, әнұранды бекіту. Тарихи-мәдени
ескерткіштерді қорғау мен патриотизмді дамытудағы саяси рәміздердің рөлі мен маңызы.
Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін құру туралы заң. Елдің егемендігін,
тұтастығын, қорғанысын, азаматтарының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ұлттық армияның
құрылуы. Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш Конституциясы және оның маңызы. Президент
Н.Ә.Назарбаевтың «Ұлттық валютаны енгізу туралы» Жарлығы және оның маңызы. Қазақстан
Республикасының мемлекеттік шекарасын анықтау. Ұлттық қауіпсіздікті нығайту. Мемлекеттік
сәйкестікті дамыту, азаматтық бірлікті және саяси тұрақтылықты нығайту. Әлеуметтік және
ұлтаралық орнықтылықты сақтау және күшейту.
Бүкілхалықтық референдум, қазіргі қолданыстағы ҚР Конституциясын қабылдау
Қазақстанда парламентаризмнің дамуы. Атқарушы биліктің ішіндегі мемлекеттік басқару жүйесін
жаңарту. Орталық пен аймақтардың, мемлекеттік басқару деңгейі арасындағы өкілдіктерді бөлу,
орталықсыздандыру. Жергілікті өзін-өзі басқару туралы Заң. Еліміздің саяси жүйесінің жаңа
құрылымының қалыптасуы. Конституцияға және басқа да заңнамаға сәйкес қоғамды қазіргі
заманның табиғаты мен талаптарына сәйкес ғылыми басқару.
Биліктің негізгі үш тармағының: Президент, Парламент және Үкіметтің біріккен
еңбегінің нәтижесінде еліміздің саяси жүйесінің барлық құрамдас бөліктері қызметінің
