Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағы

5В071200 - “Машина жасау” мамандығына арналған

«МАШИНА ЖАСАУДАҒЫ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖОБАЛАУ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ НЕГІЗДЕРІ»

СТУДЕНТ ҮШІН

ПӘННІҢ ЖҰМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

Семей 2014

Алғысөз

1. ЖЕТІЛДІРГЕН

1.1. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті, “Машина жасау технологиясы және механика” кафедрасының оқытушысы Тоқаев Серік Дүйсенғалиұлы

«02» қыркүйек 2014 ж.

2.1. Cемей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті “Машина жасау технологиясы және механика” кафедрасының отырысында

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында талқыланды және басылымға ұсынылды

жөніндегі проректор _____________ Г. Искакова

4. №2 баспа орнына енгізілді

АЖЖ (автоматтандырылған жобалау жүйелері) икемді автоматты кешенді өндірісті ұйымдастыру үшін. (

Икемді автоматтандырылған өндіріс (ИАӨ) адамның қатысуынсыз орындалатын технология негізінде жұмыс жасайды. Қойма және тасымалдау жүйелерінің, жинақтау участоктарының және тағы басқаларының технологиялық жабдықтары сияқты ИАӨ-тің барлық өндірістік компоненттері жұмыстарының өндіріс нысанасы (объект) өзгерген жағдайда технологияны жылдам да қайта құруды, бағдарламасын өзгертуді қамтамасыз ететін көп деңгейлі басқару жүйесі біртұтас ретінде қарастырылады. ИАӨ, кәсіпорынды тұтастай немесе жеке участоктары мен желілерін қамти отырып, бұйымды аз сериялы (мелкосерийный) және даналап (единичный) бір, екі не үш ауысымда (смена) өндірістік процеске адамның қатысуынсыз өндіруге арналған.

Жалпы жағдайда ИАӨ технологиялық - станоктарды, технологиялық жабдықтарды, өндірістік роботтарды, бақылау-өлшеу құрылғылары мен стендтерді қосып-сөндіретін; тасымалдау – дайындамаларды, бөлшектерді және дайын бұйымдарды, қалдықтарды тасымалдайтын модулдерден тұратын; қоймалық – дайындамаларды, аспаптарды және дайын бұйымдарды қабылдап алуды, сақтауды, беруді және есепке алуды қамтамасыз ететін; басқару – ЭЕМ-ның (электронды есептеу машиналарының) есептеу техникаларынан құралып, арнайы құрылғылар, ЭЕМ көмегімен іске асырылатын және жеке жабдықтармен қатар жалпы жүйені басқаратынбағдарламалар (программа) жиынтығы көмегімен біртұтас кешенге біріккен қосымша жүйелері енетін басқару және орындау жүйелерінен (икемді өндірістік жүйе – ИӨЖ) тұрады.

Икемді өндірістік кешен (ИӨК) деп – белгілі бір уақыт аралығында жеке жұмыс істей алатын және жүйеге автоматтандырудың неғұрлым дамып-жетілдірілген деңгейін енгізуге мүмкіндік беретін автоматтандырылған тасымалдау-қойма жүйелерімен біріккен бірнеше икемді өндірістік модульдерден тұратын ИӨЖ атаймыз.

Автоматтандырылған жобалауда қолданбалы бағларламалар мен АЖЖ-нің қосымша жүйелерінің және қолданушылар қаженттіліктерін қанағаттандыру үшін берілгендер қорына (ақпараттық) қажеттілік туындайды.

Ақпараттық қор құрамына келесілер енеді:

- нормативтік-анықтамалық ақпарат (дайындамалар, өңдеудің типтік маршруттары, станоктар, инструменттер және т.б. жайындағы мағлұматтар);

- АЖЖ-сіндегі қосымша жүйелердің біреуінің жұмыс істеуінің нәтижесі болып табылып сонан соң, басқа қосымша жүйеге енгізілу үшін уақытша жазылған берілгендер;

- жеке қосымша жүйелердің, сандық бағдарламалармен басқарылатын станоктар үшін басқару бағдарламаларын жетілдіруге арналған, қосымша жүйелер мен аспаптар сызулары;

- ақпараттарды енгізуге және құжаттарды рәсімдеуге арналған шаблондар, мысалы, технологиялық карта және т.б.

Ақпараттық қордыұйымдастырудың үш жолы бар:

- берілгендерді бағдарламада орналастыру арқылы ақпараттық қорды ұйымдастыру;

- берілгендерді файлға жазу арқылы ақпараттық қорды ұйымдастыру;

- берілгендер базасын қолдану арқылы ақпараттық қорды ұйымдастыру.

Берілгендерді файлға жазу арқылы ақпараттық қорды ұйымдастырудың келесіде түрлері мен ұйымдастыру және берілгендерді іздеу жолдары бар:

1. 
   шешімнің бір жақты таблицалары (матрица);
   
2. 
   шешімнің екі жақты таблицалары (матрица);
   
3. 
   шешімнің алгоритмдік шешімдері;
   
4. 
   сәйкестіктің логикалық таблицалары (матрицалары).
   

Брелгендер базасы – сақтауда аз орын ала отырып, көптеген қолданбалы бағдарламалармен қолданылатын берлігендер жиынтығы. Технологиялық процестерді жобалау бойынша жүмыстың көп бөлігі берілгендермен атқарыла отырып өте көп ақпараттың қайта өңделетіндіктен бірқатар ТП АЖЖ-лері берілгендер базасын басқару жүйесі (БББЖ) негізінде құрылған. Берілгендер базасын басқару жүйесі (БББЖ) – дегеніміз берілгендер құрылымын құруды, енгізуді, модификациялауды, өшіруді және берілгендерді іздеуді қамтамасыз ететін бағдарламалық кешен.

АЖЖ тілдері келесідей топтарға жіктеледі:

- бағдарламалау тілдері;

- басқару тілдері;

- жобалау тілдері;

- енгізу тілдері;

- ішкі тілдер;

- шығару тілдері.

- енетін;

- ішкі;

- шығатын.

Тілдердің бұлай жіктелуін классикалық жіктелу деп атайды. Әртүрлі ТП АЖЖ-лерінде олар өрістету (жаю) мен әртүрлі түрде қолдануларда қолданылады. ТП АЖЖ-сінің біреуінде іске асырушы, мысалы, технологиялық процестерді синтездеу принципі мен ТП нұсқасын автоматты жобалауға арналған бөлшек жайындағы ақпарат екеуі бір уақытта шығарылса, осындай басқа жүйеде ТП-ті диалогтық жобалау қолданылады, және онда бөлшек жайындағы ақпарат технологиялық процесті жобалау барысында біртіндеп шығады.

Технологиялық процестерді жобалауда ЭЕМ-ларымен оңай іске асатын ресіми есептік сипаттағы тапсырмалар шеңбері өте тар. Олардың ішінен келесілерін айтуға болады:

- әдіптер мен аралық өту өлшемдерінің есептеулері;

- кесу режимінің есептеулері;

- технологиялық процестерді нормалау.

Есептелмейтін сипаттағы (дайындаманы таңдау, бөлшекті өңдеудің маршрутын жетілдіру, станоктар мен аспаптарды таңдау және т.б.) тапсырмаларды шешу барысындағы технологиялық жобалау процесінің әлсіз қалыптасуына байланысты шешімді типтік белгілі есептер нәтижесінде қабылдайды. Яғни, типтік шешім дегеніміз – ЭЕМ-лары көмегімен технологиялық процестерді жобалауда қалыптан тыс сипаттағы есептерді шешуге арналған қалыпты негіз болып табылады.

Бұл жағдайда шешім қабылдау процесі келесідей болады: қажет болған жағдайда олардың кез-келгені қолданылуы мүмкін типтік шешімдер мен шарттар қандайда бір жағдаймен сипатталады. Бұл берілгендер алдын-ала берілгендер базасы түрінде жазылып ЭЕМ-сына енгізіледі. ЭЕМ-сында технологиялық процесті жетілдіруде бөлшек бойынша кейбір берілгендер ЭЕМ-сына енгізіледі. Бұдан кейін, бастапқы берілгендердің типтік шешімдерге қолданылу мүмкіндіктері тексеріледі. Шарттар кешенінің барлық шарттары қанағаттандырылған жағдайда, сәйкес шешім қабылданады.

ЭЕМ-лары қолданылған жағдайда типтік шешім технологиялық жобалаудың негізі болып табылады. Тапсырмалардың шешілу деңгейіне сәйкес типтік шешімдер келесідей түрлерге жіктеледі:

Күрделі техникалық нысаналарды жобалауды келесідей кезеңдерге бөледі: жобаланатын нысанаға техникалық тапсырма, эскиздік жоба, техникалық жоба, жұмыс жобасы, жобаланған нысананы дайындау технологиясы.

Жобалаудың техникалық тапсырма кезеңіндегі ақпаратты өңдеудің негізгі операциялары: қажет ғылыми-техникалық ақпараттарды (прототип, патенттік ақпараттар және т.б.) берілгендер базасынан (ақпараттар ды сақтау қорларынан) іздеу және таңдау; ереже тәртіптеріне сай өңдеп, рәсімдеу. Яғни жобалаудың осы кезеңінде ақпаратты іздеуді және құжаттарды рәсімдеуді автоматтандыруға болады. Және де жобалаушының таңдап алған ақпараттарын сараптау барысында, ішінара қосымша қызметтерін де автоматтандыруға болады, мысалы берілген белгілері бойынша бір-бірімен неғұрлым сәйкес нұсқаларды топтау және т.б.

Эскиздік жобалау кезеңінде неғұрлым жақын ақпараттарды іздеп іздеу мен таңдауды жүргізіп, оны сараптау негізінде алдын-ала жобалық шешімдерді қабылдайды және бастапқы жобалау құжатттарын рәсімдейді. Жобалау шешімдерін өңдеу үшін мазмұны, көлемі және еңбек сиымдылығы жобаланатын нысананың сипаттамасынан тәуелді болып келетін әртүрлі есептеулерді орындайды. Осы кезеңде жұмыстардың көпшілігін автоматтандыруға келеді және оларды автоматтандыру, жобалау шешімдерін оптимизациялау нәтижесінде жобаның технико-экономикалық тиімділігін арттырады.

Нысананың техникалық жобасын жетілдіру кезеңінде эскиздік жобалау барысында қабылданған шешімдерді нақтылап, тексереді және жаңа, неғұрлым толық жобалау құжатын қабылдайды.

АЖЖ-нің бағдарламалық қамту дегініміз – машиналық бағдарламалар мен автоматты жобалауды орындауға қажет, қолданылатын құжаттардың жиынтығы болып табылады.

Бағдарламалық қамту жалпы және қолданбалы (арнайы) болып бөлінеді. өз кезегінде бағдарламалық қамтуды жалпы жүйелік бағдарламалық қамту және бағдарламалау тілдері деп жіктеуге болады.

Жалпы жүйелік бағдарламалық қамту техникалық құрал-жабдықтың жұмыс істеун ұйымдастыру үшін қызмет етеді. Оның негізіне операциялық жүйе жатады.

Операциялық жүйе дегеніміз – компютерді іске қосқанда жүктелетін (загружается) бағдарламалар (стандартты бағдарламалар) кеешені болып табылады. Олар қолданушы мен диалогты жүргізіп компьютерді оның қорларын (оперативтік жады (память), дисктегі бос орын) басқарады, қажет жағдайда қолданбалы бағдарламаларды іске қосады.
АЖЖ-нің базалық (негізгі) берілгендері.

Жобалау құжаттарын (технологиялық карта) дайындауда алдын-ала кәсіпорында бар дайындамалар, станоктар, приспособлениялар, аспаптар және т.б. жайындағы мәліметтерден тұратын берілгендердің технологиялық базасы толтырылады. Берілгендер базасы құрылымдық сипатта яғни, тарауларға, бөлімдерге, беттерге, жеке фразаларға бөлінген болады.

Қолданушыға құрамында дайындама, операциялар, станоктар, приспособлениялар, аспаптардың өтуі және т.б. бар әртүрлі деңгейдегі жобалауға арналған меню ұсынылады. Қолданушы таңдап алған графадағы ақпарат берілгендер базасынан автоматты түрде технологиялық карта шаблонындағы жолдар мен графаларға енгізіледі. Бұдан кейін алынған ақпарат ақпараттарды редакциялау режимінде қажеттілікке сай редакцияланып, МЕСТ-ке сәйкес формаға басып шығарылады.
АЖЖ-сін лингвистикалық қамту.

Лингвистикалық қамту дегеніміз – АЖЖ-сін жетілдіру және қолдану процесі барысында қолданылатын, тілдер жиынтығы.

Тілдер деп – ақпарат алмасу мен ұсынудың кез-келген қарым-қатынас құралын, кез-келген символдар және белгілер жүйесін айтады.

Лингвистиклық қамтуды келесідей тілдер құрайды:

- бағдарламалау;

- басқару;