Қазақстан републикасының білім және ғылым

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУДА ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МАТЕРИАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕРІ

жүктеу 5,16 Mb.

бет	12/16
Дата	28.02.2018
өлшемі	5,16 Mb.
	#10874

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 16

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУДА ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МАТЕРИАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕРІ
Ф.А. Қозыбақова - т.ғ.к., әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті
Қазақстан Республикасының президенті Н.Назарбаев Қазақстан тарихын оқып үйренудің қажеттілігі туралы: «Бүл-тәуелсіз Қазақстанның азаматы ғасырлар тоғысында өзінің арғы-бергі тарихи жолын ой елегінен өткізіп, «Кеше кім едік? Бүгін кімбіз? Ертең кім боламыз?» - деген төңіректе ойлансын деген еді. Бүл - әрбір азамат туған елінің, туған халқына деген тарихи сезімін оятып, ешкімнен кем еместігін түсіну деген сөз. Яғни әрбір алаш баласы, тарих қойнауына ойша тереңдеу арқылы өзінің ата-бабалары қалдырған кең байтақ жердің лайықты мүрагері болуға үмтылсын» - деген сөздерінен тарих ғылымының маңызын көре аламыз. Ендеше болашақ маманның бойынан патриоттық сезім мен саяси сана, дүниетаным қалыптастыруда тарих пәні басты роль атқарады. Сондықтанда білім беруді жетілдіру жөнінде маңызды реформалар, жаңа технологиялар мен ғажап идеялар пайда болуда. Оқыту технологиясын жетілдіру, білім беру мекемелерін ақпараттандыру, білім алушылардың қызығушылығын, студенттің шығармашылық қабілетін арттыру, өздігінен оқу дағдысын жетілдіру сияқты жаңа педагогикалық технологияға негізделген сабақтың дәстүрлі емес типтері, жаңа ақпараттық технологияны пайдалану, проблемалы оқыту, интерактивті оқыту, интеграция, модульдік оқыту жеке түлғаны біліммен, біліктілікпен қаруландырудың түрлі қүралдары енгізілуде.

Жаһандану заманында қоғамның идеялық бірлікте болуы үшін қазіргі ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы және өзара байланысы өте қажет. Осы түрғыдан қарағанда оқу үрдісінде де пәнаралақ байланысты жүзеге асыру педагогика ғылымындағы ешқашан ескірмейтін маңызды әдіс-тәсілдердің бірі. Пәнаралық байланыс - көптеген жылдар бойы педагогикада , философиялық, психологиялық, дидактикалық және әдістемелік түрғыдан қарастырылып келген күрделі мәселе. Қазақстан тарихын оқытуда пән аралық байланысты жүзеге асыру - білім сапасын арттырудағы негізгі әдіс

тәсілдердің бірі. Әсіресе, Қазақстан тарихы мен қазақ әдебиетін байланыстыра оқыту, білім сапасын арттыруда маңызы өте зор.

Қазақстан тарихы - қазақ халқының басынан өткізген жағдайын, тарихи тәжірибиесін баяндайды, тарихи білімді адам ғана өзі өмір сүрген қоғамдағы орынын, атқаратын қызметін дүрыс ажырата алады. Жоғары оқу орындарында оқытылатын гуманитарлық пәндердің ішінде аса маңызды білім сапасы тарих пен әдебиеттің байланысының негізі кең. Екі пәнде қоғамның дамуы, ондағы адамдардың ара қатынасын, атқаратын қызметін, психологиясының ролі туралы болғандықтан компоненттері де ортақ. Екі пәнде қоғамдық өмірдің заңдылықтарын таныстырады, әрбір қоғамдық қүбылыстарды, фактілерді, оқиғаларды дүрыс бағалауға, тануға тәрбиелейді.

«Әдебиет- өмір айнасы», - болса, өмір деп отырғанымыз- тарих. Зер салып қарасақ, қазақ қоғамының тарихи дамуының барысындағы үлкенді-кішілі оқиғалардың көркем әдебиетте суреттелмегені, жырланбағаны жоқтың қасы. Ғылымда әдебиет тарихы және әдебиеттің тарихилығы деген үғымдар бар. Әдебиеттің тарихилығы дегеніміз, тікелей тарих ғылымымен байланысты. Себебі, әдеби шығарма, тарихи әлеуметтік ортамен, белгілі бір халықтың мәдениет тарихымен, салт- дәстүрі мен сенім - нанымдары, үлттық мінезімен, ойлау ерекшеліктері мен аңсаған армандары тамырлас болып келетін қүбылыс. Әдебиетте тарихтың қайталанбас келбеті және өзіндік қасиеттері, тереңдік толқыны, көркемдік түрғыдан бейнеленіп берілген жағдайда оқырманға берер танымдық мәні арта түседі. Яғни Қазақстан тарихын оқытуда көркем -шығарманы пайдаланудың маңызын арттыра түседі.

Қазақстан тарихын оқытуда көркем әдебиетті пайдалану әдісі студенттің тарихи фактіні ойында үзақ сақтауына әсер етеді. Өйткені, тарих қоғамдағы тап тартысын нақты деректермен дәлелдесе, көркем шығарма сол фактілерді бейнелі кескінмен елестетеді.

Әдебиет- сөзбен сурет салу болса, ендеше, тарихи деректі студент жәй өтіп кеткен іс, оқиға, факті ретінде емес, адам тағдыры, оның басынан кешкен сан-қилы оқиғалар ретінде түсініп, оған тарихи мән берсе, студенттің шығармашылық түрғыдан ойлануына және патриоттық сезімін оятуға тигізер әсері мол деп есептеймін. Мысалы, ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы жүмысшылардың ауыр түрмысын Ғ.Мүсіреповтың «Оянған өлке» романынан үзінді келтіруге болады. Әсіресе ондағы, Оралдан азып-тозып, Қарғандыға қашып келген жүмысшылардың мүшкіл хәлін, өндірістегі қазақ жүмысшыларының ауыр түрмысын суреттеген түстары студент жадында мәңгі сақталады.

Тарих сабағында көркем әдебиетті пайдалану студенттің өз бетінше
іздену мен еңбектене білуіне де үйретеді. Мысалы, жоңғар

шапқыншылығы кезіндегі қазақ халқының жағдайын көрсету үшін, Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» триологиясы халықтың тарихын таңба басқандай өрнектеген тарихи туынды. Ал, Абылай ханның ХУІІІ ғасырда мемлекет басшысы, қолбасшы және дипломат болғаны және Абылайдың

қазақ хандығының тәуелсіздігін сақтау жолындағы ішкі және сыртқы саясаттағы қызметі туралы түсіндіргенде, Абылай бейнесін Бүқар жырау мен Үмбетей жыраудың толғаулары арқылы суреттесе, халқын сүйген ханның тарихтан мәңгі өшпес орын алғанын көреміз. Олай болса, студентке Абылай дәуірін, оның түлғасын, сыртқы саясат саласындағы қайраткерлігін ғылыми түрғыдан талдауына, саналықпен түсіне білуіне, оның дипломатиялық қызметі туралы өздігінен ізденулеріне бағыт-бағдар береді.

Үйлесімді, әрі үтымды пайдаланылған көркем әдебиет жас маманның өз халқына, оның тарихи дәстүріне, Отанына деген патриоттық сезімін оятады.

Мысалы, ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы патша үкіметінің отарлық саясатына қарсы күрестің шиеленісуі туралы мәселелерді қарастырғанда , әсіресе Исатай мен Махамбеттің басшылығымен болған 1836-1847 жылға шаруалар көтерілісінің мәнін жеткізуде Махамбет жырларын және Ә.Әлімжановтың «Махамбеттің жебесі», Т.Әлімқүловтың «Қара ой» атты шығармаларынан үзінді пайдалану студенттерге патриоттық әсер қалдыра отырып, ерлікке деген қызығушылық пен қүрмет сезімін оятады.

Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. Алматы: Атамұра, 2003.- 286б.
Қазақстан Республикасы 2015ж. дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы // Республика ұстаздары, 2004. 24қаңтар
Шолпанқұлова Г. Педагогика гылымында пәнаралық байланыс дамуының теориялық негізі // Ұлт тағылымы, 2005. №3, б.102-106

Ал, 1916 жылғы көтерілісті өткенде, Торғай, Жетісудағы патша жарлығына қарсы көтерілістерді талдай отырып, көтеріліс басшыларына сипаттама жасағанда, студент Ұзақ, Жәмеңке, Бекболат, Тоқаш Бокин, Әбдіғаппар, Амангелді, Кейкі сияқты батырлар бейнесімен тарихшының пайымдауы арқылы танысады. Ал енді батырларды жазушы немесе ақын қалай сомдайды? мінезін қалай ашады? - деген сауал бойынша студенттер өз бетінше ізденіс жүмыстарын жүргізеді. Сөйтіп, М. Жүмағүловтың «Қыран қазасы қияда» романы, Омар Шипин, Күдері Жолдыбаевтардың «Амангелді батыр» жырлары, Ж.Жабаевтың «Зілді бүйрық», Иса Дәукебаевтың «Бекболат батыр» жырларымен, Мүхтар Әуезовтың «Қилы заман» повесі және «Қарт қожа» романымен, Сәкен Сейфулиннің «Тар жол тайғақ кешу» романымен таныса отырып, оларды өзара салыстыру арқылы өз батырларын-ың бейнесін қиялында сомдайды. Бүл ізденіс пен үлкен еңбектің нәтижесінде келетін қүбылыс. Яғни, студенттің тарихқа деген қызығушылығын, үлтына деген патриоттық сезімін арттырады. Тарих сабағында көркем әдебиетті жүйелі түрде пайдаланса, болашақ маманның тарихи мәселені түсіндірудегі ойын тартымды, көңілге қонымды баяндауынада қолайлы жағдай туғызады. Қоғамдық - гуманитарлық бағыттағы дәрісті оқытуда пән аралық байланыстың ерекше мәнін айта отырып, қәзіргі таңда біздің мақсатымыз, үлттық қүндылықтарымызды насихаттайтын үлтжанды жастарды тәрбиелеу.

К.Аманжолова. ҚазақССР тарихын оқытуда көркем әдебиетті пайдалану. Алматы: Мектеп, 1989. - 84б.
Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы. Алматы. К-1, 2001. - б. 230-234

КОМПЬЮТЕРЛІК КАРТАЛАРДЫ ЕЛДІ МЕКЕНДЕРДІҢ

ТАРИХЫН ЗЕРТТЕУДЕ ПАЙДАЛАНУ
Ф.М.Шамшиденова - т.ғ.к., әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті
Тарих пәнінен компьютерлік карталарды жасау информатиканың тарих ғылымындағы жаңа бір қосымшасы болып табылады. Осыдан бірнеше жыл бүрын тарихшы өз зерттеу жүмысында компьютерде карта жасауы қиын іс болатын, өйткені жақсы техникалық жабдықтар, әдістер болған жоқ. Қазіргі кезде жағдай түбегейлі өзгерді. Компьютерде карталар жасауға қол жетті, ол өте күрделі әрі қымбат жүмыс. Ол үшін жоғары сапалы монитормен, өнімділігі жоғары компьютер, картографиялық ақпаратты шығаратын дигитайзер, картаны басып шығаратын жоғары класты лазерлі принтер қажет. Ал мүның бәріне біздің қоғамдағы адамдардың қолы жете бермейді. Дегенмен де осы саладағы тарихи информатиканың мақсаты мен міндеттерін түсіну, компьютерлік картография тарихи информатиканың «сүраныс себетін» қамтамасыз ететін әдістер мен технологияның жиынтығы жасалған талпыныс деп түсінеміз. Тарихи карталарды зерттеу және иллюстративті деп екіге бөлуге болады. Зерттеу картасы жаңа білімді жасау қүралы болса, екіншісі қолда бар мәліметтерді түсіндіру әдісіне жатады.

Тақырыпқа сай «елді мекен» (населенный пункт) термині адамдардың жер телімі көлемінде қоныстануының алғашқы единицасы [1, с.296]. Елді мекеннің басты белгісі ол жерді түрақты мекен ретінде қолдану болып табылады. Егер ол мерзіммен қолданылса, онда оны жылдан жылға қолдану шарты міндетті. Осы негізгі факторға сай елді мекен түрғындардың географиялық категориясына жатады. Классикалық үстаным түрғысынан алсақ, түрғындардың географиясы халықтың қүрамын, қоныстануын зерттейтін экономикалық географияның саласы болып табылады.

Елді мекендерді жіктеу (шағын ауылдан бастап, миллиондаған халқы бар қалаға дейін) демографиялық статистикада қолданылады. Елді мекенде халықтың орналасу критерийі заң жүзінде анықталады. Жеке үйлер мен үсақ елді мекендер жақын жерде орналасқан үлкендеу елді мекенге жазылады, өйткені олармен тығыз байланыста болады. Шетел әдебиетінде елді мекендердегі бірліктің критерийі 100-150 м аралықта жаппай салынған үйлер деп белгіленген. Елді мекеннің негізгі қызметі оны өмір сүру ортасы, территориясы ретінде пайдаландыру болып табылады [1, с.296].

Тарих ғылымының түрлі бағыттарының аясында зерттеушілер елді мекендердің пайда болу тарихы, жойылу себептерін анықтайды. Әдетте мүндай зерттеулерде хронологиялық немесе территориялық шеңбері

анықталады немесе елді мекеннің пайда болу тарихы ғана сипатталады [2, с.89]. Зерттеуші өлкетанушылардың еңбектеріне қарағанда Алтайдың картографиясы мен топонимикасына қатысты айтарлықтай зерттеу еңбектер бар [3, с.82]. Олардың көпшілігі қандай да бір аудан территориясындағы елді мекендердің тарихына арналған. Алтайдағы елді мекендер тарихы туралы этнографтар мен ауызша тарихты зерттеушілер (Т.К. Щеглова, Д.А. Дрожецкий) де жазған. Алайда олардың еңбектерінде хронологиялық шеңбері өте тар, немесе біраз ғана елді мекенді алған, кһбінесе старожилдердің мәліметтеріне ғана сүйенгенін байқауға болады. Осындай зерттеулердің ішінен Ю.С. Булыгинаның еңбегінде Алтай өлкесіндегі жойылып кеткен елді мекендер мен әлі күнге дейін ел-жүрт өмір сүріп, пана қылып жатқан елді мекендер туралы жан-жақты сипаттаған [4]. Әр елді мекен географиялық объект болғандықтан картографиялық әдісті қолдану қажет екендігі айтпаса да түсінікті. Қазіргі компьютерлік технологиялар, әсіресе геоинформациялық технология елді мекендердің тарихын жүйелеуді, ГИС-технологияны пайдаланбай жабық ақпаратты шығару мүмкін емес екенін дәлелдеуде. Бірақ бүл технологияның қолданып жатқаны да шамалы. Олардың ішінде Н.В. Пиотух АгсУіелү пакеті көмегімен геоинформациялық жүйелерді жасаған (XV ғ. Деревскідегі елді мекендер, Новоржевск уезіндегі село халқының қоныстану жүйесі). 2005 ж. Петрозаводск университеті Олонецк губерниясының территориясындағы елді мекендерді зерттеп, компакт дискіде ХІХ-ХХ ғғ. Осы губерния халқының жағдайы мен экономикасын сипаттап, тарихи статистика мәліметтері бойынша анықтама жасаған.

Елді мекендер бойынша геоинформациялық жүйені жасаудағы маңызды міндеттің бірі негізгі картаға жойылып кеткен елді мекендерді енгізу болып табылады. Елді мекендердің деректік негізіне талдау жасағанда олардың орналасқан территориясын тауып, қүрылған немесе жойылған жылын анықтауға болады. Мүндай зерттеуде картографиялық зерттеулер көп септігін тигізеді. Карталарға жасалатын деректік сын тарих, география, картография ғылымдарында қолданылатын әдістер мен технологияларды пайдалануға негізделген. Революцияға дейінгі картографияның бүрынғы дәстүрі болды, алайда бүл карталар ХІХ ғ. 50-жж. және 1915-1916 жж. топографиялық карталарға негізделді. Жаппай миграциялық үдерістер, өлкенің ішінде қайта орналастыру елді мекендердің желісін қайта қүрды. Бүл үдерісті тек карта бойынша көрсету күрделі әрі ол қосымша матриалдарды қажет етеді, атап айтқанда, жергілікті поселкелер мен арендалық телімдерді, табиғи ландшафтысымен бірге елді мекендер тізімін. Жалпы қандай да бір елді мекеннің орналасуын кеңістікте көрсету бойынша жүргізілетін деректік жүмыста картографиялық та, мәтіндік те деректермен жүмыс істеуді талап етеді.

Сібір тарихы бойынша мүндай жүмыстарда «Списки населенных мест Сибирского края...» дерегін пайдалануға болады. Онда елді мекендердің түрлі объектілерімен қоса таяу жерде орналасқан гидрообъектілер де бар.

Сонымен қатар РҒА Сібір бөлімшесінің су және экологиялық мәселелер институты жасаған Алтай һлкесінің цифрленген картасын да пайдалануға болады. Бүл картада ГИС үшін мына қабаттар пайдаланылады: 1) гошівгедіоп - елді мекендер; 2) гіуег_1гедіоп - негізгі өзендер (Обь, Чумыш, Чарыш, Бия); 3) Іакегедіоп - көлдер; 4) гіуег _ро1у1іпе - шағын өзендер; 5) гедіопв - әкімшілік аудандар.

Кеңес дәуіріндегі халықтың орналасуын көрсететін шолу карталар қалалық мекендерді белгілермен, ал село халқының тығыздығын әкімшілік единица немесе қоныстану ареалы бойынша картограмма әдісімен қүрастырған. Шетелдік тәжірибеге сүйене отырып халықтың орналасуын нүктелік картамен жасау бағытына сүйену керек.

БСЭ. -М., 1975. - Т. 12.
Мазур Л.Н., Бродская Л.И. Информационно-справочная система «Села и города Среднего Урала в XX веке. // Информационный бюллетень Ассоциации «История и компьютер», N29. -М., 2002. - С. 80-104.
Воробьева И.А., Малолетко А.М., Розен М.Ф. Историческая картография и топонимика Алтая. Томск. 1980.
Булыгин Ю.С. Первые русские поселения на Алтае // Алтайский сборник. Вып.ХІУ. Барнаул, 1991. С. 6-9; Он же Об изучении истории населенных пунктов Алтайского края // Палеодемография и миграционные процессы в Западной Сибири в древности и средневнковье. Барнаул, 1994. С. 171-174.

ЗНАЧЕНИЕ ПРЕПОДАВАНИЯ «ИСТОРИЧЕСКОИ ИНФОРМАТИКИ» В КОНТЕКСТЕ ИННОВАЦИЦИОННЫХ

ТЕХНОЛОГИЙ

Г.Т.Жакупова - к.и.н., доцент КазНУ им. аль-Фараби

Информатизация образования в Казахстане - один из важнейших механизмов, затрагивающих все основные направления модернизации образовательной системы. Президент Республики Казахстан Н.А.Назарбаев поставил перед нашей страной задачу вхождения в число 50-ти развитых стран. Именно система образования призвана обеспечить реальную конкурентоспособность Казахстана и роль информационно-коммуникационных технологий (ИКТ) в этом отношении невозможно переоценить. Как подчеркивалось в документах Саммита глав государств, «ИКТ играют решающую роль в деле удовлетворения образовательных потребностей. Доступные образовательные ресурсы - важный инструмент

88

Жалпы осындай әдістер мен тәжірибелер негізінде бізде де әр елді мекеннің этникалық орналасу ерекшелігін постмиграциялық қауымдастықтың қалыптасу салдары ретінде қарастыратын және ол жердің әлеуметтік қүрамын, еңбек ресурсын және оны қолдану жолдарын көрсететін карталар жасау қажет.

создания более справедливой и эффективной глобальной информационной среды.»[1].

Интеграционные тенденции развития научного познания в середине ХХ веке выразилось в проникновении методического, технического и технологического инструментария фундаментальных и прикладных науках в сферу образования и гуманитарных наук. Очевидным сегодня становится тот факт, что профессиональная подготовка специалистов в области исторической науки и исторического образования невозможна без освоения исторической информатики.

Статья призвана систематизировать сферы приложения современных информационных технологий к историческим исследованиям и историческому образованию, показать их практическое применение.

Значительный опыт преподавания исторического компьютинга накоплен в зарубежных странах. Например, в Институте исторических исследований при Лондонском университете ведется подготовка специалистов на соискание ученой степени "магистр гуманитарных наук в области применения компьютеров в истории", причем этот курс признается в системе исторического образования Великобритании приоритетным в силу его "особой стратегической значимости" [2].

Середины 1990-х гг. преподавание исторической информатики развивается во многих университетах, а в Казахстане с 1999 года. В КазНУ им. Аль-Фараби с 1998 года данная учебная дисциплина введена в учебные планы исторического факультета, для ее чтения приглашена С.А.Жакишева (доктором исторических наук), которая подчеркивая ее роль, отмечает, что «потребность изучения данного курса обусловлена рядом объективных и субъективных факторов, а именно: глобальной информатизацией общества, все более возрастающей социальной функцией информации, стремительным развитием современных технологий для получения, обработки, хранения и распространения информации, в том числе и исторической; потребностью самих историков точнее выявлять тенденции и закономерности изучаемых явлений и процессов, привлекая для этого новейшие методики и технический инструментарий обработки исторических источников; дать на более высоком системном уровне детализированную трактовку данных, содержащихся в них; необходимостью включения казахстанских историков в общемировой образовательный процесс и овладения ими методологического и методического арсенала за счет принципов, подходов, способов и приемов познания, понятийного аппарата, технических и технологических средств фундаментальных и комплексных наук-интеграторов - математики и информатики» [3].

Для выработки у молодых специалистов нового концептуального видения проблемы применения математико-статистических-формально-количественных методов и современных компьютерных технологий в дальнейшей исследовательской и преподавательской работе на факультет истории, археологии и этнологии по направлению образовательной

программы по специальности «6М0114 - «История» читается курс «Компьютерные технологии в исторической науке и историческом образовании».

Историческая информатика это прикладная наука, а по отношению к системе исторических дисциплин - вспомогательной наукой и в своем развитии имеет следующие периоды: формирование научных и технических предпосылок в 60-80-е гг. ХХ века; возникновение исторической информатики в конце 80-х - начале 90-х гг. ХХ века; становление исторической информатики за рубежом и в Казахстане в 90-е годы ХХ века; современный этап развития исторической информатики, ее основные направления.

Историческая информатика изменяет организацию исторического сообщества, а для дидактики разрабатывает принципиально новые методы и методики преподавания истории. Современная историческая информатика развивается в следующих направлениях: информатика для историков; компьютерное источниковедение; клиометрика (компьютинг); информационные технологии в историческом образовании.

Методы исторической информатики ученые применяют при разработке следующих проблем исторической науки: источниковедения; историографических исследований; методологии истории; конкретно-исторических исследований; историко-библиографических исследований.

На сегодняшний день ученые разработали ряд важных направлений, которые молодое поколение историков должны активно применять в своей исследовательской и педагогической деятельности в следующих аспектах:

технология баз данных в историческом исследовании; технология электронного изображения в историческом исследовании; технологии хранения исторической информации; мультимедиа технологии в историческом исследовании и образовании; возможности Интернет в организации исторического сообщества, хранении информации и информационном обмене; электронные публикации; компьютерные технологии в преподавании истории; социализация исторической информатики в историческом и гражданском сообществе и т.д.

Подчеркнув выше значимость исторической информатики в контексте применения инновационных технологий в системе образования и исторической науки, хочется отметить, что настоящее время создана новая информационная среда развития исторической науки. Поэтому необходимо включать в образовательные программы курсы, где раскрываются проблемы:

привлечение внимания к существующему опыту крупных учебных и научных центров ближнего и дальнего зарубежья в сфере применения новых исследовательских методик; освоение основных методов математико-статистического и формально-количественного анализа в решении источниковедческих задач; приобретение навыков корректного использования математико-статистических методов и компьютерных технологий в историческом исследовании; освоение и практическое

применение новых передовых информационных технологий в своей профессиональной деятельности; приобретение методологических и методических навыков анализа исторических источников и интерпретации машиночитаемых данных с помощью современных информационных технологий; зменение в условиях информационного общества содержания и функций образования, форм и методов педагогической деятельности;

воспитательное воздействие информационных технологий; появление возможности использования мультимедиа-технологий в образовании; развитие и повсеместное использование электронных моделей средств обучения; сочетание возможностей традиционного и инновационных способов обучения в информационном обществе; формирование информационной культуры преподавателей для работы во всех формах учебного процесса; новых подходов к управлению учебным заведением и оценке качества педагогического труда.

Важно подчеркнуть, что объем дидактического материала, предъявляемого с помощью технических средств должен определяться: содержанием темы;

целевым назначением занятия; составом обучаемых.

В ходе проведения занятия очень важно опираться на правила компоновки наглядного материала. К ним можно отнести следующее:

лаконичность (не перегружать наглядное пособие информацией, лучше сделать два-три частных кадра, рисунка, схемы, чем один всеобъемлющий);

выделение главного (в каждом кадре основное понятие должно занимать центральное место, и по расположению, и по объему); обобщение и унификация (одни и те же явления по возможности передавать одинаковыми графическими приемами на всех схемах, используемых в процессе изучения курса); структурность (на каждом кадре материал должен иметь четко выраженную структуру и взаимосвязи, графически выраженную иерархию соподчинения); пространственное соотнесение элементов схемы.

Кроме того хочется отметить, что при изучении дисциплины «Компьютерные технологии в исторической науке и историческом образовании» магистрантами был дан проект для самостоятельной работы по теме: создание электронного справочника «Историк» (описание сделано магистрантом 2 курса Домнин С.)

В каких целях создавался проект?

Все те, кто, так или иначе, в своей учебной или профессиональной деятельности обращается, к информации из интернета сталкиваются с одной простой проблемой: где взять нужное из этого фантастического многообразия? Осведомленность в источниках приходит позднее, вместе с приобретенным самостоятельно опытом поисковика. Но, как известно, люди по своей природе разные, и бывает, что один хорошо умеет искать, но неважно анализировать и наоборот. К историкам это относится, пожалуй, даже более, чем к остальным. Бесконечный поиск и анализ источников, историографии и исследований - это суть их работы. Один только поиск

нужной информации отбирает массу времени. В том числе и того, которое не помешало бы употребить на дополнительную обработку сведений.

Проект - попытка решить основную проблему студента - искать быстро, качественно и по теме. Иными словами удовлетворить потребность пользователя - а это студент истфака - в учебном материале из Всемирной паутины.

Что представляет из себя «Историк»?

Мы уже отмечали, что представленная БД - это в первую очередь для студентов. Дело в том, что информация, которая представлена в «Историке» носит внутриведомственный справочный характер. Технически проект обеспечивается лицензированными общедоступными программами Мв Ехріогег и Мв Ехсеі. Документы, которые там содержатся, носят общесистемный характер.

Пользование БД предполагается экономить время студенту в поиске литературы. Это \УеЪ-страница с главными реквизитами, оформленными как гиперссылки, ведущие к информации (адресам и описаниям), требующейся в рамках запрашиваемых данных. В таблицах, которые откроются после кликов по гиперссылкам, содержатся в т.ч. и адреса, которые далее следует скопировать в строку ввода браузера пользователя.

Важным с точки зрения создателей БД моментом показалось внедрение ряда системообразующих реквизитов. В числе них главные для навигации по исторической науке: исторический период и исторический регион. Естественно, что в базе присутствуют имя ресурса, его краткое описание, адрес и язык. Помимо этого, мы посчитали нужным внедрить собственную классификацию ресурсов по типу: источники, исследования и источники, исследования, статьи на темы, информация неконкретно исторического характера. Последним элементам были присвоены номера от 5 до 1. Это так называемая шкала достоверности, которая даёт представление, что в общих чертах скрывается за тем или иным адресом из БД.

Как он должен функционировать?

«Историк» представляет собой постоянно пополняемую БД. Причем пополняться она должна силами самих студентов.

Еще один важный принцип - минимум ограничений. Всё, что по мнению пользователя-составителя имеет какое-либо отношение к исторической науке, к сути изучаемого им предмета следует включать в «Историка». Приветствуются ресурсы на любых языках из любых стран. Формат ресурсов также особого значения не имеет. Ресурсы могут быть на любых языках и в любом формате - статьи оп-ііпе изданий, электронные учебники, оцифрованные печатные издания, аудио и видео материалы, текстовые варианты ТВ и радиопередач, блоги.

Для функционирования проекта и введение его для студентов младших курсов будет использована помощь Центра дистанционного обучения университета.

Предполагается провести мастер класс с доктором исторических наук профессором С.А.Жакишевой, которая на системном уровне в Институте истории и этнологии им. Ч. Валиханова занимается разработкой теоретических и прикладных проблем исторической информатики.

Информационный бюллетень Ассоциации "История и компьютер". - 1994. -№12. - С.35.
Жакишева С.А. Клиометрика в Казахстане: ретроспекция и перспективы //Отан тарихи - Отечественная история. - 1999. - № 3. - С.60-77. Жакишева С.А. Моделирование социального портрета репрессированных немцев на основе базы данных "Массовые политические репрессии в 1937-1938 гг." (По материалам Алма-Атинской области) // История немцев Центральной Азии: Материалы Международной научной конференции (Алматы, 9-10 октября 1997 г.) - Алматы, 1998 г. - С.229-235.

Жакишева С.А. Применение математических методов и компьютерных технологий в исследовании истории репрессий в Казахстане в 20-30-е годы ХХ в.// Культуры и история Центральной Азии и Казахстана: проблемы и перспективы исследования. - Алматы, 1997. - С.145-160. Жакишева С.А. Современные информационные технологии в истории: тиііа раисШ/ «Актуальные проблемы научно-педагогического образования (магистратуры) на современном этапе». - Алматы: КазГНУ, 2002.

Жакишева С.А., Орынбаева Д.Ш. Социальный портрет коммунистов и партийной номенклатуры Казахстана в период репрессий 1937-1938 гг.// Казахстан - Спектр: аналитические исследования. - Алматы, 1999. - № 1. - С. 131-140. - 0,7 п.л. Жакишева С.А., Шалгинбаева С.Х., Шарабаева Л.Ю. Формирование базы данных «Народные семейные традиции и инновации в городском быту казахов в конце 90-х гг. ХХ в.»: по материалам городов Алматы и Тараза» // Вестник Министерства науки и высшего образования и НАН РК. - № 3. - Алматы, 1999. - С. 93-102. - 0,7 п.л.

Таким образом, процесс информатизации исторической науки и исторического образования, обусловленный общемировыми тенденциями и закономерностями развития информационного социума способствует постановке задач следующего порядка: более эффективного внедрения этой научной и учебной дисциплины как обязательной на исторических факультетах; параллельная подготовка математиков и информатиков, адаптированных к специфике применения математических методов и информационных технологий в исторической науке и образовании; необходимо включение в научное творчество будущих студентов-историков, мотивированных на инновации, диктуемые информационным обществом.

қазақстан музеилерінде ақпараттық-қатьшас

технологияларын паИдалану мәселелері*
Д.С. Байгунаков - т.ғ.д., әл-Фараби атындағы Қаз¥У доценті
Ақпараттық-қатынас технологияларының дамуы және оларды музей саласында қолдану соңғы онжылдықтардағы техникалық және мәдени дамумен тікелей байланысты екендігі белгілі. Музейдегі ақпараттық-қатынас технологиясы кең ауқымды қамтиды, ол жекелеген музейлердің сайттарының ашылуынан бастап осы салада аудио, видео және мультимедиалық техникаларды қолдануға дейінгі үдерістерді біріктіреді [1]. Себебі аталып отырған техникалардың көпшілікке арналған өнімдерін дайындауда ақпараттық-қатынас технологиялары маңызды рөл атқарады.

Жалпы алғанда, соңғы жылдары Қазақстан музейлері әлемдік тәжірибелерді өз ісінде кеңінен қолданып жатыр, шетелдік әріптестерімен тығыз байланыс орнатып, мүражай қызметкерлері кәсіби білімдерін үнемі жетілдіруде. Қазіргі таңда музей саласында орныққан ақпараттық-қатынас технологиясы арқылы жүмыс істеу бүрынғы дәстүрлі қызмет аясының кеңейе түсуіне, жүмыс түрінің мейлінше оңтайландырылуына алып келді, яғни ол мәдени саладағы қатынастың жаңаша бір түріне айналып отыр.

Кейбір мамандардың айтуына қарағанда, Қазақстан Республикасында қазіргі таңда 200-дей үлкенді-кішілі музейлер келушілерге қызмет көрсетіп жатыр. Олардан басқа көптеген жоғары оқу орындарының, орташа білім беру мекемелерінің музейлері де жүмыс істейді, бірен-саран жекеменшік музейлер де бар. Жыл сайын мыңдаған адамдар осы музейлерге келіп, алуан түрлі жәдігерлерін тамашалайды. Отандық музейлердің басым бөлігінде келушілерге арналған аудиовизуальды қор да қалыптасқан. Айта кететін бір жайт, музейдегі аудиовизуальды қатынас өткен ғасырдың алғашқы жартысынан бастап орын алған болатын. Бастапқы кездері ол белгілі бір тақырыпқа қатысты фильмдерді түрлі іс-шаралар (көрме, конференция, т.б.) барысында көрсету тәжірибесінен қалыптасып, тиімді болған соң бірте-бірте күнделікті қызмет аясына айналды, оған мамандар тарапынан кеңінен ден қойылды [2; 3]. Уақыт өте келе видеотехникалық қүралдардың дамуы нәтижесінде көпшілік музейлер аудиовизуальды қорын үлғайтып, алуан түрлі тақырыптағы материалдарды келушілердің назарына үсына бастады. Мәселен, ҚР Орталық мемлекеттік музейі №1 залда үзақ жылдар бойы видеотехникалық қүралдар арқылы тарихи-геологиялық фильмді жүртшылыққа үсынып келді. Басқа да музейлерде белгілі бір тақырыптарға арналған кинотуындыларды көрсету дәстүрге айналды. Әрине ол кезде Интернет желісі жоқ болатын, әлі де болса ақпараттық-қатынас технологиялары дамымай жатқан еді. Бірте-бірте бүл олқылықтар жойылып, аудиовизуальды көрсетілімдер саны, тасымалдаушылар түрі арта түсті. Шетелдік және кеңестік мамандар тарапынан оның әдіс-тәсілдері айқындалып, түрлі нүсқаулықтары жасалды, былайша айтқанда осы

бағыттағы жүмыс заман талабына сай түрлене түсті. Бүгінгі күні аудиовизуальды материалсыз ешбір музейді елестете қою мүмкін емес.

Соңғы онжылдықтарда әлемдік ақпараттық кеңістікке енген музейлер мектеп, жоғарғы оқу орындары, кітапхана және тағы басқа мәдени мекемелермен байланыс орнатып, елге қызмет көрсету аясын үлғайтты. Қазіргі таңда ақпараттық-қатынас технологияларының қарқынды түрде дамуы нәтижесінде музей сайттарының Интернет агенттіктерінде ашылуы, мүражайлар туралы және олардағы мыңдаған жәдігерлер жайлы ақпаратты, музейлерде болып жатқан мәдени іс-шараларды хабарлап отыруы музей саласын жаңа бір белеске көтерді [1; 3].

Әйтсе де, қазақстандық көпшілік музейлерде заманауи ақпараттық-қатынас технологияларына қарағанда үзақ жылдар бойы қалыптасқан аудиовизуальды қатынас біршама дамығандығы белгілі, тіпті оның өзінде облыстық деңгейдегі ірі музейлерде азды-кемді дамыған, ал кейбір аудандық музейлерде жоқтың қасы десе де болады. Ғылыми әдебиеттерден байқалған нәрсе, зерттеушілердің топтастыруы бойынша аудиовизуальды қатынас аудиальды, аудиовизуальды және мультимедиалық қүралдар жиынтығынан түрады. Біріншісі - дыбыс материалдары технологиясынан, екіншісі -кинометография, теледидар және видео-материалдар технологиясынан, үшіншісі - аудиовизуальды мәтіннің компьютерлік интерпретация мүмкіндіктерін пайдаланатын технологиялардан түрады [2; 4]. Аталған технологиялар аудиальды, аудиовизуальды және компьютерлік технологиялар функциясының бірігуі нәтижесінде қалыптасады. Нәтижесінде мультимедиалық коммуникация музейде өзінің келесі түршелерін қалыптастырады: музей қорларын компьютерлік есептеу және каталогын жасау, музейді электронды желілерде таныстыру, виртуальды шынайылық жүйелерін пайдалану, т.б.

Музей саласында заманауи технологияларды пайдалану, оларды өскелең үрпақты тәрбиелеу ісінде тиімді қолдану осы саладағы басым бағыттардың біріне жатады. Шындығына келгенде, отандық музейлердің басым бөлігі шетелдік мүражайлардан аудиовизуальды қатынас жағынан қалып келгендігі, тіпті әлі де қалып келе жатқандығы жасырын емес. Әсіресе өткен ғасырдың 90-жылдары ақпараттандыру жолға қойылғанда, бізде бүл бағыттағы жүмыстар біршама кемшін тартып жатқан болатын. Оған саяси-экономикалық жағдайлар, қаржыландыру көздерінің аздығы, ақпараттық-қатынас қүралдарының дамымай жатуы, мамандардың жетіспеуі, заңдық нормативті актілер мен әдістемелік нүсқаулықтардың жоқтығы секілді көптеген факторлар әсерін тигізген еді. Бүгінгі күні ақпараттық-қатынас технологияларының дамуы, шетелдік тәжірибелердің озық үлгілерін музей саласына енгізу нәтижелері бүл бағыттағы жүмыстар кешенін оң қадамдарға бастады.

Дегенмен қазақстандық музейлердің көпшілігінде ғаламторлық сайт жоқ, кейбір облыстық, аудандық ірі-ірі тарихи-өлкетану музейлері жөніндегі мәліметтерді әкімдіктер сайтынан ғана табуға болады. Ал ол сайттардан

оқырман музейдің коллекциясы туралы мардымды мағлүматтарды ала қоймайды, тек бірен-саран жарқын артефактілер, ескерткіштер ғана болмаса. Сондықтан да келешекте бүл олқылықтардың орнын толтыру қажет. Біздің ойымызша, қазақстандық музейлерде ақпараттық-қатынас технологияларын дамыту үшін бірінші кезекте музейлердің аудиовизуальды қорын үлғайту керек, сонымен қатар аудиовизуальды қатынасты өрістету қажет. Сайып келгенде, аудиовизуальды қатынас музей коммуникациясының арнайы түрпаты болып табылады, ол музейге дер кезінде қор жиынтығы, экспозиция, ғылыми-зерттеу және оқу-ағарту міндеттерін шешуге оң септігін тигізеді. Оны музей қызметкерлері түрлі бағытта (көрмеде, жиындарда, т.б.) пайдаланып, келушілерге сапалы қызмет көрсете алады [3]. Шынайы әрі тарихи мәліметтерге негізделген музейдегі аудиовизуальды қорды басқа мекемелер де пайдаланып, қажеттерін жарата алады.

Аудиовизуальды қүралдардың өзіндік ерекшеліктері бар. Оларды сақтау, күтіп үстау да оңай шаруа емес. Сондықтан олардың электронды нүсқасын жасау, ғаламторға орналастыру да қажет екендігі белгілі. Аудиовизуальды материалдар мәдени және тарихи дереккөзі ретінде музейдің экспозициялық кеңістігінде бүрыннан бері маңызды рөл атқарып келеді. Дегенмен оларды электронды тасымалдаушыға салып, керек болса өңдеп, кейбір материалдармен толықтырып, дыбыс эффектілерін қосып қосымша қаражат көзін табу (түрлі дискілер түрінде) үшін сатуға да болады, ал табылған қаржы музейдің дамуына жүмсалса дейміз. Сонда ғана музей бүйымы ақпарат кеңістігінде қалың жүртшылыққа жетеді, оны елімізден тыс жатқан жерлердегі көрермендер де пайдаланып, мәдени мүраларымыз жайында бірінші деңгейдегі дереккөзінен мол мағлүмат алатын еді.

Қазіргі таңда әлемдік ақпараттық кеңістікті пайдаланып, аудиовизуальды қатынасты дамыта беру керек. Ғаламтордағы сан алуан материалдарды пайдаланып, келушілерге қызықты болатын өнімдерді шығару керек, видеокамера сынды қүралды, «9-студия» секілді алуан түрлі компьютерлік бағдарламаларды қолданып, өз өнімдерін дайындауы тиіс. Және де оны үнемі жетілдіріп, тың мәліметтермен толықтырып отыру қажет. Яғни, кез келген музей өзіне сайт жасамас бүрын РК-компания жүргізіп, мәліметтер базасын топтастырып, оны мүмкіндігінше толықтырып отырғаны абзал. Өйткені бір жақты ғана берілген ақпараттар легі оқырманды жалықтырып жібереді, әсіресе жылдар бойы бір ғана мәлімет берілсе, онда бүл сайт қызықсыз болып қалады. Сондықтан да егер өз сайттары болған жағдайда, музей қызметкерлері сайтқа кірушілерді тіркеп, белгілі кезеңдерде олардың өсу, қүлдырау динамикасын бақылап отырулары керек.

Аудиовизуальды қатынастарды дамыту үшін бірінші кезекте мәліметтер базасы жасалуы тиіс. Онда әрбір электронды тасымалдаушыға өз коды түсірілуі керек, тиісті қорапшаларға салынып, олардың сыртына коды қайталанып жазылғаны ләзім. Мамандар материалды сканерлеу, сандық фотоға түсіру, видеоматериалдарды мультимедиалық суреттемелерге бейімдеу секілді қызметтермен айналысып, бүл бағыттағы жүмыстарды

жолға қоюлары тиіс [4]. Сонымен қатар аудиовизуальды өнімдерді дайындаған кезде, олардағы сапаға, дыбысқа және бейнелік материалдарға ерекше көңіл бөлінгені абзал. Өйткені, бүлардың барлығы өнімнің тағдырына тікелей әсер етеді. Егер белгілі бір видеобейнені музыкамен көркемдеу керек болса, онда ол тақырыпқа сәйкес музыкалық шығарма болғаны жөн. Сонымен қатар, аудиовизуальды қатынас материалы музейге келген көпшіліктің жас мөлшерін ескеруі тиіс. Яғни оны жас та, кәрі де бірдей қабылдай алуы керек. Оны көргеннен кейін музейге келуші ескерткіш немесе нақты бір оқиға, қүбылыс, тіпті жәдігер жөнінде ақпар алып, уақытының музейде босқа кетпегеніне өкінбеуі тиіс.

Қазақстан аумағында орналасқан музейлердің көпшілігі Отан тарихының беттерін айқындайтын, оның қатпарлы тарихын дәріптейтін, тарихи және мәдени даму белестерін нақты материалдар негізінде көрсететін, жастарды үлтжандылыққа, отансүйгіштікке тәрбиелейтін мекемелер болып табылады. Сол себепті де музей ісін Отан тарихының қүрамдас бір бөлігі деуге де болады. Музейлерді дамыту, оларға қолдау көрсету мемлекеттегі сарабдал саясаттың негізгі өзегін қүрауы тиіс.

Музей ісіндегі ақпараттық-қатынас технологиясын дамытуға барлық музей басшылары, бүкіл қоғам мүдделі. Алайда белгілі себептерге байланысты, бүл бағыттағы жүмыстар ауқымы кемшін тартып жатады. Алда әлі алар асқаралы асулары бар қазақстандық музейлерді ақпарат кеңістігіне тарту қажет, одан кейін аудиовизуальды қорды үлғайтып, ақпараттық-қатынас технологиялары арқылы қалың көпшілікке үсыну керек. Бір қарағанда, бірнеше кезеңдерден түратын қарапайым жүмыс болып көрінуі ықтимал, дегенмен онда алуан түрлі қызметтер аясы тоғысып жатыр, бір фильм жасау үшін бірнеше мамандарды ортақ іске жүмылдыру қажет, сондықтан болар кей жағдайда музей саласында ақпараттық-қатынас технологиясының дамымай жатуы.

Бүгінгі таңда музей саласында ақпараттық-қатынас технологиясы дамыған мемлекеттерде түрлі лабораториялар жүмыс істейді. Мәселен, Новгород бірлескен музей-қорығының аудиовизуальды лабораториясы, т.б. Олардың тәжірибесін пайдалану біз үшін күн тәртібінде түр. Айта кететін бір жайт, бірқатар университеттердің сайттарында музейлерге де орын берілген. Мысалы, әл-Фараби атындағы Қаз¥У сайтында Қаз¥У тарихы музейі, Қазақстан палеолиті музейі сынды музейлер жайлы ақпараттар, оларда өткен және өтетін жиындар, көрмелер туралы мәліметтер бар. Соңғы аталған мекеме (Қазақстан палеолиті музейі) шағындығына қарамай мол артефактілерден түрады, қомақты аудиовизуальды технологиялар корпусын қалыптастырған. Жалпы алғанда, аудиовизуальды лабораториялар тек ақпараттық-қатынас технологияларымен шектелмейді, сонымен қатар қор, экспозиция, экскурсия, дәріс оқу жүмыстарына да мол ықпалын тигізеді. Қазіргі таңда музей қызметкерлері жинақтаған аудиовизуальды материалдар студенттерді мамандыққа баулу кезінде кеңінен пайдаланады.

Әрине, ақпараттық-қатынас технологиясын музей ісінде қолдану толыққанды техникалық қамсыздандыру арқасында болатын жайт. Ол үшін қаражат бөлінуі, мамандардың жүмысқа тартылуы керек екендігі де белгілі. Бірақ жеке сайт болмаса (мәселен университет сайтының қосалқы қүрамында түрса) да музей қызметкерлері ақпараттық-қатынас технологиясын одан сайын пайдалануды жалғастыра берген жөн. Себебі олардың барлығы жинақталып, келешектегі мүрағат материалдарын қүрайды, олардың дамуын кейінірек мамандар зерделейді, жіберілген кемшіліктері мен жетістіктерін саралайды, болашақта жасалатын істерді бағамдайды.

Келешекте Қазақстан музейлеріндегі ақпараттық-қатынас технологияларын дамыту үшін бірқатар міндеттерді шешіп алғанымыз абзал: 1) ақпараттық-қатынас технологиясымен тығыз қарым-қатынастағы музейлердің мәдени-ақпараттық орталық ретінде орнын ашып көрсету; 2) хронологиялық түрғыдан Қазақстан музейлеріндегі ақпараттық-қатынас технологияларының қалыптасуын, дамуын таразылау; 3) аудиовизуальды лаборатория қалыптастыру; 4) ақпараттық-қатынас технологиясының музей жүмысындағы мүмкіндіктерін бағамдау қажет. Сонымен қатар, әрбір музей жайында шағын фильмдер түсіріп, оларды «ю-туб» секілді агенттіктер базасына салып қою керек [5]. Сонда ақпараттық кеңістіктегі көрермендерге дербес сайты жоқ музейлер туралы ақпарат жетеді.

Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасындағы музейлерде ақпараттық-қатынас технологияларын дамыту күн тәртібінде түр. Оны қарқынды түрде дамытуға барлық сала мамандары ат салысуы тиіс. Себебі музейлердің Отан тарихымен астасып жату, оның кейбір беттерін нақты материалдармен айшықтауы, өскелең үрпақты патриоттық сезімде тәрбиелеудегі қызметі орасан зор.
*Ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану арқылы Отан тарихын оқытуды үйымдастыру: «Қазақстандағы тарихи білім беру орталығы» атты мультимедиялық зертхана мен Қазақстан тарихы бойынша ортақ интернет-ресурсын қалыптастыру» 0337/ГФ.

АндрониковаМ.И. Портрет. От наскальныхрисунков до звукового фильма. -М.: Искусство, 1980. -423 с.
Анашкин А., Ноль Л., Сидоров И. Наши помощники компьютеры. Использование ЭВМ в музеях // Советский музей, 1986. №1. -С.30-31
Александров Е.В. Мультимедийная технология и актуализация аудиовизуальных фондов // Вестник архивиста, 1994. №4. -С.31-34
Андреева И.А. Информатизация в музее российской провинции: проблемы и решения//Е¥А,98. -М., 1998. -С.4-7
Гарматин А.А. Интернет-вещание: особенности и принципы функционирования. Автореф. кан. филол. наук. -Воронеж, 2005. -29 с.

ИНФОРМАЦИОННО-ОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ СРЕДА КАК ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ И ИНФОРМАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ
А.К. Оразгалиева - доктор РҺЕ), Г.К. Нысанбаева - преподаватель Казахской финансово-экономической академии (Семей)
На современном этапе развития общества образовательная деятельность должна быть на высоком уровне и удовлетворять ее потребность в образовательных услугах. Информационные технологии и телекоммуникации представляют собой наиболее перспективное средство интенсификации процесса образования.

В последние годы ХХ столетия общество переживало бурный информационный взрыв, который ознаменовал собой наступление новой, информационной эпохи. В связи с этим появились новые понятия, активно вошедшие в жизнь современного человека и влияющие на его культурный уровень, одной из составляющих которого является информационная культура личности. А информационная культура личности, как культура вообще, отражает активную творческую деятельность человека и, следовательно, развитие самого человека, как субъекта этой деятельности.

Необходимость использования информационных технологий в образовании диктуется несколькими обстоятельствами. К ним прежде всего следует отнести фундаментальные изменения ХХ в., поставившее на повестку дня вопрос о переводе к новой стратегии развития общества на основе знаний и перспективных высокоэффективных технологий.

Приоритетное развитие призваны получить информационные технологии, играющие роль катализатора как научно-технического, так и социально-экономического развития общества. В современных условиях традиционные формы и методы профессионального обучения недостаточно эффективны. С целью повышения значения информационной культуры в жизни человека международная организация ЮНЕСКО разработала программу «Информация для всех», где наиболее важными для формирования информационной культуры являются следующие разделы [1].:

Развитие потенциала человека, навыков и умений в век информации;
Информационные технологии для образования, науки, культуры и коммуникаций.

Для образовательной среды важна реализация обоих разделов названной программы, которая отражает приоритетное направление деятельности образовательного учреждения в подготовке как обучающихся, так и учителей в области поиска, анализа и использования информации как важнейшего жизненного ресурса. Такая подготовка позволяет сформировать особую грань культуры современного человека, как уже говорилось выше, -информационную культуру [2]. Для человека, обладающего должным уровнем информационной культуры, независимо от места его жительства,

возможен доступ к мировым сокровищницам. Также он может обратиться к информационным ресурсам крупнейших библиотек и информационных центров как своей страны, так и зарубежья.

Первым шагом в развитии информационно-образовательной среды может стать разработка разного рода спецкурсов, как, например: «Основы информационной культуры личности». Этот курс ввел бы обучающихся в мир информации, дал навыки работы с новыми информационными технологиями, что стало бы основой их успешного обучения, начиная со школьной скамьи и на протяжении всей жизни. Допускаем, что подобная деятельность ведется во многих образовательных учреждениях, но пока она не стала насущной и острой необходимостью, а если и есть, то, к сожалению, не носит регулярного и системного характера.

Дальнейшее развитие информационно-образовательной среды связано с возможностью разработки методики создания разнообразных информационных продуктов, тестов, позволяющих оценить уровень информационной культуры личности [3]. Но следует оговориться: в связи с тем, что учебный книжный и электронный рынок заполонены продукцией сомнительного характера, не выдерживающей определенных дидактических требований к созданию, например, тестов, новые методики и тесты должны быть выполнены на высоком качественном уровне.

Из чего же складывается информационно-образовательная среда, и как ее компоненты влияют на качество образования? Это можно посмотреть в следующей схеме:

Информационно-образовательная среда

Г

1

содержание образования учебный процесс

субъекты образования

Рисунок 1 - Информационно-образовательная среда
Пока мы говорили только о субъектах образования, которые должны овладеть информационной культурой, чтобы первые могли создавать качественные информационно-образовательные продукты, а вторые умели эффективно ими пользоваться/4/.

Теперь речь пойдет о содержании образовании, которое выражается в точном и качественном отборе учебного материала, отвечающего определенным требованиям. К ним относятся:

1. Содержание учебного материала представляет собой фактические сведения, понятия, умения или навыки. Характер и методы обучения зависят от типа материала.

Форма учебного материала может быть выступать в двух видах:

жизненной, когда обучение осуществляется на реальных предметах или видах деятельности;
дидактической, когда обучение осуществляется на специально препарированных и схематизированных учебных объектах и задачах.

Трудность учебного материала, влияющая на эффективность усвоения, его быстроту и правильность. Трудность усвоения нового учебного материала при прочих равных условиях зависит от его связи с имеющимся у обучающегося опытом, знаниями и умениями. Чем больше таких связей, тем материал легче для усвоения, и наоборот.
Значение, важность учебного материала. Определенные сведения или действия могут быть важны сами по себе или значимы для усвоения последующего материала. Они могут быть важны для решения задач, с которыми затем встретится обучающийся. Наконец, они могут быть важны для формирования поведения или определенных черт личности. Значение некоторого материала может быть гностическим (познавательным), практическим (деловым), этическим (нравственным), эстетическим (художественным), социальным (общественным), воспитательным (педагогическим).
Осмысленность учебного материала. Наблюдения и эксперименты свидетельствуют, что осмысленный материал усваивается быстрее, с меньшим числом ошибок, длительнее и полнее сохраняется. Осмысленность зависит от того, имеются ли в арсенале обучающегося понятия и действия, необходимые, чтобы понять элементы учебного материала и установить связи между ними.
Структурность учебного материала, т.е. логических, семантических и синтаксических связей его частей. Чем больше в учебном материале таких связей нового со старого, тем теснее связь каждой последующей части с предыдущей, тем легче усвоение.
Объем учебного материала, т.е. количество входящих в него отдельных элементов. Измерить число элементов учебного материала еще недостаточно; ведь обучающийся усваивает не то, что написано в учебнике, а то, что у него получается в результате мыслительной переработки текста и выражения этих результатов в терминах своего опыта. Объем осмысленного учебного материала можно измерить только косвенно число новых понятий или действий, которые требуется усвоить, связей, которые в нем устанавливаются, или числом суждений, которые он содержит [5].

Что касается учебного процесса, то для реализации идей качества информационно-образовательной среды, например, необходимо:

Рисунок 2 - Реализация идей качества информационно-образователъной среды

Учитывая вышесказанное, можно сделать ввод, что социальная значимость формирования информационной культуры обучающихся учебных заведений заключается в том, что она создает и развивает качественную информационно-образовательную среду и способствует вхождению обучающихся социокультурную жизнь, так как они должны быть готовы стать высококвалифицированными работниками и достойными гражданами своей страны, Республики Казахстан /6/. Это:

среды

Информация для всех. Программа ЮНЕСКО. - Париж, 2004, 4-6 мая.
Вохрышева М.Г. Формирование науки об информационной культуре //Проблемы информационной культуры: Сб.ст. Вып.6. Методология и организация информационно-культурологических исследований/ Науч. ред.: Ю.С.Зубов, В.А.Фокеев. - М.; Магнитогорск, 1997. - с.57-60.
Гендина Н.И., Колкова Н.И., Стародубова Г.А. Формирование информационной культуры школьников: программа и результаты исследования // Школьная библиотека. -2000. - № 5, с.27-31.

4. Г.Д.Аульбекова, СНС ЦОНССО Казахской академии образования
им.Ы.Алтынсарина. Материалы республиканской конференции СФЭК

им.Байсеитова, Семей

Ковжасарова М.Р., Нурахметов Н.Н., Аульбекова Г.Д. Технологизация учебного процесса: казахстанский опыт. - Алматы: Издательство «Зият-Пресс», 2005. - с.35-37.
Зиновьева Н.Б. Информационная культура личности: Введение в курс: Учеб. пособие для вузов культуры и искусства/ Под ред. И.И.Горловой; Краснодар. гос. акад. культуры. - Краснодар, 1996. - с.141-145.

жүктеу 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 16