17 тамызда билік өкілдері саяси себептермен тұтқындалған азаматтық қоғамдық ұйымдар
тағайындаған құқық қорғаушы Вадим Курамшинді алты жыл түрмеде жазасын өтегеннен
кейін шартты түрде мерзімінен бұрын босатты.
Азаматтық сот ісін жүргізу процестері мен құқық қорғау қызметі
Жеке тұлғалар мен ұйымдар адам құқықтары бұзылған жағдайда азаматтық қорғау
қызметіне отандық соттар арқылы жүгіне алады. Экономикалық жəне əкімшілік сот
төрешілері азаматтық істерді көбіне қылмыстық істер жөніндегі сот құрылымына ұқсас
сот арқылы қарайды. Заң мен Конституцияда азаматтық дауларды сот арқылы
шешу көзделгенімен, бақылаушылар азаматтық соттарды жемқор жəне сенімсіз деп
санайды.
f. Жеке өмірге, отбасына, үйіне не корреспонденциясына заңсыз қол сұғу
Конституция мен заң жеке өмірге қол сұғуға тыйым салады, алайда үкімет кейде аталмыш
құқықтарды бұзған.
Заң бойынша прокурорлар азаматтардың конституциялық құқықтарын шектеуге
құқылы. ҚР ҰҚК, Ішкі істер министрлігі жəне де басқа агенттіктер Бас прокуратураның
келісімімен жеке қарым-қатынасқа, қаржылық мағлұматтарға, сондай-ақ үйге қол
сұға алады. Адам құқықтарын қорғаушы белсенділер ҰҚК қызметкерлері рұқсатсыз
бақылау жүргізіп, белсенділердің отбасыларына келіп, күдіктері жөнінде заңсыз сөз
қозғап, телефон əңгімелерін тыңдап, жеке кездесулерді таспаға жазып, əлеуметтік
желілер арқылы таратқандары туралы хабарлайды.
Соттар прокурордың шешімі апелляцияға берілген жағдайда істі қарастыра алады,
бірақ заң бұзушылықты дереу тоқтатуға заңды түрде тыйым сала алмайды. Заң бойынша
орташа, ауыр қылмыс кезінде немесе адам қаза болған жағдайда телефон əңгімелерін
тыңдауға рұқсат беріледі.
Үкімет оппоненттері, адам құқықтарын қорғаушылар жəне отбасы мүшелері үкіметтің
кей кезде олардың жүріп-тұрғандарын бақылағанын хабарлап отырды.
2017 жылдың шілдесінде Премьер-министр телекоммуникация желілерін орталықтанды-
рылған басқару жəне ақпараттық жүйелерді бақылау бойынша Мемлекеттік техникалық
қызметті Ақпарат жəне коммуникациялар министрлігінен ҰҚК-не тапсырды.
2-бөлім. Азаматтық еркіндікті құрметтеу, оның ішінде:
a. Өз пікірін білдіру жəне баспасөз еркіндігі
Конституция сөйлеу мен баспасөзге еркіндік бергенмен, үкімет сөйлеу еркіндігін шектеп,
бұқаралық ақпарат құралдарына əр түрлі жолдармен, оның ішінде заң арқылы, қудалау,
лицензиялау ережелері, интернетті шектеу жəне қылмыстық-əкімшілік айыптар арқылы
ықпал етеді. Журналистер мен бұқаралық ақпарат құралдары үкімет тарапынан болатын
қыспақтан қашу үшін жеке цензураны қолданған. Заң бойынша, «əлеуметтік төтенше
жағдайларда», «өмірге қауіп төндіретін, жарақат туғызатын, үлкен материалдық шығын
əкелетін немесе халықтың ахуалына нұқсан келтіретін дау-дамай не əлеуметтік келіспе-
ушіліктердің салдарынан болған төтенше жағдайда» қосымша шаралар мен шектеулер
қолдануға болады. Мұндай жағдайларда үкімет БАҚ-тың баспа материалдарын, аудио,
бейне арқылы таратылатын ақпаратты телеарнаға шығармас бұрын 24 сағаттың ішінде
уəкілетті органдарға тапсырып, оларды мақұлдауын талап ете алады. Саяси партиялар
мен қоғамдық бірлестіктер қауіпсіздік күштерінің жұмысына кедергі келтірген
жағдайда тоқтатылуы немесе жабылуы мүмкін. Заң бойынша, үкімет көшіру жəне
тарату құрылғыларына, аудио, бейнежазба жəне дыбысты күшейту құрылғыларына
шектеу қоюға немесе тыйым салуға құқылы.
28 мамырда сот Ratel.kz тəуелсіз интернет-газетінің лицензиясын тоқтатып, бас редакторы
Марат Асиповты баспа əлемінен шеттетті. 30 наурызда Алматы полициясы бұрынғы ми-
нистрдің сыбайлас жемқорлыққа қатысы бары туралы мəлімдеген газетке қарсы қылмы-
стық іс қозғады. Жергілікті жəне халықаралық адам құқықтарын бақылаушылар Ratel.kz-
ның жабылуын бұқаралық ақпарат құралдарының бостандығын бұзу деп сынады.
Сөйлеу еркіндігі: Үкімет жеке тұлғаларға ел басшылығын сынауға шек қояды, ал
аймақтық басшылар өз əрекеттерінің жергілікті БАҚ тарапынан сыналуына жол бер-
меуге тырысады. Заң Президент немесе Президенттің отбасына тіл тигізуге тыйым
салады жəне «қасақана жалған ақпарат таратқан» жағдайда 12,96 млн. теңге (40 000
АҚШ доллары) көлемінде айыппұл төлетеді жəне 10 жылға дейінгі мерзімге бас бостан-
дығынан айыру жазасын кеседі.
15 наурызда Шымкент полициясы əлеуметтік мəселелерге қатысты сыни пікірлерімен та-
нылған белгілі блогер Ардақ Əшімге қарсы қылмыстық іс қозғады. Полиция оны əлеумет-
тік алауыздық тудырды деп айыптады. 27 наурызда сот Əшім, оның адвокаты жəне оның
өкілдерінің қатысуынсыз жиналыс өткізді жəне оны күштеп емдеу үшін психиатриялық ау-
руханаға орналастыру жөнінде үкім шығарды. Жергілікті жəне халықаралық құқық
қорғаушылар блогерді тез арада босатуды талап етіп, оның қуғын-сүргінге ұшырағанын,
ар-ұжданының тұтқыны жəне жазалау психиатриясының құрбаны екенін айтты. Блогер 5
мамырда босатылды.
Баспасөз жəне БАҚ еркіндігі: Көптеген жекеменшік газеттер мен телеарналар мемле-
кеттен субсидия алып тұрады. Бұқаралық ақпарат құралдарында жариялылықтың
