«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

112
   
   
 
мәдениеті, білімі, оқыту әдісінің жолдары талданады.
ХХ  ғасырдың  бас  шегінде  баспа  ісі  дамыған  жоқ. 
Оқулық басатын машиналардың болмағандығынан қазақша 
оқулықтар басылмады. Ғалым оқу үш жақты үдеріс екенін 
атап көрсетті: 1) бағдарлама, 2) оқулық, 3) мұғалім. Мұғалім 
туралы Ахаңның мынадай бір пікірі бар: «Мұғалімдік оңай 
нәрсе емес».
Ахмет  Байтұрсынұлы  бір  сөзінде  мұғалімдердің 
білімділігі арқылы халықтың ілгері дамитынын, қазақтардың 
бір кәсіп игеретіндігін айтқан. Әуелі адам баласы болыс, би, 
мұғалім болмай тұрып білімді игеруі қажет. Білімді игермей 
маман бола алмайсың. Қазақ ісіндегі неше түрлі кемшіліктің 
көбі  оқумен  ғана  түзеледі.  Болашақ  оқыған  жастардың 
қолында екенін сол кезде-ақ айтып кеткен. 
Ахмет  Байтұрсынұлының  ақын,  публицист,  ғалым, 
қоғам қайраткері санатында жасаған барлық еңбегі, тартқан 
қорлық,  көрген  азабы,  болашаққа  сенген  үміт-арманы 
–  баршасы  туған  халқы  үшін  қасықтай  қаны  қалғанша 
қалтқысыз қызмет етуге арналған.
                                                                
          Шырын ЖИРЕНОВА,
                                                                                 Алматы қаласындағы
№104 жалпы білім беретін
мектептің мұғалімі.
ЕТІСТІК
(2-сынып)
Сабақтың мақсаты: білімділік – тіл білімі саласындағы 
сөз  таптары  деген  ұғым  туралы,  оның  ішінде  етістік 
жөнінде  теориялық  тұрғыдан  жан-жақты  мағлұмат  беру; 
дамытушылық  –  оқушылардың  ойлау  қабілеттері  мен 

113
сөйлеу  тілдерін  дамыту,  әдеби  нормаға  сәйкес  сөйлеуге,  
ұлттық тілдің құндылықтарын бағалай  білуге, құрметтеуге  
үйрету;  тәрбиелік  –  оқушыларды  имандылыққа, 
адамгершілікке, мәдениетті сөйлеуге, ана тілін құрметтеуге 
тәрбиелеу. 
Түрі:  аралас  сабақ.  Әдісі:  түсіндіру,  сұрақ-жауап,  ой 
қозғау,  жаттығу  жұмыстары.  Көрнекілігі:  интерактивті 
тақта,  тақырыптық  кестелер,  слайдтар.  Пәнаралық 
байланыс: ана тілі, дүниетану. 
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру:  сәлемдесу,  оқушыларды  түгелдеу, 
сабаққа дайындығын қадағалау.
Үй тапсырмасын сұрау  4-жаттығу. Дәптерлерін қарап 
шығу.
Жаңа  сабақ.  Өтілген  тақырыпты  топтастыру  әдісі 
арқылы қайталау, жаңа сабақпен байланыстыру. «Данышпан 
қария». Баяғы бір заманда ақылгөй, білімді, данышпан қария 
өмір сүріпті. Қарияның тоғыз ұлы болыпты. Олар: Зат есім, 
Сын есім, Сан есім, Етістік, Одағай, Үстеу, Шылау, Есімдік, 
Еліктеу сөздер...
Сөз  таптары  деген  ұғымды  түсіндіру,  сөз  таптарымен 
таныстыру. 
Заттың  қимылын,  іс-әрекетін  білдіретін  сөздерді  етістік 
дейміз.  Етістік  сөз  табы  не  істеді,  қайтті,  не  қылды  деген 
сұрақтарға жауап береді.
Оқулықпен  жұмыс.  1-жаттығу.  Мәтінді  түсініп  оқып, 
етістіктерді теріп жазу. 2-жаттығу (өздік жұмыс). Жұмбақты 
көшіріп жазу, етістіктерді тауып сұрақ қою.
Сергіту сәті. 
3-жаттығу  (ауызша).  Өлеңді  мәнерлеп  оқу,  етістіктерді 
тауып сұрақ қою.
4-жаттығу.  Көп  нүктенің  орнына  тиісті  етістіктерді 
тауып жазу.

114
   
   
 
Ой толғаныс: «Ағаш бүршігі». 
-  Балалар,  көктемде  қандай  өзгерістер  болады?  (Күн 
жылынады, қар ериді, ағаштар бүршік жарады, құстар ұшып 
келеді т.б.)
-  Олай  болса,  балалар,  біз  де  мына  ағашымызды 
бүршіктендірейікші.  Бүршіктердің  артында  сұрақтар 
берілген.  Егер  сол  сұраққа  дұрыс  жауап  берсеңдер, 
бүршіктерді  ағашқа қондыра аласыңдар. 
1. Қазақ тілінде қанша сөз табы бар? 2. Зат есім деген не? 
3. Зат есімнің сұрақтары. 4. Жалқы есім деген не? 5. Жалпы 
есім деген не? 6. Зат есімнің қанша түрін білесің? 7. Етістік 
деген не? 8. Етістіктің сұрақтары. 9. Етістік нешеге бөлінеді? 
10. Дара етістік деген не? 11. Күрделі етістік деген не?
Үйге тапсырма: 5-жаттығу.
Ерназар ҚИСАХМЕТОВ,
Құрманғазы атындағы 
жалпы орта білім беретін 
мектеп-балабақшасының мұғалімі.
Батыс Қазақстан облысы,
Бөкейордасы ауданы.
ЫБЫРАЙДЫң ПРОЗАЛЫҚ 
ШЫҒАРМАЛАРЫ
(10-сынып)
Сабақ  мақсаты:  а)  Ыбырай  шығармаларымен  жете 
танысу,  әңгімелерінің  көркемдік,  тәрбиелік  ерекшеліктерін 
тану; ә) шығармашылықпен жұмыс істеу дағдысын жетілдіру, 
зерттеушілік  қабілетін  дамыту,  ойлау  шеберлігін,  сөйлеу 

115
мәдениетін  жетілдіру;  б)  еңбексүйгіштікке,  адамгершілік 
қасиеттерге  тәрбиелеу,  көркем  әдебиетке  сүйіспеншілігін 
арттыру.
Түрі:  іздену-зерттеу  сабағы.  Әдісі:  сұрақ-жауап, 
пікіралмасу, 
СТО 
стратегиялары. 
Көрнекілігі: 
Ы.Алтынсарин.  «Таза  бұлақ»;  Ә.Ламашев  «Ы.Алтынсарин 
және  оның  достары  мен  ізбасарлары».  Техникалық 
көрнекілік: интерактивті тақта.
Сабақ барысы.
Ұйымдастыру.
Үй тапсырмасын тексеру.
Тест
1.  Ыбырай  Орынбор  орыс-қазақ  мектебін  қалай 
бітірді?
а) бітірген жоқ;          ә) нашар;        б) орташа; 
в) жақсы;                    г) өте жақсы.
2. Алғашқы мектеп қайда, қай жылы ашылды?
а) Торғай, 1864 ж.;  ә) Ырғыз, 1887 ж.;  б) Орск, 1881 ж.;
в) Омбы, 1883 ж.;   г) Орда, 1841 ж.
3.  Ыбырай  «Қазақ  хрестоматиясын»  қай  жылдары 
жазды?
а) 1841-50;                 ә) 1850-57;       б) 1876-79; 
в) 1879-83;                 г) 1884-89.
4.  «Қазақ  хрестоматиясы»  қандай  шығармамен 
басталады?
а) «Таза бұлақ»;     ә) «Кел, балалар, оқылық»; 
б) «Өнер, білім бар жұрттар»;  в) «Өзен»;  г) «Жомарт».
5. «Жаман жолдас» әңгімесін кімнен аударды?
а) И.Крылов;        ә) Л.Ушинский;         б) Л.Толстой; 
в) И.Паульсон;     г) Ф.Достоевский.
Жаңа сабақ.
 1. Асан деген бай баласы, Үсен деген жарлы баласы...
Бұл әңгімені білмейтін бірде-бір қазақ баласы жоқ. Олай