Сабақтың тақырыбы: Септеулік шылау

Сабақтың тақырыбы: Септеулік шылау.

Шылау дегеніміз не? Мысалдар келтір.

Шылаудың түрлері.

Сөзжұмбақ, ребустарын тексеріп, бағалау.

• 
  Сұраққа жауап бермейді
  
• 
  Жеке тұрып сөйлем мүшесі болмайды, шылаулар түрленбейді
  
• 
  Өз алдына толық мағынасы жоқ
  
• 
  Сөзден бөлек жазылады
  
• 
  Біріңғай қолданыста екі сын есім арасында келгенде тыныс белгі қойылмайды
  
• 
  Біріңғай сөздермен қайталанып келсе үтір қойылады
  
• 
  Сөзбен сөзді байланыстырады
  
• 
  Өзі тірк.сөзге үстеме мағына береді
  

А)Ақан ...ойланып, ...ойланып сенімді шешімге бел байлады.

Ә)Қара торы қыз өзгелерден ... келген.

Б)Осыдан ...көктемгі егіс ........ сөз бола бастады.

В)Оспан ...Жексен бүгін көңілді оралды.

Г)Кішкене-кішкене шамдар бірінен ............ бірі жана бастады.

А)Абай халық ..... , халық Абай ... алысады.

Ә)Жолсейіт бүгін телефон ... үйімен хабарласты.

Б)Осы кезге ... ол Раушанды көрмеген еді.

В)Даладағы дабыр-дұбыр естіп, үйден Әділ ... Айгул жүгіріп шықты.

Г)Терезені біреу ақырын ... қаққандай болды.

№4 тапсырма
Мына шылауларды қатыстырып сөйлем құраңдар.

Үшін, туралы, сияқты, сайын.
Үйге тапсырма: Септеулік шылаулар туралы ережені түсініп оқу,

327-жаттығу: Көп нүктенің орнына төменде көрсетілген септеуліктердің тиістісін қойып, сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Септеуліктердің мағыналық, қызметтік сипатын талдаңдар.

1. 
   Шылаулар туралы білімдерін толықтыру, жалғаулық шылаулардың қалай жасалатыны туралы түсіндіру.
   
2. 
   Оқушылардың ойлау, пайымдау қабілеттерін дамыту, сөйлеу шеберлігіне, ой ұшқырлығына баулу.
   
3. 
   Туған тіл әрбір елдің ұлттық мақтанышы екенін ұғындырып, келтірілген мысалдар арқылы елін, жерін, туған тілін сүйе білуге тәрбиелеу.
   

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту сабағы.

Әдісі: талдау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ізденушілік т.б.

Пәнаралық байланыс:әдебиет

Кезекшінің мәліметін тыңдау, оқушыларды тәртіпке шақырып сабақтың мақсатымен таныстыру.

Шылаулар, септеулік шылаулар туралы сұрақтар қою.

Мысалдар келтіру.

Жаттығуларды тексеру.

Сөздер мен сөйлемдерді байланыстырады. /сөз бен сөзді, сөйлем сен сөйлемді салаластыра байланыстырады/

Жалғалық шылауларды жалғаулықтар деп атайды.

Жалғаулық шылаулар:

-және, да, бірақ, дегенмен, алайда, өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде, бірде, біресе, егер т.б.

Мағыналық қатынастары:

• 
  Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар: мен, бен, пен, менен, бенен, пенен, да, де, та, те, және, әрі /Мысалдар келтіру/
  
• 
  Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар: бірақ, алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен, сонда да т.б.
  
• 
  Талғаулықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар немесе кезектес мәнді білдіретін жалғаулықтар: әлде, біресе, бірде, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде
  
• 
  Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар:себебі, өйткені, сондықтан т.б.
  

А) Бірде. В) Өйткені. С) Дейін. D) Тұрсын. E) Сондықтан.

А) Қатар. В) Кейін. С) Арқылы. D) Басқа. E) Соң.

А) Сен қонаққа жиі барасың ба? В) Тұсау кескеннен кейін сыйлық беріледі.

С) Мен де домбыра тарта аламын. D) Досым біреу-ақ.

E) Алтының мен кітабың жерге түсіп кетсе, кітабыңды көтер!

А) Мектепке соң. В) Тойға кейін. С) Жұмыстан соң. D) Жұмыстан қатар.

E) Менен қатар.

5. Сөйлемдегі септеулік шылауды табыңыз.

Мұнай өндіру арқылы экономикамызды көтереміз.

А) Мұнай. В) Өндіру. С) Арқылы. D) Экономикамызды. E) Көтереміз.

6.Септеулік шылауы бар сөйлемді көрсетіңіз.

А) Іскер адамдар уақыттың бағасын білу керек. В) Егер уақыт болса, серуенге шығамыз.

С) Күндіз жақсылық жасаған адам түнде жақсы ұйықтайды.

D) Мәжілісте осы мәселе жөнінде сөз болады.

E) Біз өнерді ұлттық мәдениеттің дамуына пайдаланамыз.

7.Шығыс септігімен тіркесетін септеуліктерді табыңыз.

А) Бірде. В) Басқа. С) Үшін. D) Арқылы. E) Туралы.

А) Кітапханаға кейін жүз метр қалды. В) Ол Астана қаласына оқуға түсуге барды.

С) Әр елдің тағдырында үлкен тарих жатыр. D) Тұсау кескен адамға сыйлық береді.

E) Мен сабақтан кейін үйірмеге бардым.

А) Үшін, арқылы. В) Кейін, басқа. С) Қатар, бірге. D) Кейін, шейін. E) Бірде, болмаса.

А) Түгіл, тұрсын. В) Дейін, шейін. С) Себебі, өйткені. D) Егер, егер де. E) Я, болмаса.

Қыстан ... көптен күткен көктем келеді.

А) Да. В) Шейін. С) Кейін. D) Арқылы. E) Дейін.

12.«Дейін, шейін» шылаулары қай септікпен тіркесетінін көрсетіңіз.

А) Атау септік. В) Барыс септік.. С) Шығыс септік. D) Көмектес септік.

E) Жатыс септік.

13. Сөйлемдегі шылаудың түрін анықтаңыз.

Мен сіз туралы аз біледі екенмін.

А) Демеулік шылау. В) Септеулік шылау. С) Жалғаулық шылау.

D) Сұраулық демеулік. E) Ыңғайластық жалғаулық.

А) Домбырамен ән айтады немесе күй шертеді. В) Ол сабаққа бармады, себебі денсаулығы болмады.

С) Егер де киноға барсаң, маған айт.

D) Бұл сырды қасым түгіл досыма да айтпадым. E) Кешеден бері қауырт жұмыстар көбейді.

А) Атау септік. В) Барыс септік. С) Шығыс септік. D) Көмектес септік. E) Жатыс септік.

А) Арқылы, бері, үшін. В) Бойы, бойына, бойынша. С) Соң, кейін, туралы.

D) Арқылы, үшін, дейін. E) Кейін, туралы, үшін.

17.Септеулік шылауы бар сөйлемді көрсетіңіз.

А) Әлиханның ойы бүгін өзгерді. В) Тыста қоңыр күздің сызы білініп тұр.

С) Көңілі бір жадырап шайдай ашылды. D) Мұнай қоры мол мемлекеттердің біріміз.

E) Бұл кездесуде оқушылармен бірге ата-аналар да отырды.

А) Оқушы үшін. В) Оқулық туралы. С) Оқулыққа. D) Оқу үшін.E) Оқу арқылы.

А) мен В) және С) дейін D) түгіл Е) ба

А) түгіл, емес В) және, әрі С) немесе, бірақ D) арқылы, туралы Е) ма, ме

А) дейін В) сондықтан С) түгіл D) емес Е) немесе

Сабақтан …

А) және В) кейін С) дейін D) шейін Е) туралы

3.Септеулік шылауды көрсетіңіз.

А) үшін В) –ақ С) –еу D) мен Е) және

А) Жалғаулық. В) Одағай. С) Үстеу. D) Түбір. Е) Жұрнақ.

Мектеп …

А) әрі В) бірге С) арқылы D) жайында Е) қарсы

А) түгіл, тұрсын В) ма, ме С) немесе, әлде D) менен, бенен Е) дейін, шейін

А) таман В) қатар С) әрі D) бері Е) арқылы

А) жайында В) дейін С) бері D) қатар Е) кейін

А) Барыс. В) Табыс. С) Жатыс. D) Шығыс. Е) Көмектес.

А) қатар В) шейін С) дейін D) сияқты Е) сайын

А) жөнінде В) ғой С) гөрі D) қатар Е) қарай

А) бері В) кейін С) қарай D) туралы Е) үшін

А) емес В) түгел С) және D) әрі Е) туралы

А) Атау. В) Көмектес. С) Ілік. D) Шығыс. Е) Барыс.

А) Ілік. В) Барыс. С) Шығыс. D) Табыс. Е) Атау.

Қонақтан … қайттық.

А) бірге. В) емес. С) түгел. D) және. Е) бірақ.

18.Барыс септігінде қолданылатын септеулік шылауды анықтаңыз.

А) дейін В) үшін С) арқылы D) қатар Е) басқа

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.

20. Барыс септіктің шылауларын анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.


Септеулік шылаулар туралы тестілеу жұмысы ІІІ нұсқа
1. Шығыс септікпен бірге қолданатын септеуліктерді анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.

2. Септеуліктерді анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Бірақ, сондықтан. C) Түгіл, тұрсын. D) –ақ, -ау,-ай,.-шы

E) –мыс, -міс.

3. «Дейін, кейін, қарай» шылаулар түрін анықтаңыз.

A) Себеп-салдар. B) Жалғаулық. C) Демеулік. D) Сұраулық.

E) Септеулік.

4.Көмектес септігімен тіркесетін шылаулар қатарын көрсетіңіз.

A) Біресе, кейде. B) Сондықтан, алайда. C) Бірге, қатар. D) Не, немесе.

E) Және, әрі.

5. Септеулік шылау бар сөйлемді анықтаңыз.

A) Біз де естіп, қуанып жатырмыз. B) Батырлар туралы мақала жаздым.

C) Аман-есенсің бе? D) Жанар да, қанат та үлгілі оқушылар.

E) Жазда бәрі ауылға барады.

Отан үшін отқа түс – күймейсің.

A) Демеулік. B) Жалғаулық. C) Шартты. D) Септеулік. E) Кезектес.

7.Шығыс септігімен тіркесетін септеуліктерді табыңыз.

А) Бірде. В) Басқа. С) Үшін. D) Арқылы. E) Туралы.

А) Кітапханаға кейін жүз метр қалды. В) Ол Астана қаласына оқуға түсуге барды.

С) Әр елдің тағдырында үлкен тарих жатыр. D) Тұсау кескен адамға сыйлық береді.

E) Мен сабақтан кейін үйірмеге бардым.

А) Үшін, арқылы. В) Кейін, басқа. С) Қатар, бірге. D) Кейін, шейін. E) Бірде, болмаса.

А) Түгіл, тұрсын. В) Дейін, шейін. С) Себебі, өйткені. D) Егер, егер де. E) Я, болмаса.

Қыстан ... көптен күткен көктем келеді.

А) Да. В) Шейін. С) Кейін. D) Арқылы. E) Дейін.

12.«Дейін, шейін» шылаулары қай септікпен тіркесетінін көрсетіңіз.

А) Атау септік. В) Барыс септік.. С) Шығыс септік. D) Көмектес септік.

E) Жатыс септік.

13. Сөйлемдегі шылаудың түрін анықтаңыз.

Мен сіз туралы аз біледі екенмін.

А) Демеулік шылау. В) Септеулік шылау. С) Жалғаулық шылау.

D) Сұраулық демеулік. E) Ыңғайластық жалғаулық.

А) емес В) түгел С) және D) әрі Е) туралы

А) Атау. В) Көмектес. С) Ілік. D) Шығыс. Е) Барыс.

А) Ілік. В) Барыс. С) Шығыс. D) Табыс. Е) Атау.

Қонақтан … қайттық.

А) бірге. В) емес. С) түгел. D) және. Е) бірақ.

18.Барыс септігінде қолданылатын септеулік шылауды анықтаңыз.

А) дейін В) үшін С) арқылы D) қатар Е) басқа

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

E) Астам,жуық.

20. Барыс септіктің шылауларын анықтаңыз.

A) Үшін, арқылы, туралы. B) Дейін, шейін. C) Кейін, басқа. D) Қатар, бірге.

1. 
   Шылаулар туралы білімдерін толықтыру, демеулік шылаулардың қалай жасалатыны туралы түсіндіру.
   
2. 
   Оқушылардың ойлау, пайымдау қабілеттерін дамыту, сөйлеу шеберлігіне, ой ұшқырлығына баулу.
   
3. 
   Туған тіл әрбір елдің ұлттық мақтанышы екенін ұғындырып, келтірілген мысалдар арқылы елін, жерін, туған тілін сүйе білуге тәрбиелеу.
   

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту сабағы.

Әдісі: талдау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ізденушілік т.б.
Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

Кезекшінің мәліметін тыңдау, оқушыларды тәртіпке шақырып сабақтың мақсатымен таныстыру.

1. 
   Шылау дегеніміз не?
   
2. 
   Шылаулар нешеге бөлінеді?
   
3. 
   Септеулік шылаулар дегеніміз не?
   

дейін, шейін, таман, қарай, салым, жуық, тарта т.б.

арқылы, жайында, үшін, сайын, тәрізді т.б.

кейін, соң, гөрі, бері, бұрын, әрі т.б.

4. Көмектес септігімен тіркесетін септеулікті табыңыз:

қатар, қабат, бірге т.б.

5. 
   Жалғаулық шылаулар дегеніміз не?
   

• 
  Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар: мен, бен, пен, менен, бенен, пенен, да, де, та, те, және, әрі /Мысалдар келтіру/
  
• 
  Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар: бірақ, алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен, сонда да т.б.
  
• 
  Талғаулықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар немесе кезектес мәнді білдіретін жалғаулықтар: әлде, біресе, бірде, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде
  
• 
  Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар:себебі, өйткені, сондықтан т.б.
  

Демеулік шылауларды демеуліктер деп атайды. Олар өз шылауында тұрған сөзге немесе сөйлемге күшейту, тежеу, шектеу, сұрау, болжалдық, күмән сияқты қасымша мағына үстейді.Бірақ септеуліктер мен жалғаулықтар сияқты сөздерді де, сөйлемдерді де байланыстыра алмайды.

• 
  Бірінші сөйлемде ба деген демеулік шылау сұрау мағынасын үстеп мынасын, анасын деген сөзбен тіркесіп тұр.
  
• 
  Екінші сөйлемде –ақ демеулігі бүгін, қазір шылауында қолданып, ол сөздерге күшейткіш мән үстеп тұр.
  
• 
  Үшінші сөйлемде –де демеулігі бәрі деген сөзге күшейткіш мән үстеп тұр, ғана демеулігі құмандай сөзінің шылауында жұмсалып, шектік мән үстеп тұр.
  

Топтастыру:

Демеулік шылаулар сөзге /сөйлемге/ үстейтін мағынасына қарай былай бөлінеді:

Сұраулық демеуліктер: ма /ме, ба, бе, па, пе/ ше

-ді - сөз еткен-ді - нақтылау мәнді;

-бе, -ба- сөйлегендіктен бе,

қырсығып қалдым ба - сұраулық:

-ау - басталыпты-ау - болжалдық;

-ше,ма - сенің бригадаңда ше

болмай ма - сұраулық;
-ақ - тез-ақ жетем деген - күшейткіш;

-да - орнына да келді - күшейткіш.

Шылаулар туралы толық оқу, ережелерді қайталау.

332-жаттығу: демеуліктерді тауып, оларды мағынасына қарай талдаңдар.


Сабақ №17

Тақырыбы: Шылаулардың емлесі

Мақсаты:

1. 
   Шылаулар туралы білімдерін толықтыру, шылаулардың емлесі туралы жалпы түсінік беру.
   
2. 
   Шылаулар туралы алған білімдерін тиянақты талдай білуге бейімдеу, дағдыландыру, білім деңгейлерін көрсету.
   
3. 
   Оқушыларды ұқыптылыққа, жүйелілікке, өз беттерімен жұмыс істей білуге тәрбиелеу.
   

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Әдісі: ойларын жүйелі жеткізу, сұрақ-жауап арқылы талдау, қайталау, тексеру, сергіту.
Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

Кезекшінің мәліметін тыңдау, оқушыларды тәртіпке шақырып сабақтың мақсатымен таныстыру.

• 
  Шылау дегеніміз не? Түрлері.
  
• 
  Шылаулардың сөз таптарынан айырмашылықтары.
  
• 
  Септеулік шылауларды ата, мысал келтір.
  
• 
  Жалғаулық шылаулар, мағыналық қатынастары.
  
• 
  Демеулік шылауларды ата, мысал келтір.
  

• 
  Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады;
  
• 
  Кейбірі дефис арқылы жазылады.
  

Мысалдар тақтаға жазылып, әрбір шылаулардың емелесі туралы айтылады.

337-жаттығу: Және, мен /бен, пен/ жалғаулықтарының қолданылу, сөздерді, сөйлемдерді байланыстыру ерекшеліктеріне бірнеше сөйлем ойлап жазып, талдаңдар.

Сыныпта оқыған әңгіме туралы қарындасыма айтып бердім.

Мақсаты:

1.Жазба жұмысының мазмұнын меңгерту, абзацтарды анықтау.

2.Оқушының есте сақтауын, ұқыптылығын, сауатты жазуға дағдыландыру.

3.Сауатты, көркем әрі таза жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі жазу сабағы

Әдісі: Мәнерлеп оқу, түсіндіру.

Көрнекілік: Диктанттар жинағы, түсініксіз сөздерді тақтаға жазу.
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

-Сәлемдесу;

-Кезекшінің міндеті, сабаққа келмеген оқушыларды белгілеу,

-диктант дәптерлері таратылып беріледі.

Мәтін:

Өзің таңдаған бір сөзге фонетикалық талдау жаса.

Сабақ №19

Тақырыбы: Тіл мәдениеті туралы түсінік
Мақсаты:

1. тіл мәдениетіне ғылыми тұрғыдан жан-жақты түсінік беріп, ол туралы оқушы ұғымын кеңейту, сөз мәдениеті туралы түсінікті кеңейтіп, оның ерекшеліктерін ажырата білуге үйрету; тілдің қызметі туралы түсініктерге де тоқталу.

2. оқушылардың ғылыми ойлауын, танымдық және шығармашылық қабілеттерін, оқуға деген саналы түрдегі ықыласын, қоғаммен байланысын дамыту;

3. тіл білімінің мәнін, сөз әсерлілігін, тіл байлығын түсінуге, болашақта кәсіби бағдар алуға тәрбиелеу.

1. 
   Сөздік қоры молайған, тіл мәдениеті, еркін сөйлеу дағдылары қалыптасқан, оқушы қызығушылығы оянады.
   
2. 
   Тіл білімін меңгеріп, тәжірибеде дұрыс қолдануды үйренеді.Ой-өрісі жан-жақты дамиды.
   

Әдісі: түсіндіру, сөзді дұрыс қолдану, әңгімелесу, сұрақ-жауап.

-сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын даярлау, сабаққа назарларын аудару.

• 
  Адамның төбесі аспанға жете ме?
  
• 
  Сөйлегенде сөз ауыздан түсіп қала ма?
  
• 
  Бір қазанға сыймайтын қандай бастар?
  
• 
  Екі аяқ бір етікке сия ма?
  

Тұрақты тіркестердің мәнін ашыңдар:

• 
  Тілдің екі түрдегі қызметі туралы;
  
• 
  Сөйлеу тілі мен жазба тілінің айырмашылықтары.
  
• 
  Әркімнің сөз қолдану ерекшеліктері;
  
• 
  Оқушылардың қазіргі таңдағы күнделікті ауызекі сөйлеу тілдеріне тоқталу.
  

Торкөздерді толтыр:

Ерекше торкөзден Тапқыштар байқауы деген сөз шығуы тиіс.

Ж-дан басталса жыл мезгілі,

Қ-дан басталса, онда ол құс белгілі.

Ол қай сөздер?

А гер Е-ге алмасса,

Есептік сан есім, сұрауы – неше?

Бұл қай сөз?

Шешуі: карта, парта.
Басы ашық, аяғы қысаң,

Екі-ақ дыбыс, есеп қылсаң,

Саған да ол керек болар,

Өзен-көлге жақын тұрсаң.

Шешуі: ау
Фонетикалық екі ұғым бірі мен бірі сыбайлас,

Бірі айтылады да естіледі,

Екіншісі жазылады да көрінеді.

Шешуі:әріп пен дыбыс
ҮІ Берілген мақаладағы жасырын сөзді тауып, мақалды жалғастыру.

1. 
   Тіл тас жарады, тас жармаса ... (бас жарады).
   
2. 
   Бал тамған тілден ... (у тамған).
   
3. 
   Тауды, тасты жел бұзар, адамзатты ... (сөз бұзар).
   
4. 
   Жақсы сөз - ... (жарым ырыс)
   
5. 
   Қаһарлы сөз ... (қамал бұзар)
   
6. 
   Шебердің қолы ортақ, шешеннің ... (тілі ортақ).
   
7. 
   Жақсы байқап сөйлер, жаман ... (шайқап сөйлер).
   
8. 
   Бас кеспек болса да, ... (тіл кеспек жоқ).
   
9. 
   Дәлелсіз сөз ... (желмен тең).
   

Бағалау.

Мақсаты:

2.Оқушылардың ана тіліне , әдебиетіне деген қызығушылығын ояту, арттыру.Ой –өрісінің жетілуі, шығармашылық қабілетінің артуы.

3. Тек қана жақсы қасиеттерді үлгі ету арқылы еліміздің жан-жақты мәдениетті болашағын тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: лекция сабақ

Әдісі: түсіндіру, баяндау, әңгімелесу

І Ұйымдастыру кезеңі:

-Оқушыларды түгендеу;

-Оқу құралдарын тексеру;

-Оқушыларды тәртіпке шақырып, сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылады.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
ІІІ Жаңа сабақ: Сөздің жасалу тәсілдері, тіл мәдениетімен байланыстылығы
Сөз түрлі бөлшектерден тұрады. Ол бөлшектердің өзіне тән мағынасы, белгілі бір қызметі болады.

Мысалы: /тақтаға жазылады/ жолдастыққа-деген сөз төрт бөлшектен тұрады:

жол-дас-тық-қа

1. 
   Жол -«салған із» немесе «сапар» дегенді білдіреді.
   
2. 
   Жол+дас- «серік» деген мағынаны білдіреді;
   
3. 
   Жолдас+тық –адамдар арасындағы қатынасты білдіреді.
   
4. 
   Жолдастық+қа - қа жалғауы сөзге жаңа мағына үстеп тұрған жоқ, басқа сөзбен байланысу қызметін атқарып тұр.
   

Сөйлеуде диалектизмдерді, қарапайым, дөрекі сөздерді, варваризмдерді қолдану, орынсыз көп сөйлеу, бір пікірді қайталау беру, өзіне өзі сілтеме жасау, асқақтап сөйлеу, дене қимылдарын араластыра беру Сөз мәдениетіне жатпайды.

 Кірме сөздерді орынсыз жұмсай беру, сіреспе құрылымдарды қолдану Сөз мәдениетіне нұқсан келтіреді. 
Сөздердің байланысу тәсілдері

1. 
   Аналитикалық тәсіл – сөйлемдегі сөздердің қосымшасыз, орын тәртібі, интонация және шылаулар арқылы байланысуы.
   

1. 
   Синтетикалық тәсіл – сөздердің қосымшалар арқылы байланысуы.
   

1. 
   Оқушыларға жұрт алдында сөйлей білуге дағдыландыру, сөйлеуге үйренудің жолдарын меңгерту.
   
2. 
   Оқушыларды жүйелі сөйлей білуге, өз ойларын еркін жеткізе білуге дағдыландыру.
   
3. 
   Қазақ тіліне деген құрмет, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсете білуге және адамгершілік, ізгілік тәрбиелерін беру.
   

Әдісі: Қолданылған әдіс-тәсілдер: “Негізгі идеяны суреттеу”, эссе жазу, әңгімелесу, сұрақ-жауап, мәтіндермен ауызша жұмыс т.б.

І. Ұйымдастыру:

Оқушылардың сабаққа қатысу туралы кезекшінің мәліметін тыңдау.

І. Қызығушылықты ояту

Жұрт алдында сөйлеу мәдениетін қалыптастыратын кеңестерге тоқталу.

Психологиялық жаттығу жұмысы. РЕЛАКСА ЦИЯ.
Релаксация

(Психологиялық жаттығу)

Балалар, әрқайсымыз өзімізге ыңғайлы, жайлы жер тауып отырайық. Басымызды сәл бұрып, қолымызды тіземізге, бар зейінімізді маған аударып, көзімізді жұмайық. Қол аяғымызға жайлы, жағымды энергия берілуде. Денемізден ток жүріп өткендей, аздап ысып келеді. Рахаттану сезімін басымыздан кешкендейміз. Осы қалпымызда 10 секунттай отырамыз. Мен кері санағанда ойымызды жинақтап, көзімізді ашуға даярланамыз. 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, 0. Енді бәріміз бастапқы қалпымызға келеміз. Көзімізді ашамыз.

1. Психологиялық дайындық.

2. Ақпараттар жинау.

3. Сөйлеу техникасына төселу.

4. Жазбаша мәтін құрастыру. Бірақ мүмкіндігінше қағазға қарамай сөйлеуге дағдылану.

5. Шешендік сөздер, мақал-мәтелдерді орынды қолдана білу.

“НЕГІЗГІ ИДЕЯНЫ СУРЕТТЕУ” СТРАТЕГИЯСЫ.

1. 
   Сыйлы оқушы деген кім?
   
2. 
   Егер мұғалім болсам…
   
3. 
   Қай оқулық ұнайды?
   
4. 
   Мектеп өмірі қайтсе қызықты болар еді?
   

Спикер шығып қорғайды. 1 ұсыныс, 1 пікір.

Топ мүшелерінің өз тақырыптарын қорғау кезінде қолданған 1 мақал-мәтел немесе қанатты сөзін тақтаға жаздырып, сөз таптарына талдау жасату.

Оқушыларға алдын ала дайындалған түрлі түстегі кеспе қағаздар таратылады. Әрбір оқушы өзіне ұнаған түсті таңдайды.

Қазіргі сәтте қандай көңіл – күйде отырғандарын анықтау.
Негізгі түстер:

Көк – тыныштық, қанағаттанарлық.

Жасыл - өзіне сенімділік, табандылық.

Қызыл – күштілік, агрессия, қозу.

Сары – белсенділік, көңілділік, қарым-қатынасқа ұмытылу.
Көмекші түстер:

Қара, Қоңыр, Күлгін, Қызғылт – қорқыныш, қорқынышты бастан өткізу, дабыл, негізінен адам бойындағы негативті (жағымсыз) жағдайларды көрсетеді.
ІІІ.Ой толғаныс.

354-жаттығу

Оқушылар, сендерге бір күнге ғана жетерлік уақыт ішінде бір сиқырлы күш бітсе, мәселені неден бастар едің?

“Бүкіл әлем тек сенің иелігіңде болса…”

Сабақты қорытындылау.

200 бет. 355-жаттығу

1. Өздерің ұнататын өнер түрі туралы шағын шығарма жазыңдар.

2. Мәтіндегі сөздердің мағыналы, жүйелі, әсерлі болуына көңіл бөліңдер.

3. Биылғы өткен грамматикалық тақырыптардың пайдасы тиді ме? Өзіңе есеп бер.

Сабақ №23

Мақсаты:

1.Жазба жұмысының мазмұнын меңгерту, абзацтарды анықтау.

2.Оқушының есте сақтауын, ұқыптылығын, сауатты жазуға дағдыландыру.

3.Сауатты, көркем әрі таза жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі жазу сабағы

Әдісі: Мәнерлеп оқу, түсіндіру.

Көрнекілік: Диктанттар жинағы, түсініксіз сөздерді тақтаға жазу.
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

-Сәлемдесу;

-Кезекшінің міндеті, сабаққа келмеген оқушыларды белгілеу,

-диктант дәптерлері таратылып беріледі.

Мәтін:

Сабақ №24

Тіл ұстарту

Мақсаты:

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

І. Қызығушылықты ояту.

Бүгінгі сабақта Ұлы Отан соғысы кезіндегі қазақ жауынгерлерінің ерлік істері туралы еске түсіріп, батыр ұл – қыздарымыз туралы әңгімелейтін боламыз. Олар: Бауыржан Момышұлы, Әлия Молдағұлова, Талғат Бигелдинов.

Бауыржан Момышұлы – екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, Халық Қаһарманы, қазақтың көрнекті жазушысы.

1941 жылы екінші дүниежүзілік соғыс басталысымен, Бауыржан Момышұлы даңқты генерал-мойор И.В.Панфиловтың басшылығымен Алматы маңында жасақталған 316 атқыштар дивизиясының құрамында майданға аттанады. Батальон, полк командирі қызметтерін атқарады. Соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады.

Соғыс кезінде жеке басының қаһармандық ерлігімен, жаужүректігімен, батырлығымен және ұрыс жүргізудегі әскери шеберлігімен ерекше көзге түседі. Бірнеше рет жау қоршауынан жауынгерлерін аман-сау алып шығады. Мәскеу түбіндегі шайқастағы ерлігі сол кездің өзінде Одақ көлеміне аңыз болып жайылады. Бауыржан Момышұлының батырлығы жөнінде белгілі орыс жазушысы Александр Бек “Волоколамское шоссе” (қазақшасы “Арпалыс”) хикаятын жазды. Бұл шығарма кейіннен бірнеше тілге аударылды.

Ол соғыс кезінде “Красная Звезда” газетінде былай деп жазды: “Өз халқын құрметтеп, сүймеген адам – опасыз, оңбаған адам. Өз елінің бағасын білген пенде ғана басқа елді қадірлей алады. Өйткені халықтардың туыстығы алдымен адамдардың өз халқына сүйіспеншілігі арқылы ғана келеді. Мен өзге ұлттарды құрметтеуші, өз ұлтын сүюші адаммын.”

Бауыржан Момышұлы өз сарбаздарымен бірге “жаным - арымның садағасы”, халқым үшін қасықтай қаным пида деп жанып тұрған отқа талай түсті.

Соғыстан кейін Бауыржан атамыз әскери – педагогикалық жұмыспен айналысты. Демалысқа шыққаннан кейін біржола шығармашылық жұмыспен айналысты. Аты аңызға айналған батыр ұлын халқы ешқашан ұмытпайды.

2 – топ.

Қаһарлы күндерде

Ұшқалы он минуттай өтті. Төмендеуіме болады. Тұтқаны жайлап итердім. Жерге бес жүз метр… үш жүз метр, екі жүз метр қалған мезетте ұшақ жалт етіп бұлттар арасынан шыға келді. Тағы да төмен түстім. Қырық метр биіктікте ұшып генерал айтқан нысанаға тарттым.

Терең бір сай екен. Қыбыр еткен жан жоқ. Сайды өрлей бірнеше бомбаларды тастап-тастап жібердім. Гүрс-гүрс бірнеше рет жарылған дыбыс естілді де, тым-тырақай оңды-солды қаша жөнелген адамдар қарасы көрінді.

Қайтадан жоғары көтерілдім. Бұлт арасына еніп, бұрылып алдым да, енді колоннаға тап бердім. Екі танк пен бірнеше машиналар лапылдап жанып жатыр. Енді үйге қайтуға болады.

Төменде жапан дала, шошайған шөмелелер. Майдан шетінің қақ іргесінде жатқан мына шөмелелерді-ай! Астында талай пәлелер жатыр-ау жасырынып. Осылардың бірін атқылап көрейінші деп ұйғардым. Өздерінің тым-тырыс жатқан түрі жаман. Шүйіліп келдім де, зеңбіректен ұрғыладым. Мәссаған! Шөмеленің гүрс етіп жарылмасы бар ма? Екінші біреуін атып едім, жалп етіп шөп жерге түсті де, бірнеше адам айқайлап қаша жөнелді. Ендеше, жорамалым шынға айналды. Енді шөмелелердің үстінен қыдыра ұшып, үлкенді-кішілі бомбаларды тастай бердім. Шамасы, немістер шыдап жата алмаса керек, танктер шөптерін сыпырып тастай сала, беті ауған жаққа қарай шашыла жөңки қашты.

Ұшқыш Талғат Бигелдиновтің естелігінен.

Әлия Молдағұлова бар атқыштар батальоны жау қоршауын бұзып, алға шықты. Шайқас барған сайын қыза түсті. Фашистер жанталасып үсті-үстіне зеңбірек оғын жаудырды. Көп кешікпей екі жақ бетпе-бет келіп қалды. Ұрыс қыза түсті, аямай атысты. Әлия сол қолынан жараланғанына қарамай, жаумен қасық қаны қалғанша, батырларша соғысты. Бір кезде окопқа тасаланып жатқан неміс офицері он тоғыз жасар талдырмаш, ер жүрек қыз Әлияға тап берді. Әлия оны басынан асырып лақтырып жіберді де, сұм жауды шалқасынан түсірді. Автоматын кезеп, ата жауды құртуға айналғанда, фашист Әлияны пистолетпен атып қалды.

Қапылыста қазаға ұшыраған Әлияны майдандас жолдастары “Шығыс жұлдызы” деп атады.

Ер жүрек, мерген қыз, Шығыс жұлдызы Әлия майданда болған аз уақыт ішінде жүзге тарта фашистерді жер жастандырды.

Әлияның ерлігі жоғары бағаланып, 1944 жылы 4 шілде күні оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұлованың асқан ерлігі мәңгі ұмытылмайды.

“Әлия – батыр қызы сен халқымның,

Ерке құсы сен даламның.

Ә-ли-я!”- деген ән жолдары Тәуелсіз қазақ елінің аспанында мәңгі қалықтай береді.
Тапсырма:

А) Мәтінді оқы. Мәтіннің мазмұнына сүйеніп 1 негізгі, 1 қосымша сұрақ құрастыр.

Жұппен, топта, араларыңнан кім жауап беретінін анықтаңдар.

Ә) Грамматикалық тапсырма.

1 – топқа:

Мәтіннен синоним сөздерді тап.

Мәтіннен антоним сөздерді тап.

Мәтіннен омоним сөздерді тап.

А) Мәтінді оқып, 5 жолдық өлең құрастыр.

Ә) Грамматикалық тапсырма.

1 – топқа:

Батыр, батыл, ер жүрек сөздеріне фонологиялық, фонетикалық талдау жаса, сөйлем құрастыр.

2 – топқа:

Жаз сөзі омоним болатындай бірнеше сөйлем құрастырып жаз.

3 – топқа:

Мәтіндегі кез-келген 3 сөзді алып, синонимдік қатар жаса.

- Ұлы Отан соғысы 1418 күнге созылып, 27 миллион Отандастарымыз мерт болды. Орта есеппен алғанда күніне 1900 адамнан келеді.

Ендеше, соғысты қалай болдырмауға болады?

Бұл үшін:

1. 
   Әскерилер
   
2. 
   Саясаткерлер
   
3. 
   Экономистер не істей алады?
   

Өз іс-әрекеттерінің бағдарламасын ұсыну. (кесте, сызба, сурет т.б. түрінде)