Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

330 

-отсутствие  некоторых  поведенческих  навыков  (захвата  и  удержания  игрушек,  множественных 

манипуляций с предметами, рассматривания нескольких объектов). 

Подопечная,  переживающая  данный  синдром  мало  заинтересована  в  совместной  игровой 

деятельности с малышом. Выявляются особенности игровой деятельности – отсутствие тематических 

и ролевых игр. В большинстве случаев малыши бесцельно перекладывают игрушки с места на место. 

Отмечается  недостаточность  развития  манипуляторной  деятельности  (тонкой  моторики).  Задержка 

развития  речи  проявляется  преобладанием  однословных  высказываний  и  рудиментарных  речевых 

форм – лепета.  

  Почему 

подопечные 

кризисного 

центра 

«Дом 

Мамы» 

переживает  

«стокгольмский  синдром»,  что  мешает  им  исправить  виктимную  среду,  жить  в  психологической 

безопасности и растить ребенка? [3] 

Анализ  поведения  молодых  женщин  выявляет  причин  развития  такого  ущербного  сценария 

отношений: 

1. Особенности  характера.  В  этом  случае  женщина  считает,  что  она  просто  не  достойна 

нормальных отношений или воспринимает отношения по принципу «бьет – значит, любит», «лучше 

уж  так,  чем  быть  одной».  Поэтому  неуважительное,  грубое  отношение  к  себе  воспринимает  как 

должное.  Мужчина  же,  который  от  природы  имеет  властный,  взрывной  характер,  выбирает  себе  в 

супруги  именно  такую,  слабую  женщину,  которой  он  сможет  управлять,  повелевать  и 

самоутверждаться.  

2. Ошибки в воспитании. Типичная для казахстанской семьи. Сделать из дочери жертву могут и 

сами  родители,  которые  воспитывают  ее  методом  угнетения,  критики  и  унижения,  или  вообще  не 

занимаются ребенком, вызывая в нем чувство ненужности. В свою очередь вырасти тираном может 

мальчик, который воспитывается  в атмосфере агрессии и унижения, впитывает ее в себя как норму 

отношений и несет во взрослую жизнь. 

3. Последствия  травматической  ситуации.  Роль  «смирно  терпящей»  может  сформироваться  у 

молодой  женщины  уже  в  ситуации  насилия  как  защитный  механизм.  Она  думает,  что  если  будет 

вести себя покорно и тихо, то у ее тирана будет меньше поводов для гнева. Значительно усложняет 

такую  ситуацию  наличие  детей-  зачастую  именно  попытки  сохранить  полноценную  семью 

заставляют женщин прощать своих обидчиков.  

Очень часто такая форма отношений в семье подопечной кризисного центра приобретает форму 

замкнутого  круга:  насилие – раскаянье – прощение – насилие.  Слабость  характера  жертвы  и  ее 

неспособность решить проблему «в корне» дает агрессору возможность издеваться дальше.  

В  результате  молодая  мама,  вырабатывает  определенную  тактику  выживания  рядом  со  своим 

мучителем: 

 

Акцентирование  на  положительных  и  отрицание  негативных  эмоций.  К  примеру,  благостное 

спокойное поведение агрессора каждый раз воспринимается как надежда на улучшение отношений, и 

жена отчаянно старается ничем его не нарушить. И при этом так же отчаянно старается не думать о 

том, что будет, если тиран все же «сорвется». 

 

Утрата  своего  «Я».  Попытки  сохранить  хрупкий  мир  в  семье  заставляют  жертву  настолько 

проникнуться  интересами,  привычками  и  желаниями  своего  мучителя,  что  она  начинает  жить  его 

жизнью, забывая о своей. Ее целью становится первоочередное удовлетворение потребностей тирана 

и полная поддержка любого его мнения. Свои же потребности и жизненные кредо отходят далеко на 

задний план. 

 

Скрытность.  Нежелание  постороннего  вмешательства  в  семейную  ситуацию  и  неприятие 

ущербности  отношений  заставляет  женщину  (ребенка)  максимально  ограничивать  доступ  к  своей 

личной  жизни.  Они  либо  избегают  разговоров  на  тему  семейных  взаимоотношений,  либо 

ограничиваются стандартной фразой «все нормально». 

 

Гипертрофированное чувство вины. Мало того, что домашний агрессор постоянно получает от 

своей  жертвы  прощение,  очень  часто  она  сама  винит  себя  (свой  характер,  поведение,  умственные 

способности, внешность и т.д.) в том, что он ведет себя агрессивно.  

 

Самообман.  Еще  одно  психологическое  приспособление  к  ситуации  при  «стокгольмском 

синдроме»  в  быту,  когда  страдающий  от  насилия  член  семьи  убеждает  себя  в  положительности 

агрессора. Это формирует ложные чувства уважения, любви и даже восхищения.  

Диaгнocтикa данного синдрома строится на изучение всей психологической картины подопечной, 

поступившей  в  кризисный  центр. B oбщиx  чepтax  работа  психолога  cтpoитcя  нa  пoэтaпнoм 

интepвьюиpoвaнии  жepтвы c пpимeнeниeм  тecтoвыx  мeтoдик. «Cтoкгoльмcкий  cиндpoм»  являeтcя 

пpoблeмным в лeчeнии в тoм плaнe, чтo кaк и зaвиcимocти нepeдкo нe пpизнaeтcя пpoблeмoй caмой 

женщиной.  Имeннo  пoэтoму  дaжe  пpи  cильнoй  тpeвoжнocти  мнoгиe  из  женщин  пoпpocту 

331 

oткaзывaютcя  соблюдать  рекомендации  психолога. K нecчacтью,  вo  мнoгиx cлучaяx  экcтpeннaя 

пoмoщь  пpи paзвитии «cтoкгoльмcкoгo cиндpoмa»  нeвoзмoжнa  ввиду  тoгo,  чтo  у  cпeциaлиcтoв 

кризисного центра пpocтo нeт дocтупa в caму cитуaцию. B экcтpeмaльныx cлучaяx тoлькo oцeнкa co 

cтopoны  молодой  женщины-жepтвы  cпocoбнa xoтя  бы  кaк-тo  пpeдoтвpaтить paзвитиe  пoдoбнoгo 

cиндpoмa co вceми eгo пocлeдcтвиями. 

 

Литература 

1.  Закон Республики Казахстан «

О профилактике бытового насилия»(с изменениями и 

дополнениями по состоянию на 11.07.2017 г.) с 3- 44

 

2.  Конституция РК от 30.08.2014. с 57, 8 

3.  Сайт: dom-mamy.kzДом Мамы 

 

 

Ж.Ж.Бейсенова, М.Қасым  

(КазНУ им.аль-Фараби, г.Алматы, Республика Казахстан) 

 

ТҰЛҒАНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУЫНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ МƏСЕЛЕЛЕРІ  

 

Кеңес  психологиясында  өзін-өзі  бағалау  мəселесі  теориялық  деңгейде  терең  зерттелінген  (Б.Г. 

Ананьев,1959;  Л.И.  Божович,1968;  С.Л.  Рубинштейн, 1946; И.В.  Чеснокова, 1977, 1981; В.А.Ядов, 

1979 жəне т.б.). 

Соңғы  жылдардағы  эксперименттік  зерттеулер  өзін-өзі  бағалауды  өз  беттілік,  жеке  тұлғалық 

феномен, адамның мінез-құлқын реттеуші ретінде қарастырады[1]  

 Өзіндік  сананың  қалыптасу  процесі  күрделі  жəне  қарама-қайшы  пікірлерде  көрінеді.  Көптеген 

зерттеулер бұл процестің коммулятивті немесе көп өлшемді процес екендігін дəлелдейді. Тұлғаның 

рефлексивті  ерекшеліктерімен  өзіндік  сананы  М.  Выготскийдің (1956), мəдени  дамуының  жалпы 

генетикалық заңы бойынша бастапқы құбылыс əлеуметтік жағдайдан тыс болады. А.С. Выготскийдің 

бұл  заңы  бойынша  баланың  дамуындағы  кез-келген  функция  екі  жоспарда  көрінеді:  біріншіден 

əлеуметтік, яғни интерпсихикалық категория ретінде адамдар арасында; екіншіден, психикалық, яғни 

интрапсихикалық категория ретінде баланың ішкі жан дүниесі пайда болады. [2], 

 Өзіндік  сана  адамның  іс-əрекеті  мен  қарым-қатынасының  əртүрлі  ситуацияларында  өзін-өзі 

əртүрлі “бейнеде” қабылдауда көрінетін психикалық процесс. Бұл “бейне” алғашқыда адамның басқа 

адамдармен  бағалауын  саналы  ұғыну  негізінде  пайда  болады.  Одан  соң  басқалардың  бағасы  мен 

өзінің бағасын салыстыру негізінде көрінеді ( 1978), [3]  

 Үйлесімді  дамыған  тұлғаны  тəрбиелеу  мəселесінде  өзін-өзі  бағалаумен  өзіндік  сананы 

психологиялық  зерттеулер  ең  алдымен  аталған  феномендердің  психологиялық  мəні  мəселелерін, 

олардың тұрақты дамуын, əрбір кезеңдегі функцияны орындау ерекшеліктерін бағалау критерийлерін 

таңдау жəне дамудың жалпы деңгей мəселелерін шешеді. 

 Психология үшін өзіндік сана мен өзін-өзі бағалауды реттеу функциясымен, сондай-ақ олардың 

бұзылу себептерімен байланысты сұрақ.тар. Дегенмен өзіндік сананың құрылымына танымдық (өзін-

өзі тану), эмоциялық құндылық (өзін- өзі салыстыру) жəне əрекетті- еріктілік (өзін- өзі реттеушілік) 

сияқты  үш  жағы  жатады.  Осыған  орай  үш  компонентті,  бірлікте  жəне  өзара  байланыста  қарастыру 

қажет. 

 Өзіндік  сананы  күрделі  жүйелі  психологиялық  құрылымның  қалыптасуы  ретінде  оны  тікелей 

диагностикалау жəне өлшеу мүмкін емес. Өзіндік сананың болуының бір формасы “Мен” бейнесі. 

Тұлғаның өзіндік сана құрылымының қалыптасу жағдайлары бұл құрылымға бірқатар əлеуметтік 

нормалар  мен  құндылықтарды  ендіруді  қарастырады.  Осы  ендіру  өзі  туралы  өзі,  өзінің  қасиеттері, 

қабілеттері  өзін  бағалау  формасындағы  ептіліктер  туралы  ой-пікірлердің  қалыптасуын 

шарттандырады. Бұлар біртіндеп жинақтала отырып жеке адамның өзіне қатынасын анықтайды. Бұл 

өзіндік  бағалау  өзіне  жалпы  қатынас  ретінде  іс-əрекетпен  өзара  əрекеттесудің  əрқилы  түрлерінде 

тұлғаның  нəтижелі  ену  өлшемін  көрсетеді.  Мұндай  өзін-өзі  бағалау  мен  өзіне  қатынасы  өзін-өзі 

басқару бойынша нəтижелі іс-əрекеттің өлшемі болып табылады. 

 Өзіндік бағалау мəселесі біздің зертеуіміздің өзекті мəселесі. 

Өзіндік  бағалау  қандай  да  бір  жеке  даралық  қасиеттердің  көріну  деңгейіне  қатысты  баға – деп 

түсіндіріледі.  Бұл  өзіндік  сананың  бір  эталоны  түрінде  көрінеді.  Жеке  даралықтың  əртүрлі 

жақтарының  даму  үлгілерінде:  тұлғаға  тəн  жəне  өзіндік  бағалауды  бадарлауда  қызмет  атқаратын 

əлеуметтік топтық эталондар жатады.