Міндеттер бойынша жария етілетін ақпараттың қысқаша мазмұны

Төлем жүйелерін Ұлттық Банк тарапынан реттелуі және қадағалануы тиіс объектілерге (ҚНИ) жатқызу критерийлері ҚРҰБ туралы заңда және 108-ережеде белгіленген. Мысалы, ҚРҰБ туралы заңның 8-бабының 6) тармақшасында ҚРҰБ банкаралық ақша аударымдары жүйесін (БААЖ), банкаралық клиринг жүйесін (БКЖ) және пайдаланушылар арасында Қазақстан теңгесімен ақша аударымдарын жүргізуді қамтамасыз ететін басқа да төлем жүйелерін реттейтіні және қадағалауды (оверсайт) жүзеге асыратыны белгіленген.

ҚРҰБ туралы заңның 48-бабына сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкі төлем жүйелерін қадағалауды (оверсайтты) жүзеге асыру мақсатында:

      1) төлем жүйелеріне қадағалау (оверсайт) жүргізу тәртібін белгілеуге;

      2) төлем жүйелерін ұйымдастырудың және олардың жұмыс істеуінің шарттары мен тәртібін айқындайтын нормативтік құқықтық актілерді қабылдауға;

      3) төлем жүйелерінің мониторингін жүзеге асыруға;

      4) төлем жүйелерінің ұйымдастырылуын және олардың жұмыс істеуін тексеруге;

      5) ақша төлемдері мен аударымдары, төлем жүйелерінің жұмыс істеуі мәселелері бойынша төлем жүйелерінің қатысушыларынан және операторларынан ақпарат алуға;

      6) төлем жүйелері қатысушыларының қызметін тексеруді жүзеге асыруға құқылы.

108-ереже БААЖ қарайтын қадағалау (оверсайт) объектілерін, сондай-ақ аталған жүйені қадағалау тәртібін айқындайды.

ҚРҰБ туралы заң БАҚ-та және ҚРҰБ сайтында жарияланған, «Юрист» ақпарат жүйесінде қолжетімді. 108-ереже ҚРҰБ сайтында қолжетімді.

Ақпарат беру тәртібі мен нысаны ҚРҰБ тиісті нормативтік актілерінде, оның ішінде 108-ережеде белгіленген.

Сонымен қатар, ҚРҰБ туралы заңның 70-бабына сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкiне жүктелген функциялардың сапалы және уақтылы орындалуын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкi кез келген жеке және заңды тұлғалардан, сондай-ақ мемлекеттік органдардан қажетті ақпаратты, оның ішінде қызметтік, коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді өтеусіз алуға құқылы. Бұл ретте алынған мәлiметтер жария етiлмеуге тиiс.

Мемлекеттік органдар, қаржы және өзге де ұйымдар, олардың қауымдастықтары (одақтары), сондай-ақ жеке тұлғалар ҚРҰБ сұрау салуы бойынша құжаттарды, қаржы есептемесін қоса алғанда, есептемені және қажет болған жағдайда ҚРҰБ өз функцияларын орындауына қажетті өзге де қосымша ақпаратты беруге міндетті.

Сондай-ақ, ҚРҰБ туралы заңға сәйкес Ұлттық Банк ақша төлемі мен аударымы жөнінде ақпарат ұсыну нысаны мен мерзімдерін айқындайтын қағиданы бекітеді. ҚНИ операторының (ҚБЕО) ҚРҰБ-қа ақпарат ұсынудың жан-жақты тәртібі 108-ережеде және ҚРҰБ ішкі құжаттарында белгіленген. ҚБЕО әртүрлі функцияларын, қызметін, жалпы қаржылық жай-күйін бағалау үшін ҚБЕО-ның тоқсандық, жылдық, оның ішінде бизнес-жоспарды орындау туралы есептерінен, ҚБЕО-ның төлем жүйелерінің бағдарламалық-техникалық кешенінің, коммуникация құралдарының жай-күйі туралы ҚБЕО тоқсандық есептерінің, ҚБЕО өндірістік-қаржылық қызметінің негізгі көрсеткіштерінің орындалуы туралы ай сайынғы есептердің деректері пайдаланылады. ҚНИ тәуекелдерін, ҚНИ қатысушыларға және жалпы экономикаға ықпалын талдау үшін БАААЖ жұмыс туралы күн сайынғы есептер пайдаланылады. ҚНИ-ның нормативтік құқықтық актілердің және саясаттардың талаптарын сақтауын талдау үшін жалпы алғанда ҚБЕО-дан алынған барлық есеп пайдаланылады.

Сонымен қатар, ҚРҰБ туралы заңның 48-бабына сәйкес төлем жүйелерінің ұйымдастырылуын және олардың жұмыс істеуін тексеруге, сондай-ақ төлем жүйелері қатысушыларының ұйымдастыру шараларына және ҚЕБО төлем жүйелеріне кіруді қамтамасыз ететін бағдарламалық-техниикалық құралдарға қойылатын талаптарды сақтауын тексеруді жүзеге асыруға құқылы.

ҚЕИ үшін Қағидаттардың орындалуын бағалауды ТЕИК-БҚХК бірінші рет жүргізіп отыр, сондықтан қазіргі кезде барлық қағидат толық орындалуда. ҚЕИ үшін Қағидаттардың орындалуын қамтамасыз ету нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізу, тәуекелдерді басқару тетіктерін және төлем жүйелердің өзге тетіктерін пысықтау болуы ықтимал.

Жүйелердің жұмысын айқындайтын барлық нормативтік актілер және өзге құжаттар олар бекітілгенге дейін міндетті түрде БААЖ-дың барлық пайдаланушысымен, оның ішінде ҚР Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитетімен және «ЗТМО» РМҚК-мен келісіледі және олардың ұсыныстары ескеріле отырып пысықталады. ҚРҰБ Басқармасының қаулылары БААЖ-дың пайдаланушылары болып табылатын ҚР екінші деңгейдегі банктері мүшесі болып табылатын Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығымен (Ұлттық Банк аккредиттеген жеке кәсіпкерлік субъектілері бірлестіктерінің сараптама кеңесі) міндетті келісуге жатады.

Белгілі бір келісімдер шеңберінде, өзге мемлекеттік органдардың сұратуы бойынша ҚРҰБ банктік құпияға жататын мәліметтерді қоспағанда, БААЖ арқылы жүргізілген төлемдерді ағындары бойынша мәліметтер ұсынуға құқылы.