631
Ферромагнетиктердің магнитсіздендіру (а)
және магниттік энергия (б) қисық сызықтары:
В
r
– қалдық магниттік индукция; Н
к
–
коэрцитивтік күш; Н
d
–магнитсіздендіруші
өріс; В
d
– Н
d
өрістегі индукция
риалдардан белгілі бір пішінді (таға тәрізді, жолақ т.б.) болып жасалған бұйым.
Тұрақты магнит – автономды тұрақты магниттік өрістің көзі ретінде электртехни-
када, радиотехникада және автоматикада кеңінен қолданылады. Тұрақты магниттің
қасиеттері магнит жасалған материалдың магниттік гистеризисінің тұзағының
магнитсіздендіру тармағының сипатымен анықталады.
Коэрцитивті күш (Н
к
) және материалдың қалдық магниттік индукциясы (В
r
)
қаншалықты үлкен болса (сызбаға қараңыз), ол соншалықты магнит үшін жарам-
ды болады. Егер магнит тұйық магнитөткізгіш болса ғана магниттегі индукция
ең үлкен қалдық индукцияға (В
r
) тең
бола алады.
Әдетте магнит полюстерінің
аралығындағы ауалық саңылауда
ма г н и т т і к а ғ ы н туд ы ру ү ш і н
қолданылады (мысалы тағатәрізді
магниттің полюстерінің арасында) ауа
саңылауында (мысалы, доға тәрізді
магниттің полюстерінің аралығында
магниттік ағын тудырады). Ауалық
саңылау магниттік индукцияны (және
магниттелуді) кемітеді; саңылаудың
ықпалы сыртқы магнитсіздендіруші
өріс (Н
d
) әсеріне ұқсас. Қалдық индукцияны (В
z
) В
d
мәніне дейін кемітетін Н
d
өрісінің мәні (сызбаға қараңыз) магниттің сырт пішіні бойынша анықталады.
Сонымен, магнит арқылы индукциясы
В≤
В
r
болатын магниттік өріс тудыруға бо-
лады. Егер магниттің күйі магнитсіздендіру қисығының (ВН)
mах
максимал мәнді
нүктесіне, яғни материалдық бірлік көлемінің максимал магниттік энергиясы
сәйкес келсе, магниттің әсері барынша эффектілі болады.
Магнит Fe, Со, Ni, Аℓ негізді қорытпалардан, гексагональдық ферриттерден т.б.
жасалады. Магнит үшін ең эффектілі материалдарға ферримагнитті металаралық
сирек кездесетін металдардың қоспалары Sm және Со қоспалы Nd (SmСо
5
) жатады.
Осы қоспалардың (
ВН
mах
) шамалары рекордтық жоғары шамалар болды.
Магнит жасауға қолданылатын материалдар магниттік темір тас, магниттелуші
магниттік қатты-материалдар (тұрақты магнит үшін). Магнит темірді, никельді
т.б. металдарды өзіне тарта алады. Еркін ілінген магнит (мысалы, компастың
магниттік тілі) Жердің магнит өрісінде компастың полюстерін қосатын түзу
632
сызықтың бойымен бағытталады; сонда магниттің солтүстікке қарай бағытталған
ұшы
солтүстік полюсі, ал оңтүстікке қарай бағытталғаны – оңтүстік полюсі деп
аталған. Магниттелушілігі электр тогымен жүзеге асырылатын электрмагниттер
кеңінен қолданылады. Магниттер техникада автономды тұрақты магнит ретінде
қолдау тапқан.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде магниттік миналар көптеген жүк кемелерінің
опат болуына себеп болған. Кемелер көп жүретін теңіз жолдарына көптеп қойылған
миналар күшті магниттермен жарақталған болған, сол себепті олар кемелердің
металл корпусына тартылып кемелерді жаратын болған. Магниттік миналарға
тосқауыл жасау мақсатында кемелердің магнит өрісін кеміту үшін электр кабельдері
пайдаланылған.
МАГНИТДИНАМИКА – магнетизмнің магниттік өрістердегі өзгерістер
кезіндегі магниттелу үрдістерін зерттейтін бөлімі.
МАГНИТДИЭЛЕКТРИКТЕР – әртекті магниттік ұнтақтар (ферро-және
ферримагнетиктерден құралған) мен диэлектриктің (бакалиттің, полистиролдың,
резинаның) механикалық қоспалары болып табылатын магниттік материалдар;
макрокөлемдерде мөлшерлері мен әрқилы қоспаларға тәуелді,
электрлік кедергісі
жоғары болады. Магнитдиэлектриктер
магниттік-қатты материалдар ретінде
де және
магниттік-жұмсақ материалдар түрінде де бола алады. Магниттік-
жұмсақ магнитдиэлектриктер негізінен карбонильдік темірдің, молибден пер-
малойы мен алсиферасының майда ұнтақтарының қоспалары түрінде алынады;
олар индуктивтік орамдардың өзекшелерін, сүзгілердің, дроссельдердің және
басқа 10
4
– 10
8
Гц жиіліктерде жұмыс жасайтын радиотехникалық құрылғыларда
қолданылады. Магниттік-қатты магнит-диэлектриктер ални (Fe– Ni– Аℓ– Сu),
алнико (Fi – Ni – Аℓ –Со) қорытпаларының, ферриттердің ұнтақтарынан жасала-
ды. Осы магнит-диэлектриктердің коэрицитивтік күші массивті материалдарға
қарағанда бірнеше ондаған % аз, ал қалдық индукциясы екі есеге жуық аз. Маг-
нитдиэлектриктер аспаптар (тұрақты магниттер, алмалы-салмалы қосылыстарға
арналған ауа жібермейтін эластикалық герметизаторлар т.б.) жасауда қолданылады.
МАГНИТ ЗАРЯДЫ –
статикалық магнит өрістерін (электрстатикалық өріс
тудыратын электр зарядына ұқсастық бойынша) есептеу кезінде енгізілетін магнит
өрісінің мүмкін болатын көзін белгілейтін теориялық ұғым.
Магнит зарядының
электр зарядынан айырмашылығы ол нақты жағдайда жоқ заряд, оның себебі
магнетизмнің классикалық теориясына сәйкес
магнит өрісінің – электр тогы-
нан өзге ерекше көзі жоқ. 1931 жылы ағылшын физигі Поль
Дирак (1902–1984)
