Алматы облысының экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы

 
69 
орын алды, нәтижесінде 113 адам қаза тапты, 405 адам түрлі жарақаттар алды. 
Өрттен болған жалпы зиян шамамен 480 млн. 276  мың теңгені құрайды.  
Көктем,  жаз  және  күз  мезгілдерінде  табиғи  өрттерден  үлкен  зиян 
келтіріледі.  Өрт  қаупі  бар  кезең  8  айды 
(сәуір-қараша)
  құрайды  және  жалпы  2 
млн.  651  мың  га  алаңда  орман  өртінің  шығу  қаупі  үнемі  туындайды.  Жаз 
кезінде  ауа  температурасының  көтерілуі  және  кең  дала  аймақтарының  болуы 
мамыр-қазан айларында тау-дала өрттерінің туындауына алып келеді. Аталған 
кезеңде Алматы облысында жалпы 1824,8 га алаңда 21 орман өрті және 3082,5 
га өрт шалумен 18 дала өрті орын алды. 
Облыс  аумағын  өрттен  барынша  қорғау  үшін  АДБ-ның  іс-шараларын 
жүзеге асыру басталғаннан бері, мемлекеттік өртке қарсы қызмет бөлімшелері 
құрылмаған  елді  мекендерде  өрттен  қорғауды  қамтамасыз  ету  үшін  9  өртке 
қарсы бекеттер құрылды. 
Облыста  сел  және  қар  көшу  белсенділігі  республика  бойынша  бірінші 
орындарды  иеленеді.  Сел  және  қар  көшу  облыстың  таулы  және  тау  етегіндегі 
аудандарда  айтарлықтай  кеңінен  таралған.  Мұнда  1925  мұздықтар,  445  теңіз 
көлдері,  25  сел  бассейндері  бар,  41  сел  және  61  қар  өкшу  ошақтары  797 
(667 
және 130)
 шаруашылық жүргізу объектілері және 6042 
(5199 және 843)
 адам халқы 
бар 58 
(52 және 6)
 елді мекендерге қауіп туғызады.  
Елді мекендерді және объектілерді сел және қар көшкіні жағдайларының 
әсерінен  қорғау  үшін  облыс  аумағында  дүлей  апаттарға  қарсы  әрекет  ету 
инфрақұрылымы бар. 
Селден қорғау құрылыстарының көпшілігі Іле Алатауында шоғырланған, 
себебі таулы аймақта сел қаупі мен халықтың тығыз орналасуы жоғары. Осыған 
байланысты  17  плотина  салынды:  оның  ішінде  8  тұйық,  9  өтпелі;  11  дамба 
салынды, о.і. аз қарқынды плотиналар, 14 құймалы құрылыстар 
(тұрақтандыру, 
су лақтыру каналдары, науалар)
, 3 құю бассейні. 
Талдықорған өңірінде 4 плотина бар, оның ішінде үш тұйық, бір өтпелі, 
бір дамба, 17 құймалы құрылыс 
(тұрақтандыру, су лақтыру каналдары, науалар)
, екі 
жағалау нығайту дамбалары. Қазақстанның ірі өнеркәсіптік орталығы  – Текелі 
қаласының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін 1975-1976 жылдары салынған 20-
дан астам қорғаныс құрылыстары жөнделді.  
Күрделі  инженерлік  құрылыстардың  болуы  жоғарыда  аталған  аумақтар 
үшін  сел  және  қар  көшкіні  қаупін  жоймайтындығын  атап  өту  қажет.  Бұл 
аумақтар  сел  және қар  көшкіні  болу  қаупі  бар  аумақ  болған  және  болып  қала 
береді,  себебі  соңғы  жылдары  жерлерді  үдемелі  игеру,  ұлттық  парктерді, 
демалыс  аймақтарын,  инфрақұрылымдарды  құру  байқалуда,  ол  сәйкесінше 
табиғи  қатерлер  деңгейін  арттырады.  2014  жылға  дейін  облыс  аумағында  сел 
ағындарынан қорғау бойынша 3 жоба жүзеге асырылды.  
Жер  сілкінісі  зардап  шегушілер  саны,  келтірілген  зиян  көлемдері, 
зиянмен қамтылған аумақтың кеңдігі және одан қорғану қиындығы бойынша ең 
қатерлі  дүлей  апат  болып  табылады.    Облыс  аумағында  жер  сілкінісінің  төрт 
эпицентрі  бар,  олардың  әрқайсысында  болжамды  сейсмикалық  белсенділік  6-
дан 9-ға дейін және одан көп баллды құрайды. 
Облыс  аумағындағы  барлық  тұрғын  үйлер  қауіпті  сейсмикалық  әсерге 
душар.  Жер  сілкінісі  кезінде  232,8  мың  тұрғын  үй  қатты  және  толық  қирауы 
мүмкін  немесе  тұрғын  үй  қорының  -  66%.  Бұл  бұрын  салынған  үйлерге 
қатысты.  Санитарлық  шығындар  270  мың  адамды  құрайды,  қайтарымсыз 
шығын - 138,2 мың адам.  
Жер  сілкінісінің  мүмкін  болатын  теріс  салдарларына  қарсы  әрекет  ету 
мақсатында 2014 жылдан 2016 жылдар аралығында облыс аумағында 4 объекті 

 
70 
сейсмикалық  күшейтілді,  оның  ішінде  2  мектеп,  1  балабақша,  1  денсаулық 
сақтау объектілері бар. 
 
Саланың даму жағдайына SWOT-талдау: 
Күшті жақтар (S) 
1.  Табиғи 
сипаттағы 
төтенше 
жағдайларды 
уақытында алдын алу мақсатында ауа райы жағдайымен 
болжанатын барлық деңгейдегі АҚ және ТЖ қызметтерін 
жедел ақпараттық қамтамасыз етілуін ұйымдастыру; 
2.  Су  тасқыны  болу  қаупі  бар  учаскелерді  және 
апаттық  ГТҚ  уақытында  анықтау  үшін  облыс 
аумағында 
орналасқан 
гидротехникалық 
құрылыстарды  және  су  тасқыны  болу  қаупі  жоғары 
учаскелерді сырттай тексеруді жыл сайын  жүргізу;  
3.  Су  тасқыны  жағдайын  және  табиғи  өрт 
ошақтарын  анықтау  бойынша  облыс  аумағына 
космостық мониторинг жүргізу; 
4.  2014  жылдан  2016  жыл  аралығында  шығу 
әдісімен  ТЖ  және  АҚ  талаптарында  әрекет  ету 
бойынша 14 мыңнан астам адам оқытылды. 
Мүмкіндіктер (O) 
1.  Алматы агломерациясы, Текелі моноқаласы және 
шағын  қалаларды  дамыту  бағдарламаларының  аясында 
дүлей апаттарға, аварияларға және катастрофаларға қарсы 
әрекет  ету  инфрақұрылымымен  қамтамасыз  етуді 
арттыру бойынша шаралар кешенін қабылдау; 
2.  Жергілікті 
бюджет 
қаражаты 
есебінен 
облысты  хабарландыру  жүйесін  кеңеңмен  жағарту 
және  облыстың  ТЖД  бөлімшелерін  техника 
құралдарымен,  жабдықтармен,  өндірістік  және 
шаруашылық құралдармен қайта жарақтандыру; 
3.  114  ерікті  өртке  қарсы  құрылымдарды 
құру; 
4.  10  инженерлік-қорғау  құрылыстарын  салу 
(7  бірлік  селден  қорғау,  3  бірлік  көшкіннен 
қорғау).  
5.  Ұзындығы  103 000  метр  су  тасу  қаупі  бар 
өзендерде  инженерлік-геологиялық  шараларды 
жүргізу 
(жөндеу, 
күшейту, 
тереңдету 
және/немесе арнасын кеңейту); 
6.  4 
мектепті, 
2 
денсаулық 
сақтау 
объектілерін сейсмикалық күшейту. 
Әлсіз жақтар (W) 
1.  Облыс  аумағында  131  су  басу  қаупі  бар  учаске 
анықталған,  жауын-шашын  және  еріген  су  астында 
қалуы  мүмкін  аймақта  18,1  мың  адам  халқы  бар,  13 
ауданның  56  елді  мекендері  орналасқан,  сондай-ақ 
жалпы  ұзындығы  151,8  ш.  (авто)  және  26,79  ш.  (т/ж) 
автомобиль 
жолдарының 
84 
учаскесі 
(20 
республикалық (50,3 ш), 24 облыстық (34,4 ш) және 40 
жергілікті (67,1 ш) жолдарда) және теміржолының  15 
учаскесі орналасқан.  
2.  Облыста  сел  және  қар  көшу  белсенділігі 
республика бойынша бірінші орындарды иеленеді. Сел 
және  қар  көшу  облыстың  таулы  және  тау  етегіндегі 
аудандарда айтарлықтай кеңінен таралған. Мұнда 1925 
мұздықтар,  445  теңіз  көлдері,  25  сел  бассейндері  бар, 
41 сел және 61 қар өкшу ошақтары 797 (667 және 130) 
шаруашылық  жүргізу  объектілері  және  6042  (5199 
және  843)  адам  халқы  бар  58  (52  және  6)  елді 
мекендерге қауіп туғызады. 
3.  Көктем,  жаз  және  күз  мезгілінде  табиғи 
өрттермен  үлкен  зиян  келтіріледі.  Өрт  шығу  қаупті 
кезең  8  айды  (сәуір-қараша)  құрайды  және  жалпы 
алаңы  2  млн.  651  мың  га  орман  алқабында  үнемі  өрт 
шығу қаупі туындайды.  
Жаз  кезінде  ауа  температурасының  жоғары  болуы 
және  дала  алқаптарының  кең  болуы  мамыр-қазан 
айларында  тау-дала  өрттерінің  туындауына  алып 
келеді. 
4.  Жер 
сілкінісінің  мүмкін  болатын  теріс 
әсерлеріне  қарсы  әрекет  ету  саласы  айтарлықтай 
күрделі болып табылады.  
5.  НТЖ  жою  кезінде  облыстың  ТЖД  бөлімшелерінің 
материалдық-техникалық  жарақтандырылуының  төмен 
деңгейде  болуы  жету  қиын  және  шалғаййдағы 
аудандардағы  халықты  уақытында  қорғауға  және  көмек 
көрсетуге мүмкіндік бермейді. 
Қауіптер (T) 
1.  Облыстың  сел,  қар  көшкіні,  көшкін  болу 
қаупі  бар  аумақтарында  жерлерді  үдемелі  игеру, 
ұлттық 
парктерді, 
демалыс 
аймақтарын, 
инфрақұрылымды  құру; 
2.  Дүлей  апаттар,  авариялар  мен  катастрофаларға 
қарсы  әрекет  ету  инфрақұрылымы  құрылысының 
аяқталмауы; 
3.  Қолда 
бар 
32 
өртке 
қарсы 
депо 
ғимараттарының  10-ы  күрделі  жөндеуді  қажет 
етеді,  2  ғимарат  (Көксу  ауданының  ӨБ  –  32, 
Райымбек ауданының  ӨБ – 11) апаттық жағдайда. 
Өртке  қарсы деполардың жалпы  санынан 93%-і 50 
жылдан астам қолданылып келеді.; 
4.  Өзендер  мен  көлдер  бассейндерінің  сел 
қаупінің 
автоматтандырылған 
мониторинг 
жүйесінің жоқтығы; 
5.  «Қорғас»  ШЫХО  және  «Қорғас-Шығыс 
қақпа" шекаралық сауда-экономикалық аймағының 
сел және тасқын қаупінен толық қорғалмауы.  
 
Негізгі мәселелер:  

 
облыстың  оңтүстік-шығыс  өңірінде  ТЖ  салдары  жоюға  уақытылы 
жедел әрекет ету мүмкіндігінің жоқтығы; 

 
мұздықтардың  барынша  еруі,  климаттың  өзгеруіне  байланысты  жаңа 
көлдердің пайда болуы және ескілерінің толуы;