58
есептен алынуы (списание) (Р↓ОПФ) арқылы оның басты соммасын амортизация
нормасына (НА) кӛбейту арқылы табамыз:
Р↓АМ = ∑ (Р↓ОПФ
i
∙ НА
i
)
3) Ӛнім шығарылымының кӛбеюіне арналған қосымша шығындар, оның жеке түрі
бойынша қосымша ӛнімге саналады. Бұл негізінен еңбекақы, шикізат, материалдар,
энергия мен т.б. ӛзгермелі шығындардан құралады. Ол ӛнім кӛлеміне пропорционалды
болады. Ол үшін ӛнім кӛлемінің кӛбею қорын (неше түрлі ӛнім) факттық ӛзгермелі
шығындардың
есептік
периодтағы
деңгейіне
кӛбейту
керек.
Зg = Р↑VBП
i
∙ в
i1
Ӛз білімін бақылау сҧрақтары:
1. Ӛнімнін ӛзіндік құны талдау факторлары мен объектілері.
2. Ӛндіріліген ӛнімдердің 1 теңгесіне кеткен шығындарды талдау.
3. Ӛнімнің жеке түрлерінің ӛзіндік құнын талдау.
Ҧсынылған әдебиеттер:
1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.:
Финансы и статистика, 2001. - 416 с.
2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-
М, 2001. - 222 с.
3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.:
ИНФРА-М, 2002. - 336 с.
4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и
методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.
5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. -
Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.
6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика,
2009. – 384 с.
Тақырып 10. Қаржылық талдаудың негізі
Дәрістің мақсаты: студенттерге қаржылық талдау бойынша теориялық негіздерін
қарастыру және түсіндіру
Дәріс сҧрақтар:
1 Қаржылық талдаудың мақсаты мен міндеті.
2 Басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы қаржылық талдаудың рӛлі.
3 Қаржылық талдау әдістері.
Дәрістің негізгі мазмҧны
1 Қаржылық талдаудың мақсаты мен міндеті.
Кәсіпорын қаржылық-шаруашылық қызметінің диагностикасы мен талдауының пәні
болып жұмыстың қорытындысы, оның ӛзгеру себебі мен болуы мүмкін экономикалық
зардаптары табылады. Шаруашылық жүргізудің қорытындысы кәсіпорынның қаржылық
жағдайымен, алынған пайда кӛлемімен (экономикалық қорытынды), ӛндірілген және
сатылған ӛнім кӛлемімен (ӛндірістік қорытынды), техникалық және әлеуметтік жағдайдың
деңгеймен түсіндірілуі мүмкін. Аталғандардың барлығы ӛзара байланысты және
шарттасқан, себебі олар қаржылық, экономикалық, ӛндірістік және әлеуметтік салалардың
да қызмет тиімділігін кӛрсетіп тұр.
Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің диагностикасы мен талдауының
міндеттері олардың басқа қолданбалы салаларындағы функцияларымен байланысты пайда
болады. Олардың негізгілері:
- бизнес-жоспарлар және ішкі ӛндірістік нормативтер құрастырудағы ғылыми-
экономикалық негіздің артуы;
59
- еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын (бӛлек немесе бірге) қолданудың
тиімділік деңгейін бағалау;
- барлық қаржылық-шаруашылық қызметтің деңгейінде шығынды үнемдеу қорын
іздеу;
- басқарушылық шешімдер мен жоспардың орындалуына бақылау.
Талдауды функционалды белгілеріне байланысты бӛлу оған деген тәжірибелік
қызығушылық тудырады, яғни оның қандай роль атқарып, міндеттерді шешуіне
байланысты. Талдаудың қаржылық, басқарушылық, маркетингтік, инвестициялық,
экономика-техникалық, логистикалық, функционалды-құндық және т.б. түрлерін бӛліп
қарастырады.
Қаржылық талдау орталық орындардың алғашқыларының бірін алады. Ол аудит
және қаржылық менеджмент элементтерімен іске алады.
Оның негізгі мақсаты – кәсіпорынның қаржылық қорытындысының диагностикасы,
қаржылық жағдайдың бағалануы және қаржылық қызметтің тиімділігі.
Қаржылық талдау барысында келесі сұрақтарға жауап алуға болады:
- есептік жыл барысында кәсіпорынның мүліктік потенциалы қандай және онда
қандай ӛзгерістер туындады;
- талданып отырған кезеңде тӛлемқабілеттілігі қамтамасыз етілді ме;
- кәсіпорын активтерінің құрылымы қаншалықты оптималды;
- кәсіпорын қор құрылымы қандай және онда есептік жыл барысында қандай
ӛзгерістер туындады;
- кәсіпорын тӛлемқабілеттілігін қалпына келтіруі немесе зиян перспективасы қандай;
- жақын және алыс болашаққа қаржылық тұрақтылық қамтамасыз етілген бе;
- кәсіпорын жалдамалы құрал еліктіру дұрыс мақсат па және несие алу үшін
объективті болжамдар бар ма;
- кәсіпорын алға қойған мақсатына жету үшін басқарушылық шешімдер бағыты
қандай болуы керек.
2.Басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы қаржылық талдаудың рӛлі.
Қаржылық талдаудағы басқарушылық шешімдерді мақсаты – кәсіпорынның
қаржылық жағдайын шығарылған қорытындылар негізінде бағалау, оның жақсаруына
кеңес беру. Ол ішкі және сыртқы болуы мүмкін. Сыртқы талдау міндеттері жинақтық
ақпараттыңтұтынушылар қызығушылығы арқылы анықталады. Ішкі қаржылық талдау
кәсіпорындағы қаржылық жағдайдың себептерін тереңірек зерттейді, айналым және
негізгі құралдарды тиімді пайдаланады, кӛлем, ӛзіндік құн және табыс кӛрсеткіштері
арасындағы ӛзара байланысты қарастырады.
3.Қаржылық талдау әдістері.
Қаржылық талдау жүргізбес бұрын оның мақсаты мен міндеттерін анықтау керек.
Содан соң талдаудың бағдарламасы ұйымдастырылады, әдістері, мақсаттары мен
міндеттерін шешуге арналған нұсқаулары, талдаудың ақпараттық базасы, ӛзгеріс
туындаған сәтте қабылданатын шешім талаптары анықталады.
Әдістемелік талдаудың келесі бӛліктерін қамтиды: есептік жылдағы қаржылық
жағдайдың жалпы бағалануы және ӛзгерісінің жалпы бағалануы; кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығын талдау; баланс жойылуын талдау; кәсіпорынның тӛлемқабілеттілігін және
іскерлік белсенділігін талдау; қаржылық қорытынды талдау.
Ӛз білімін бақылау сҧрақтары:
1. Қаржылық талдау басқару шешімдерін қабылдау базасы ретінде.
2. Кәсіпорынның қаржылық есептілігі, қаржылық талдаудың ақпараттық базасы
ретінде.
3. Қаржылық талдау әдістері және олардың жіктелуі.
Ҧсынылған әдебиеттер:
1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.:
Финансы и статистика, 2001. - 416 с.
