Алматы экономика және статистика академиясы «Сібір бизнес, басқару және психология институты» мемлекеттік емес жоғары кәсіпкерлік білім беру мекемесі

181 
 
Басымды  бағыттар  шегінде  ғылыми  зертеулердің  54  бағдарламалары  жүзеге 
асырылуда.  Оларды  жүзеге  асыру  үшін  бес  ғылыми  орталық  құрылды:  АҚШ  пен  Батыс 
Еуропаның  Ұлттық  лабораторияларының  аналогтары  бойынша  құрастырылған  химико  – 
техникалық  зерттеулер  Орталығы,  физико-математикалық  зерттеулер  Орталығы, 
астрофизикалық  зерттеулер  Орталығы,  биологиялық  зерттеулер  Орталығы.  Ғылыми 
бағыттардың  координаталары  ретінде  орталықтардың  қызметі,  сонымен  қатар  жетекші 
ғылыми  ұйымдардың  патенциялын  сақтап  қалуға  және  ары  қарай  дамытуға  пәнаралық 
ӛзара әректтесуді жүзеге асыруға, материалды және қорлық ресустарды шоғырландыруға, 
ӛніріс пен біліммен ғылымды интеграциялауға бағытталған. 
Сонымен  қатар,  Қазақстанда  бәсеке  қаблетті  нәтижелерге  қол  жеткізген  аяларда 
шоғырланған, экономиканың базалық  салаларын  ӛзекті  мәселелерін шешуге бағытталған 
тақырыптамасы  бойынша  қолданбалы  зерттеулердің  бір  қатар  мақсаты  бағдарламалары 
орындалуда. 
Инновациялар  сферасына  мемлекеттік  әсер  етудің  мақсаты  болып  базистік 
инновацияларды  жасап  шығару  мен  зерттеулерді  ӛткізуден  болатын  тәуекелдерді 
азайтуға,  «нарық  тӛмендеуін»  болдырмауға  бағытталған  дұрыс  жасалған  инновациялық 
саясат табылуы керек. 
Болашақта  ғаламдық  инновациялық  сфераны  құру  мүмкін,  ал  қазіргі  таңда 
ӛнеркәсібі  дамыған  және  дамушы  елдер  арасында  технологиялық  тосқауылдар  бар. 
Халықаралық  бәсекенің  күшеюіне,  қазіргі  технологиялар  мен  ӛнертабыстардың 
қымбаттауы,  ары  қарай  жаңа  технологиялар  енгізуге  және  жылытуға  қабілетті 
мамандардың болмауы, сонымен қатар, идеялар сатысында перспективті технологияларды  
«қайта  сатып  алумен»  байланысты,  болашақ  ғалымдарды  оқу  сатысында  қайта  тартумен 
байланысты  тәсілдер  септігін  тигізеді.  Ақылдылардың  және  ноу-хаудың  елден  кетуі 
ӛнеркәсібі дамыған елдерді байытуды жалғастыруда және біздің елдеріміздің шикізаттық 
бағытталуы проблемасын одан сайын ушықтыра түсуде. 
Сондықтан  да  қажетті  деңгейдегі  ғылыми-  технологиялық  дамытуды,  ғылым  мен 
техника  перспективаларын  жүйелік  болжауды,  ҒТП  қол  жеткізген  нәтижелерін  жүзеге 
асыруын қамтамасыз етудегі мемлекеттің рӛлі айқын байқалуда. 
Нарықтық 
механизмнің 
«тұрақсыздығын» 
болдырмау 
үшін 
мемлекет 
инновациялық саясаттың келесідей бағыттардың қолданылуына болады: 
1.  Мемлекет  үшін  маңызды  проблемалармен  (қауіпсіздік,  энергетика,  денсаулық 
сақтау)  айналысатын  және  тегін  негізде  ӛз  зерттеулерін  тұтынушыларға  тарататын 
лабораториялар мен басқа да мекемелерді тікелей бюджеттік қаржыландыру. 
2.  Мемлекеттік  лабораториядан  тыс  орналасқан  (негізінен  университеттерде) 
ғалымдарға  фундаменталды  ғылыми  зерттеулерді  ӛткізуге  ақысыз  субсидиялар  беру. 
Субсидияларды  иемдену  зерттеу  барысы  туралы  толық  есеп  беріп  отырады,  алынған 
нәтижелерді жариялап отыруды және т.б. қарастырады. 
3.  ҒЗТҚЖ – ға ӛз меншікті қаражаттарын салатын немесе инновациялық бағытта 
жұмыс іститін жеке бизнеске  субсидиялар мен салық жеңілдіктерін ұсыну. 
Мемлекеттік  қолдаудың  тікелей  жанама  құралы  ҒЗТҚЖ  салықтық  ынталандыру 
арқылыда  үлкен  мәнге  ие  болсада,  дамыған  елдердің  тәжірибесі  кӛрсеткендей, 
иновациялық  саясаттың  басты  қаржы  құралы  болып  мемлекеттік  бюджет  қаражаттарын 
қолдану  табылады.  Ең  алғаш  рет  салықтық  жеңілдіктер  жапондық  компанияларға  1966 
жылдары, ал АҚШ-та 1981 жылдары ұсынылды.  
Сонымен,  дамудың  қазіргі  саысында  иновациялық  үрдістің  қалыптасуындағы 
мемлекеттің  жетекші  рӛлі  тек  қана  тікелей  қаржыландыруда  ғана  емес,  сонымен  қатар 
бизнестің  жоғары  технологиялық  нысандарын  салықтық  ынталандыруда,  сонымен  қатар 
ғылыми ӛндіріске инвестисиялар салу да жүргізілуі керек. 
Иновациялық  қызметті  мемлекеттік  реттеудің  басқада  маңызды  бір  бӛлігі  болып 
интеллектуалды меншік құқықтары жүйесінің қызмет етуі  табылады. Мұнда ең алғашқы 
талап  болып  қол  жеткізілген  жетістіктер  мен  патентпен  қорғалған  ӛнертабыстар  туралы 

182 
 
жасап  шығарушылардың  және  техникалық  қоғамдықтың  ақпараттандырылуын  арттыру 
табылады.  
Инновациялық  дамуды  болжау,  мамандардын  пікірінше,  заңнамалық  статиканың 
(жүйелердің,  оның  ішінде  экономикалық  жүйенің  қызмет  ету  пропорцияларын 
анықтайтын), циклдық динамиканың (орта мерзімді, ұзақ мерзімді және ӛте ұзақ мерзімді 
– дамыған циклдар мен олардың шегінде пайда болатын дағдарыстардың сәйкестігі) және 
социогенетиканың  (технологиялық  және  әлеуметтік  –  экономикалық  жүйелердің 
динамикасы  мен  таңдалуы,  заңдылықтару  мен  берілуі)  ӛзара  әрекеттесулерін  ескеру 
негізінде құрылады. 
Болжам, 
әдетте 
мақсатты 
ғылыми-техникалық 
және 
инновациялық 
бағдарламаларды  негіздеу,  орта  мерзімге  инновациялық  даму  бағдарламаларын  жасап 
шығару мен стратегиялық басымдылықтарды таңдауүшін, болашақты кезеңге мемлекеттің  
инновациялық  даму  стратегиясын  негіздеу  үшін  негіз  болып  табылады.  Сонымен  қатар, 
инновациялық  болжамнның  нәтижелері  орта  және  ұзақ  мерзімге  елдің  әлеуметтік- 
экономикалық  даму  концепцияларын,  болжамдарын,  бағдарламаларын  жасап  шығару 
барысында қолданылады мүмкін [4]. 
Егер  де,  инновацияларды  мемлекеттік  қолдау  механизмдерін  қаржыландыру 
механизмі  бойынша  жіктейтін  болсақ,  онда  жалпы  түрде  қолдауддың  үш  түрін  бӛліп 
кӛрсетуге болады: 
 - 
мемлекеттік  зерттеушілік  бағдарламаларды  қаржыландыру  (мемекеттік 
ұйымдарды) және инновациялық инфрақұрлымды жалпы қолдау; 
 -  инновациялық  қызметті  ӛткізуге,  немесе  мемлекет  үшін    ҒЗТКЖ  ӛткізуге 
контрактілер  жасасуға  бағытталған  гранаттарды,  займдарды  немесе  субсидияларды  беру 
арқылы  мемлекеттік емес компанияларды тікелей қаржыландыру; 
- мемлекеттік емес компаниялардыфискалды ынталандыру. 
Мемлекеттік және аймақтық инновациялық  бағдарламалар мен бюджеттер ұлтық -
стратегиялық  шегінде  қалыптасады  және  инновациялық  қызмет  сияқты  ғылыми 
зерттеулер  мен  жасап  шығаруларды  қаржыландыру  сияқты  ресупбликалық  (аймақтық) 
бюджет және бюджеттен тыс кӛздердің қаражаттарын шоғырландыру. 
Мемлекеттік  мақсатты  бағдарламаларды  қалыптастыру  әлеуметтік-экономикалық 
дамудың    мақсаты  мен  басымдылықтарын  құрлымды  және  ғылыми-техникалық  
саясаттың  бағыттарын,  жалпы  мемлекеттік  қажеттіліктерін  мен  қаржы  ресурстарының 
даму болжамдарын, елдің экономикалық, әлеуметтік және экологиялық  жағдайн  талдау 
нәтежелерін,  сыртқы  экономикалық  жағдайды,  сонымен  қатар  халықаралық  келісімдерді 
ескере отырып үкіметпен анықталатын жалпы қағидалар негізінде жүзеге  асырылады. 
Мемлекеттік  тапсырыстарды  әдетте  уникалды  ғылыми  приборлар    мен  құрал  -
жабдықтарды  шығару  үшін  жасалады  және  орналастырылады.  Және  де  мұнда 
басымдылық  инновациялық  маркетингті  ӛз  бетінше  жүзеге  асыруға  деген  қаражаттарды 
шектеулілігіне  байланысты  шығын  ғылыми  сыйымды  бизнеске  беріледі  .  Шағын  және 
орта  инновациялық  бизнеске  септігін  тигізу    тек    қана  мемлекеттік  деңгейдегі  міндеттің 
басымдылығымен емес, сонымен қатар шағын кәсіпкерліктің жаңашылдықтарға мобильді 
түрде әсер  ете алатын иммунитетті қасиетімен түсіндіріледі. 
Ғылыми  -техникалық  ӛнімге  деген  мемлекеттік  тапсырыс  ғылыми  зерттеулер  мен 
жасап  шығаруларды  ӛткізу  жоспарының  елдің    әлеуметтік-экономикалық  даму 
бағдарламалармен байланысын қамтамассыз етеді.  
Инновациялық    ӛнімге  деген  мемлекет  тапсырысының  негізін  ғылым  мен 
технология  сферасындағы  мемлекеттік  мақсатты  бағдарламалар  сонымен  қатар  
қауіпсіздіктің  мемлекеттік  бағдарламасы  мен  мемлекеттік  қауіпсіздік  тапсырысы 
құрайды. 
Еліміз  бәсеке  қабілеті  елдердің  қатарынан  орын  алып  инновациясы  дамыған  елге 
айналу  үшін  инновациялық  кәсіпкерлікке    коптеген  жеңілдіктер    жасау  керек  .Мәселен 
мынадай ұсыныстарды атауға болады: