242
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
- халықтың нысаналы топтарын жұмыспен қамтуда жәрдемдесу бойынша
шараларды қамтамасыз ету және оларды әлеуметтік қорғау;
- ақылы қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру, жұмыссыз азаматтар үшін
қоғамдық жұмыстардың түрлерін кеңейту;
Нарықтық жағдайда кәсіпорындарда еңбек ресурстарына деген көзқарастар
өзгереді. Жұмыскер өндіріс процесінде бір ғана факторына емес, ал кәсіпорын
басшылығы тарапынан түпкілікті қамқорлықтың мақсаты мен көзіне айналып отыр.
Оның негізгі бағыттары мыналарды қамту қажет: жұмыс күшінің саны және
кәсіпқой біліктілік жағынан қажеттілікті анықтау; нысандарды тарту, кадрларды
пайдалануды жақсарту жөнінде шаралар әзірлеу.
Қорыта айтқанда, республикамызда еңбек нарығын қалыптастырудың және
дамытудың негізгі мақсаты осындай. Оның мәні рентабельділігі төмен кәсіпорындардың
бағытын өзгерту немесе мүлде тарату, нарықтық жағдайға байланысты өндірісті
қысқарту, сұраныстың кемуі, өндірістердің салалық құрылымының өзгеруі және басқа да
әлеуметтік – экономикалық процестер салдарынан халықтың еңбекке жарамды бөлігінің
жұмыспен қамтамасыз етілмей отырғаны белгілі.
Қолданылған дереккөздер тізімі:
1. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P960000631_ Қазақстан Республикасы Үкiметi.
2. Еңбек нарығының қалыптасуының теориялық-әдістемелік негіздері. // Ізденіс.-
2015 ,- №2, - 66-70 б.
3. «Жұмыспен қамту -2020» бағдарламасы.
Аймақ экономикасын басқару мәселелері және тиімділігін арттыру жолдары
Егембердиев Ш.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік
Басқару Академиясы, Астана қ.
Қазақстанның саяси және экономикалық жүйесіндегі өзгерістер аймақтық дамуды
мемлекеттік реттеу мәселелерін терең реформалау қажеттігін болжамдайды.
Қоғамдық-экономикалық қатынастардың өзгеруі жаңа әлеуметтік және
инновациялық-экономикалық ортаға және оның элементтері арасындағы қатынастарға
сәйкес келетін, аймақтық басқару әдіснамасын құру қажеттілігі туралы мәселе қояды.
Осы мәселелерді зерттеу ондаған жылдар бойы аймақтық экономика теориясынан
ажыратылып алынып жүргізілді, ал аймақ экономикасын басқару жүйесі ұдайы өндіріс
заңдары есепке алынбай құрылды.
Ұдайы өндіріс тәсілінің аймақ экономикасын басқаруға қатыстылығы туралы
алғашқы тұжырымды60-шы жылдары доктор Р. И. Шнипер ұсынды.
90-шы жылдардыңортасында аймақтың ұдайы өндіріс теориясының іргелі
идеяларына сүйене отырып, негізгі аймақтық басқару мәселелерін Қазақстанның
аймақтарындағы болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістерін ескере отырып
зерттеу міндеті қойылды.
Аймақтың ұдайы өндіріс тәсілін аймақтық басқаруға қатысты одан әрі дамыту
негізінде,аймақтың әлеуметтік-экономикалық процестерін басқару тетігін, сонымен
қатар,қаланың дамуын жүйелі диагностикалау және болжау, нарық үрдістерін
мемлекеттік реттеу, аймақтың әлеуметтік-экономикалық және қаржылық саясатының
басымдықтарын, оның тұрақты даму принциптерін, мемлекеттік және нарықтық
құрылымдардың өзара әрекеті және т. б әдістерді әзірлеу саласында жаңа ғылыми
нәтижелер алынды.
243
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Аймақтардың қалыпты дамуын қамтамасыз ету және оларды қолдау мақсатында
бірқатар заңнамалар қабылданып, бағдарламалар жүзеге асырылды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 22 қаңтардағы №15 қаулысымен
Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы қабылданды. Бағдарламаның
басты мақсаты - ұтымды аумақтық ұйымдастыруды қалыптастыру, экономикалық өсу
орталықтарында халықтың және капиталдың шоғырлануын ынталандыру арқылы
өңірлердің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін дамыту үшін жағдайлар жасау болып
табылады.
Осы орайда, 2015 және 2016 жылдардағы аймақтар бойынша табысы күнкөрістің
ең төменгі деңгейінің шамасынан төмен халықтың үлесіне сараптауға жүгінейік.
Диаграмма деректері көрсетіп отырғандай, табысы күнкөрістің ең жоғарғы көлемі Алматы
және Астана қалаларына, ал ең төменгі көлем Оңтүстік және Солтүстік Қазақстан
облыстарына тиесілі болып отыр.
2016 жылы жалпы ішкі өнімнің өсуі 2015 жылмен салыстырғанда 1,0 % -ды құрады
(2016 ж.10 ай ішінде 0,6 %, 11 ай ішінде 0,8 %). Тауарлар өндірісі 1,3 %, көрсетілген
қызметтер – 0,8 %, өнімдерге салынған салықтар – 2,4% -ға ұлғайды. [1].
Облыстар арасындағы экономикалық көрсеткіштер алшақтығы жөн-жосықсыз
миграцияның артуына, аймақтардың экономикалық механизмдерінің өзара әрекет етуіне
және қарама-қайшылықтардың өсуіне алып келуі мүмкін. Сондықтан экономиканың
стратегиялық тұрақтылығын басқаруда аймақтардың теңдестірілген дамудың принциптері
негізінде ортадағы динамикалық жағдайларында мақсаттар мен принциптер жүйесін
қалыптастырудағы қадамдарды анықтау маңызды.
Қазіргі уақытта аймақ экономикасы мемлекеттің жалпы экономикалық жүйесінің
ішкі кіші жүйесі болып табылады, яғни, ол басқа аймақтық экономикалық ішкі кіші
жүйелермен және орталықтың экономикалық субъектілерімен өзара байланысқан болуы
тиіс.
Осыған байланысты, бүгінгі нарық жағдайындағы өзекті міндет аймақтық
басқарудың әрбір аймақтың оқшауланған экономикасына қатысты әрекет ететін
практикалық және теориялық негіздерін әзірлеу.
Аймақ экономикасын басқарудың тиімділігін арттыру қажеттігінің себептері:
1. Құқықтық және нарықтық реттегіштер нақты және қатаң құқықтық кеңістікте
жалпы жоғары нарықтық ұлттық мәдениеті бар шеттетілген шаруашықта дамыған
нарықтық инфрақұрылымда әрекет етеді.
2. Көптеген Қазақстан аймақтары мен кәсіпорындары мемлекеттің экономиканы
басқару саласынан ішінара кетуіне мүлдем дайын емес және әлі күнге дейін оған
бейімделген жоқ.
