173
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
ортақ
шаруашылық
шығындары
басқа шығындар
жалпы жиын:
Элемент бойынша шығын жоспары параллельді түрде бап бойынша шығынын
және өнім калькуляциясымен бірге жүреді. Кәсіпорындағы шығындарды басқарудағы
күрделі мәселе-ол баптар бойынша шығын жоспарына есеп шоғырландыру үлгісін құру(4-
кесте).
4-кесте
Айлық мақала бойынша шоғырландырылған шығын жоспары
Шығын мақаласы
А
В
С
Нәтиже
А1
А2 В1
В2
В3
С1
С2
С3
Шикізат
Материалдар
Жанармай
Энергия
ФОТ аударымдармен
Ортақ
өндірістік
шығындар
Өндіріс бағасының
нәтижесі
Қосалқы
өндіріс
қызметтері
Ортақ шаруашылық
шығындары
Жалпы нәтиже
Шоғырлану үлгісі шығындарды жоспарлау кезінде шығын талдауын жасауға
мүмкіндік береді. Баптар бойынша шығын талдауында, келесілерді аңғарсақ болады:
кәсіпорынның белгілі бір жоспар кезеңін іске асыру үшін қаншалықты деңгейде
шығындар қажет және ол қанша пайыз алады, кәсіпорындағы тұрақты және тұрақсыз
көлем өзгерістері, әрбір негізгі, қосымша, басқару және қызмет көрсету бөлімінің жалпы
шығын пайызы қанша сонымен бірге әрбір бөлімді жеке қарастырған уақытта қанша
пайызын алып отыр. Баптар бойынша шығын сметасы шығындар пайызын және әрбір
ассортимент әлеуетінің жалпы шығын көлемін қарастырады. Аталған шығын сметасы,
калькуляция, элемент және бап бойынша шоғырланған шығындар кәсіпорынның
операциялық бюджеті мен қаржылық бюджеті шығындары әсер етеді. Сонымен шығын
жоспары-шығындарды басқару жүйесінің маңызды элементі. Бұл кешенді болуы керек,
яғни қайда, қашан, қандай мөлшерде, көлемде кәсіпорын ресурстарын, яғни қаржылық
жағдайын максималды түрде пайдалану деңгейін қарастыру. Шығындарды басқарудың
негізгі бөлігі-ол шығындарды бақылау. Шығындарды бюджеттік бақылау-бюджеттік
жоспары мен фактілік жағдайының ауытқуын талдау. Бюджеттік бақылау барысында
ауытқуларды кескіндеу қажет, себебі әртүрлі факт-жоспар талдауларымен бетпе бет
келеді, ал бұл өз кезегінде баға және көлем ауытқуына алып келеді(1-сурет).
174
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
БАҒА
Баға ауытқуы
Бірге
Көлем
ЖОСПАР бойынша
ауытқуы
КӨЛЕМ
1-сурет. Жоспар бойыша анализ
Ауытқулар кезінде қолайлы және қолайсыз ауытқулар табылады. Бюджетті
бақылау кезіндегі ауытқулар 2 топқа классификацияланады: бақыланатын-ауытқулар,
басшылық бақылауында болып табылады, бақыланбайтын – нарықтық ауытқулар және
т.б., компанияның бақылауында болмайтын ауытқулар. Сонымен қатар«
алып тастау
туралы нұсқаулар
» әдісін пайдалануға болады. Ол дегеніміз, қажетті ауытқулар
диапазонынорнатады. Басшылық аутқуларға шектеу қояды. Нөлдік(базалық) ауытқулар
анықталады. Егер ауытқу қойылған диапазоннан шығып кетсе, ауытқудың шығу
себептерін анықтайды. Егер ауытқудың шығу себептерін анықтай алмасы, сол күйінше
анықталмай қала береді. Бұл әдіс, қазіргі таңда, тұрмыстық практикада үлкен қолданысқа
ие. Осылайша,өнеркәсіптік қызметтің экономикалық нәтижелерін жоғарылатуға қол
жеткізуге кешенді әдіс мүмкіндік береді және ұйымның шығындарын басқару жүйелерін
есептеу ерекшеліктеріне қолданылады.
Дәрі-дәрмек өнімдері үшін шығындарды басқару әдістері
Әбдіқұлова Ж. М.
Алматы экономика және статистика академиясы
E-mail:
a.zhan1995@mail.ru
Техникалық және экономикалық параметрлерін оңтайландыру мақсатында түрлі
әдістер пайдаланылады:
•
сапа көрсеткіштерін жинақтауды есептеу;
•
математикалық модельдеу;
•
корреляция анықтау;
•
құру және мақсатты функция оптимизациясы және т.б.
Функционалдық-құндық талдау (FCA) әдісін қамтамасыз ету үшін өнімнің басқару
шығындары тұрғысынан техникалық-экономикалық талдау даусыз жетістіктерінің бірі.
Функциональды-құндық анализ әдісін өңдеу кеңес конструкторы, аяқталмай
қалған жоба бұйымдарын жасырып тұратын анализ әдісін ашқан Ю.М. Соболев есімімен
және мамандардың басшылығыме, оның бұйымдары мен элементтерінің тек
функцияларына мән берген американдық инженер Л.Д. Майлс есімдерімен байланысты.
Техникалық шешім мұндай кезде екінші кезекте қалып қалады.
ФҚТ басқа техникалық-экономикалық анализ(ТЭА) әдістерімен салыстырғандағы
ерекшелігі функциональды-бағдарлау сипаттауында болып табылады.
