666
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
балаға тең болса, ауылда бұл көрсеткіш 18,2 мың баланы құрайды. Демек, 2011 жыл мен
2015 жылды салыстырғанда ол көрсеткіштер жылдан жылға төмендеуде.
Берілген 3-кестедегі көрсеткіштерге талдау жасайтын болсақ,қала бойынша туу
коэффициенті 2011 жылы 21,8ү болса,2015 жылы бұл көрсеткіш 22,6ү, яғни 1,0 пунктке
өскен.Ал ауылдағы туу коэффициенті 2011 жылы 23,4ү-ге тең болса, 2015 жылы 22,7ү-ге
төмендеген. Енді осы көрсеткіштерді ұлттық құрамдары бойынша жеке талдайтын болсақ,
онда
3-кесте
Ұлттары бойынша қалалық және ауылдық жерлердегі туу коэффициенттері,ү
Жылдар
Қалада
Ауылда
2011
2012
2013
2014
2015
2011
2012
2013
2014
2015
Барлығы
соныңішінде: 21,8
22,4
22,3
22,8
22,6
23,4
23,0
23,2
23,5
22,7
қазақтар
25,2
25,6
25,7
25,8
25,5
29,0
28,9
28,9
32,6
31,1
орыстар
13,1
13,5
13,3
13,7
12,4
12,4
12,9
13,7
13,2
12,3
басқаұлттар
23,6
22,5
21,9
22,8
21,3
25,1
22,8
22,7
21,9
21,5
Ескерту:Авторлармен есептелінген. Демографиялық жылнамалық.-Астана,2014 – 74 б.
қазақтарда қала бойынша 2015 жылы 25,5ү, ауыл бойынша 31,1ү, ал орыстарда 12,4 және
12,3ү құрайды.
Қазақ және орыс әйелдерінің арасында нақты бар балалардың саны бойынша үлкен
айырмашылықты көруге болады. Көптеген қазақ әйелдерінің отбасындағы бала саны
болып үш немесе одан да көп балалар жатады, ал орыстарда негізінен отбасында аз бала
болғанын жөн көреді. Зерттеу жұмыстарының негізгі бір мақсаты қазақ және орыс
әйелдерінің бала тууға қандай кедергі бар екенін білу болды. Оған материалдық
қиыншылықтар мен тұрғылықты үйдің болмауы үлкен кедергі тудыруда. Бірақ бұл себеп
бойынша ауыл халқының үлесі қала тұрғындарына қарағанда аздау.Бірақ 18-24 жас
арасындағы әйел азаматшалардың материалдық жағдайлары мен білім алуға деген
қызығушылық та әсерін тигізуде. Себебі, осы жас аралығындағы қыз балалардың
көпшілігі әлі оқуын бітпегендер, некеге тұрмағандар және тұрғылықты тұратын
баспанасы жоқ болғандықтан бала көтеруді жоспарламайды,яғни кейінге қалдыруда.
Демек, олардың мақсаты оқуды жақсы бітіріп, мамандықтары бойынша жұмысқа
орналасу, жағдай жасап алу болғандықтан уақыттарын жоғалтып алады. Орыстарда
керісінше әйелдері үйде отыруға қарсы, яғни олар жұмыс жасауды таңдайды. Ол дегеніміз
туу көрсеткішінің төмендеуіне әкеліп соғады. Жоғарыда атап өткендей қазақтар мен
орыстардың үлесі жоғары болғандықтан, олардын жас топтары бойынша туу
көрсеткіштерін талдап көрсетеміз[4, 12-13 б.].
4-кестеде берілген көрсеткіштерге талдау жасайтын болсақ, онда 15-49 жас
аралығындағы қазақтар бойынша 1000 әйелге шаққандағы туғандар саны жылдан жылға
артуда. 2011 жылы бұл көрсеткіш орта есеппен бір анаға шаққанда 3,45 баладан келген
болса, 2015 жылы 4,42 баладан келуде. Демек, 15-49 жас арасында әрбір қазақ әйелі
дүниеге орта есеппен шаққанда төрт баладан алып келген деген мағынаны білдіреді. Егер
жастық құрамы бойынша қарастыратын болсақ, онда туудың ең үлкен үлесі 25-29 жасқа
келген, ал содан кейін 20-24 жасқа ауысқан. Демек, қазақтарда бала туу көрсеткіштері жас
топтарына тиесілі болып табылады. Ал содан кейін жас топтары бойынша біртіндеп
төмендеуде.
667
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
4-кесте
Ұлттары бойынша туудың жас коэффициенттері 1000 әйелге шаққанда, ү
Аналардың
жастоптары
Қазақтар
Орыстар
2015 жылды 2011
жылмен
салыстырғанда,%
2011
2015
2011
2015
қазақтар
орыстар
15-49 жастағылар
соның ішінде:
89,3
93,6
48,56
51,24
104,8
105,5
15-19
24,67
28,90
34,6,0
33,25
117,1
96,1
20-24
154,09
166,40
96,55
97,85
107,9
101,3
25-29
174,57
175,58
90,99
92,98
100,5
102,1
30-34
129,53
127,60
59,35
62,10
98,5
104,6
35-39
76,23
74,75
28,55
31,84
98,0
111,5
40-44
19,81
20,80
5,50
5,88
104,9
106,9
45-49
0,88
0,91
0,15
0,29
103,4
193,3
Арнайы жиынтық
коэффициенті
3,45
4,42
1,82
1,87
128,1
102,7
Брутто коэффициенті
1,669
2,139
0,881
0,905
128,1
102,7
Нетто коэффициенті
1,358
1,198
0,753
0,771
188,2
102,3
Ескерту: Авторларменесептелінген. Этнодемографиялық жылнамалық,-Астана,2013-228 б.
Енді орыстарды жас топтары бойынша жеке қарастыратын болсақ, онда әр жас
топтарындағы туу коэффициенттерінің кеміп келе жатқанын көруге болады. Мысалы,
2011 жылы орта есеппен бір анаға шаққанда 1,82 баладан келген болса,2015 жылы бұл
көрсеткіш 1,87 болды, яғни қабілетті жастар шамасындағы әрбір орыс әйелі өмірге орта
есеппен екі баладан алып келді деп тұжырымдауға болады.
Мақаланың алдына қойған негізгі мақсаты туу көрсеткіштерін этностары бойынша
талдау жасау болып табылады. Халықтың туу көрсеткіштерін жеке этностары бойынша
статистикалық талдау жүргізе келіп, мынадай қорытынды жасалынды:
- 2015 жылғы деректер бойынша қазақтардың туу көрсеткіші 76,2%, орыстар
11,3%, басқа этностар 13,5% құрады. Біз бұдан қазақтардың үлесі басқаларға қарағанда
бірнеше есе көп екенін байқаймыз. Қазіргі кезде мемлекетімізде жас отбасыларына
арналған сан түрлі бағдарламалар жасалынған. Олардың негізгі мақсаты- жас отбасыларға
жағдай жасау,барынша дерлік көмек беру. Бұл факторлар туу көрсеткішінің жоғарлауына
алып келеді. Мысалға «Қол жетімді баспана 2020» бағдарламасы бойынша жас
отбасылардың тұрғын үй мәселесін шешу үшін бастапқы жарнасыз, соңына сатып алумен
және төмендетілген пайыздық мөлшерлемелер бойынша пәтерді жалға алу мүмкіндігін
көздейдін «Жас отбасы» бағытын толықтай іске асыру. Болжам бойынша 2020 жылы
қазақтардың үлесі жалпы халықтың үлесі ішінде 70%-дан асады, алорыстардың үлесі
20%-дан 17%-ға дейін төмендейді деп жоспарланып отыр. Демек, халқымыздың өсуі
қазақтарға тікелей байланысты болады.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1. Ы.Ә. Әміреев, Статистика.-Оқулық «Экономика»,2015. - 572 б.
2. www.wikipedia.kz
3. Қазақстанныңдемографиялық жылнамалығы-Астана,2014.-224 б
4. Г.П.Киселева. «Нужно ли повышать рождаемость?»-М.:Статистика,1979.-100 б.
5. Қазақстаныңэтнодемографиялық жылнамалығы-Астана,2013.-464 б
Достарыңызбен бөлісу: |
