47
3) түрлік құрлымына байланысты 11 ірі топқа бӛлінеді:
- үйлер
- ғимараттар
- беріліс қондырғылар
- машиналар және жабдықтар
- транспорт құралдары
- ӛндірістік және шаруашылық құрал-сайман
- жұмыс малы
- ӛнім беретін мал
- кӛп жылдық екпе ағаштар
- жерді жақсарту мақсатындағы күрделі салымдар
- аспаптар және т.б. негізгі құралдар
4) салалық құрылымына байланысты:
- ӛсімдік шаруашылығы
- мал шаруашылығы
- жалпы мақсаттағы негізгі қорлар
5) пайдалану деңгейіне байланысты:
- жұмыс істейтін
- жұмыс істемейтін
- запастағы негізгі қорлар.
Агроӛнеркәсіп кешеніндегі негізгі ӛндірістік құралдардың құрылымы (% есебінде)
- негізгі ӛндірістік құралдардың барлығы - 100%
- пассивті бӛлігі - 46,5%. Оның ішінде:
- үйлер - 26,7%
- ғимараттар - 19,8%
- активті бӛлігі - 53,5%. Оның ішінде:
- беріліс қондырғылар - 10,3%
- машиналар мен жабдықтар - 36,5%
- есептеу техникасы - 1,4%
- ӛлшеу жабдықтары - 1,8%
- транспорт құралдары - 2,4%
- басқа қорлар - 1,1%.
II. Негізгі құралдардың ұдайы ӛндірісі – негізгі құралдарды, қорларды ауыстыру процесі.
III.
Негізгі құралдардың тиімді пайдалану кӛрсеткіштері 3 топқа бӛлінеді:
1-топ – негізгі
1) Қор сыйымдылығы (Қс)
Қс =
негізгі
қорлардың орташа жылдық құны
ӛндірілген қнімнің құны
2) Қор қайтарымдылығы (Ққ)
Ққ =
ӛндірілген ӛнімнің құны
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны
3) Ӛндірісті қормен қарулану (Ққӛ)
Ққӛ =
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны
48
Ауыл шаруашылық жерлерінің кӛлемі
4) Еңбекті қормен қарулану
Қор =
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны
Жұмысшылардың орташа жылдық саны (Р)
2-топ – қосымша
1) машина-трактор паркін пайдалану коэффициенті
2) машиналардың пайдалану деңгейі
3) 1жылдағы істелінген машина, күндер саны
3-топ – негізгі қорлардың ӛзгеруін сипаттайтын кӛрсеткіштер
1) негізгі қорлардың жаңарту коэффициентң (Кж)
Кж =
Негізгі
қорлардың енгізілген құны
Негізгі қорлардың жыл аяғындағы құны
2)
Негізгі қорлардың жаңару
мерзімі=
Негізгі қорлардың жыл басындағы
құны
Негізгі қорлардың енгізілген құны
3) негізгі қорлардың шығару коэффициенті (Кш)
Кш =
ӛндірістен шығып қалған негізгі
құралдардың құны
Негізгі құралдардың жыл басындағы құны
4) Негізгі қорлардың ӛсім коэффициенті (Кӛсім)
Кӛсім =
Негізгі қорлардың ӛсім құны
Негізгі қорлардың жыл басындағы құны
5) негізгі қорлардың орташа жылдық құны
Н.қ.орташа
жылдық қҧны =
Негізгі қорлардың
жыл басындағы
құны
+
Негізгі қорлардың
енгізілген құны +Na
-
Негізгі қорлардың
шық. (12 - Na)
12
12
Na – пайдаланылған айлар саны
«Ауыл шаруашылығындағы айналым капиталы»
I. Айналым капиталының мәні, жіктелуі
II. Капиталдың ауыспалы айналымы
III. Айналым капиталын сипаттайтын кӛрсеткіштер.
I.
Айналым капиталы дегеніміз - ӛндірістік процесске толығымен қатысатын, толық түрде
пайдаланылатын және ақша түрінде қайтыпоралатын кәсіпорынның мүлкі.
49
Ауыспалы айналым процесіне байланысты айналым капиталы 2-ге бӛлінеді:
1. ӛндірістік айналым қоры
2. ӛндірістік айналыс қоры
Ӛндірістік айналым қорына ӛндірістік запастар және ӛндірістік процесске қатысатын және
тікелей пайдаланылатын шикізаттар, айқталмаған ӛндіріс, болашақ кезең шығындары.
Ӛндірістік айналыс қорына дайын ӛнім, дебиторлық қарыздар, ақша-қаражаттар.
Қалыптастыру кӛзіне қарай айналым капиталы 2-ге бӛлінеді:
1. меншіктік
2. қарыз
Меншіктік айналым капиталына ӛндірістік запастар, дайын ӛнімнің қалдықтары,
аяқталмаған ӛндіріс және болашақ кезең шығындары.
Қарызға банк несиелері жатады.
Жоспарлау ерекшеліктеріне байланысты айналым капиталы 2-ге бӛлінеді:
1. мӛлшерлеу (мӛлшерленген)
2. мӛлшерлемеу (мӛлшерленген емес)
Мӛлшерлеу айналым капиталына ӛндірістік запастар, аяқталмаған ӛндіріс және болашақ
кезең шығындары және дайын ӛнім.
Мӛлшерлеу айналым капиталына дебиторлық қарыздар және ақша қаражаттары жатады.
II. Айналым капиталы жалпы 3 кезеңнен тұрады:
1-ші кезеңде – кәсіпорын ақша қаражаттарын, еңбек заттарын, яғни шикізатты сатып алуға
жұмсайды
2-ші кезеңде - ӛндірістік қор мен жартылай фабрикаттар айналыстың нәтижесінде дайын
ӛнім пайда болады
3-ші кезеңде – дайын ӛнім сатылады, айналым қоры ӛндірістен айналысқа ӛтеді және
қайтадан ақшалай нысанға айналады.
Бұл капиталдың ауыспалы айналымы деп аталады және осы қысқаша тӛмендегі
формула бойынша белгілеуге болады.
А – Т
ҚЖ
....Ӛ....Т – А
ЖК
Мұндағы:
А – капитал
Т – шикізат
Қж – құрал–жабдық
Жк – жұмыс күші
Ӛ – ӛндіріс
Т – дайын ӛнім
А – түсім
III. Айналым капиталын сипаттайтын кӛрсеткіштер:
1) айналым капиталының айналым коэффициенті
Кайн =
Ӛ
АҚ
Мұндағы:
