Алматы экономика және статистика академиясы аэса оқу-әдістемелік кеңесінің

120 
 
 
Халықаралық  экономикалық  қатыас  (ХӘҚ)  –  шаруашылықтың  қатынас 
сферасындағы  әлемдегі  барлық  елдердің  дара  қатынастарының  тәсілдері  мен  сипатын 
кӛрсетеді.  Әлемде  шаруашылықтың  жұмыс  етуі  негізінде  оның  ХӘҚ  пен  бірге 
халықаралық  еңбек  бӛлінісі  (ХЭБ),    яғни    белгілі  бір  тауарлар  мен  қызметтер  түріне 
елдердің маманданулары жатады. Ал олардың халықаралық айырбасын немесе серіктеуін 
болжамдайды.  
 
Әлемдік шаруашылық шеңберінде бірқатар экономикалық заңдар мен заңдылықтар 
жұмыс істейді. 
1. Экономикалық  дамудың біркелкілікті  болмауы. Әлемдік экономика шекті  аймақтарды 
ӛз  деңгейіне  тартатын  белгілі  бір  орталықтар  арқылы  дамиды,  оның  шамалары  болып: 
байлықты  теңдей  бӛлмеу,  елдердің  сараланулары  әлемдегі  экономикалық  және  саяси 
ықпалдардың әртүрлі дәрежесі саналады.  
2.  Ұлттық  шаруашылықтар  секілді  әлемдік  экономикаға  да  дамудың  орта  және  ұзақ 
мерзімді циклдары Кондратьевтің «ӛзін толқындарыныңң циклдылығы тән. 
3.  Қазіргі  уақытта  ӛндіріспен  капиталды  интеграцияландыру  бірнші  кезекте  ұлтаралық 
корпорациялар  мен  бӛлшектердің  (ҰАҚ  және  ҰАБ)  қызметтерінде,  халықаралық 
экономикалық және валюталық интеграциялардан кӛрініс табады. 
4. Әлемдік экономиканы ғаламдастыру. 
 
Халықаралық  сауданың:  аболюттік  және  салыстырмалы  деп  аталатын  екі  түрлі 
артықшылығын айыра білу қалыптасқан. 
 
Халықаралық сауданың абсолюттік артықшылығы ӛнім ӛндіруді бір ел екінші елге 
қарағанда ӛте тиімді ӛндіріс алғанда қалыптасады.  
 
Салыстырмалы  артықшылығын  мынандай  жағдайға  қарап  айтуға  болады,  -  егер, 
ӛндірілген  ӛнімнің  баламалы  құны  басқа  елдерге  қарағанда  сол  елде  арзандау  болып 
шықса.  
 
Салыстырмалы  артықшылық  заңы  елдердің  не  себепті  ӛте  жоғары  салыстырмалы 
артықшылықтары 
бар 
солардағы 
тауарлар 
мен 
қызметтерді 
ӛндіруге 
мамандандырылғандықтарын түсіндіреді. 
 
Саплыстырмалы шығындар принциптеріне табан тіреген еркін сауданың арқасында 
әлемдік  экономика  ресурстарды  ӛте  тиімді  орналастырумен  ӛте  жоғары  деңгейдегі 
материалдық мамандылыққа жете алады. 
Ұлттық қорғанысқа байланыстағы салаларды қорғау. ауыл шаруашылығын қорғау, ӛте бай 
елдерді арзан жұмысшы кшінің басып кетуімен және арзан жұмысшы күшімен ӛндірілген 
тауарлардың  қаптап  кетуінен  қорғау.  Квоталарды  және  басқа  кедергілерді  қолдану, 
импорттық  тауарлар    және  қызметтерді  ӛте  қымбаттатып  жіберуді,  мұның  ӛзі  халық 
тұрмысының деңгейіне әсер етеді. 
 
Сыртқы  сауда  саясатын  жүргізген  кезде  белгілі  мӛлшерде  экспортты  ерікті  түрде 
шектеу кезінен етек алады. Егер мемлекет экспортпен импортқа аз шектеу қоятын болса, 
экономиканы  ашық  деп  санауға  болады,  ашық  экономиканың  нақты  кӛрсеткіштері  
мыналар: 
1.  ЖҰӚ-дегі сыртқы ауда квотасы; 
2.  Экспорттың ӛндірілетін үлесі; 
3.  Импорттың ӛндірілетін үлесі; 
4.  Ішкі инвестиция қатынасы шетелдік инвестицияның үлестік салмағы. 
         Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі оның келісімді кӛрсетілген барлық 
құқылық 
міндеттемелердің 
сақталуын 
міндеттейді. 
Қазіргі 
таңда 
ғаламдық 
проблемалардың екі қатары бар: 
 
Бір  жағынан  бұл  –  адамзаттың  ғаламдық  проблемалары  деп  алатын  проблема 
дәстүрлі  технологияның  дағдарысына  және  адаммен  табиғаттың  ӛзара  әрекеттестік 
заңдарының бұзылмауына тіреледі. 

121 
 
 
Екінші  жағынан,  экономиканың  ғаламдық  проблемалары  бар  пайда  болулары 
әлемдік экономиканың ғаламдық болуымен байланысты. 
 
Әлемдік экономиканы ғаламдастыру бірқатар факторлардың күшімен атқарылады. 
 
Экономиканың  ғаламдық  проблемалары  әлемдік  экономиканы  саналы  түрде 
реттеудің қажеттілігімен байланысты. Ғаламдастыру  әр елдерден мемлекеттік деңгейдегі 
ұлттық  реттеу  функцияның  бір  бӛлігін  халықаралық  экономикалық  ұйымдарға  беруді 
талап етеді. Олардың ішінде ХЭҚ-тың барлық сфералары бойынша кӛп парақты негізінде 
ӛте күрделі келіссӛздер ӛтеді. 
 
Жаңа  ғаламдық  проблемалар  халықаралық  қаржысыз  сфералардың  техникасыз 
базасында  байланыс  құрамдарымен  ақпараттық  жүйелер  саласында  туып  отыр.  Бұл 
инвестиция мен несие біреу үшін, әсірессе жаңа индустриялды және бұрыңғы социалистік 
елдердегі жаңадан пайда болған даму үстіндегі рыноктарғақосымша мүмкіндіктер ашады. 
 
Ӛз  бар  ғаламдық   экономика  ӛзінің  қалыптасу  шамасына  қарай  күрделі  даму  
жүйесінің  белгілерін   алады.  Ол (ғаламдық  экономика) нарықтық  сипаты  мемлекеттік  
және  мемлекет  үстіндегі   реттеумен   үйлестіріп  қана  ӛмір  сүріп  дами  алады.  
 
Экономикалық 
интеграция 
(бірлесу) 
– 
шаруашылық 
ӛмірді 
интернационалдандырудың  жоғары  баспалдағы  болып  табылады,  яғни  бірнеше  елдің 
экономикасының  ӛзара  қиылысуы  негізінде  ұлттық  шаруашылықты  біріктіріп,  жалпы 
нарық  құрайды.  Интеграция  ӛзара  тек  географиялық  жағынан  емес,  экономикалық 
әлеуметтік-саяси  және  басқа  да  жақтарынан  жақын  елдер  арасында  дамиды.  
Экономикалық интеграцияның сипатты белгілері: 
  еңбектің  халықаралық  бӛлінісінің  тереңдеуі,  тауар,  қызмет  капитал,  жұмыс  күшімен 
алмасудың шапшаңдығы. 
  Ӛзара экономикалық байланыстар үшін ерекше жеңілдік жасау. 
  Саудада, ауыл шаруашылығында және де басқа да ӛзгерістерде баршаға бірдей, Ӛзара 
келісілген ішкі және сыртқы саясат жүргізу. 
  Әріптестік  ӛрістерін  кеңейту:  бірлескен  бағдарламалар  мен  банктер,  валюталық 
одақтар, ұжымдық валюталық бірліктер. 
Президенттің 2006жылғы 1 науырыздағы жолдауында  да осы ынтымақтастық мәселелері 
кең  кӛлемде  қамтылды:  “Сыртқы  саясаттағы  біздің  басымдылықтарымыз  ӛзгеріссіз  қала 
береді. Қазақстан әрқашан да жауапты әрі сенімді халықаралық серіктес болып қалады” 
1.  Біздің  еліміздің  арасындағы  ауқымды  интеграциялық  үрдістер  негізінде 
Ресеймен  стратегиялық  серіктестік  қатынастарын  дамыту.  Қазақстан-Ресей  қатынастары 
сеніммен стратегиялық серіктестіктің жоғары деңгейде тұр. 
2. ҚХР-мен ӛзара тиімді ынтымақтастықты нығайту. Біз экономикалық және саяси 
ынтымақтастықтың  мәселелері  бойынша  Қытай  халық  республикасымен  екіжақты 
шарттарды іске асыруды жалғастыра береміз. 
3.  АҚШ-пен  ӛзара  қарым-қатынастардың  жоғары  деңгейін  нығайту.  Ендігі  жерде 
экономикалық 
саладағы 
ынтымақтастықты 
одан 
әрі 
дамыту 
Америкалық 
инвестицияларды  тарту  және  Қазақстанда  озық  технологиялар  енгізу  үшін  қолайлы 
жағдай туғызу күн тәртібінде тұр. 
4. 
Еуропалық  Одақпен  ынтымақтастықты  дамыту.  Қазақыстан  ЕО-мен 
ынтымақтастыққа  ӛңірлік  және  халықаралық  қауыпсіздік,  экономика,  әлеуметтік  және 
мәдени дем алу салаларында зор мазмұн беруге мүдделі.  
5.  Кӛршілес  Орта  Азия  мемлекеттерімен  ынтымақтастық.  Біз  мәдениетімізбен 
тарихымыздың 
ортақтығын 
жақындастырып 
отырған 
кӛршілес 
Орта 
Азия 
мемлекеттерімен жан-жақты байланыстарымызды дамыта беруге тиіспіз. 
6. Мұсылман әлемі елдерімен біздің қатынастарымызды дамыту. /1/ 
Дүниежүзілік  шаруашылық  байлансытар  халықаралық  айналыста  валютаға 
айналатын  ақша  қозғалысымен  қоса  –қабат  жүреді.  Валюта  -    Бұл  біріншіден,  бір  елдің