120
Халықаралық экономикалық қатыас (ХӘҚ) – шаруашылықтың қатынас
сферасындағы әлемдегі барлық елдердің дара қатынастарының тәсілдері мен сипатын
кӛрсетеді. Әлемде шаруашылықтың жұмыс етуі негізінде оның ХӘҚ пен бірге
халықаралық еңбек бӛлінісі (ХЭБ), яғни белгілі бір тауарлар мен қызметтер түріне
елдердің маманданулары жатады. Ал олардың халықаралық айырбасын немесе серіктеуін
болжамдайды.
Әлемдік шаруашылық шеңберінде бірқатар экономикалық заңдар мен заңдылықтар
жұмыс істейді.
1. Экономикалық дамудың біркелкілікті болмауы. Әлемдік экономика шекті аймақтарды
ӛз деңгейіне тартатын белгілі бір орталықтар арқылы дамиды, оның шамалары болып:
байлықты теңдей бӛлмеу, елдердің сараланулары әлемдегі экономикалық және саяси
ықпалдардың әртүрлі дәрежесі саналады.
2. Ұлттық шаруашылықтар секілді әлемдік экономикаға да дамудың орта және ұзақ
мерзімді циклдары Кондратьевтің «ӛзін толқындарыныңң циклдылығы тән.
3. Қазіргі уақытта ӛндіріспен капиталды интеграцияландыру бірнші кезекте ұлтаралық
корпорациялар мен бӛлшектердің (ҰАҚ және ҰАБ) қызметтерінде, халықаралық
экономикалық және валюталық интеграциялардан кӛрініс табады.
4. Әлемдік экономиканы ғаламдастыру.
Халықаралық сауданың: аболюттік және салыстырмалы деп аталатын екі түрлі
артықшылығын айыра білу қалыптасқан.
Халықаралық сауданың абсолюттік артықшылығы ӛнім ӛндіруді бір ел екінші елге
қарағанда ӛте тиімді ӛндіріс алғанда қалыптасады.
Салыстырмалы артықшылығын мынандай жағдайға қарап айтуға болады, - егер,
ӛндірілген ӛнімнің баламалы құны басқа елдерге қарағанда сол елде арзандау болып
шықса.
Салыстырмалы артықшылық заңы елдердің не себепті ӛте жоғары салыстырмалы
артықшылықтары
бар
солардағы
тауарлар
мен
қызметтерді
ӛндіруге
мамандандырылғандықтарын түсіндіреді.
Саплыстырмалы шығындар принциптеріне табан тіреген еркін сауданың арқасында
әлемдік экономика ресурстарды ӛте тиімді орналастырумен ӛте жоғары деңгейдегі
материалдық мамандылыққа жете алады.
Ұлттық қорғанысқа байланыстағы салаларды қорғау. ауыл
шаруашылығын қорғау, ӛте бай
елдерді арзан жұмысшы кшінің басып кетуімен және арзан жұмысшы күшімен ӛндірілген
тауарлардың қаптап кетуінен қорғау. Квоталарды және басқа кедергілерді қолдану,
импорттық тауарлар және қызметтерді ӛте қымбаттатып жіберуді, мұның ӛзі халық
тұрмысының деңгейіне әсер етеді.
Сыртқы сауда саясатын жүргізген кезде белгілі мӛлшерде экспортты ерікті түрде
шектеу кезінен етек алады. Егер мемлекет экспортпен импортқа аз шектеу қоятын болса,
экономиканы ашық деп санауға болады, ашық экономиканың нақты кӛрсеткіштері
мыналар:
1. ЖҰӚ-дегі
сыртқы ауда квотасы;
2. Экспорттың ӛндірілетін үлесі;
3. Импорттың ӛндірілетін үлесі;
4. Ішкі инвестиция қатынасы шетелдік инвестицияның үлестік салмағы.
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі оның келісімді кӛрсетілген барлық
құқылық
міндеттемелердің
сақталуын
міндеттейді.
Қазіргі
таңда
ғаламдық
проблемалардың екі қатары бар:
Бір жағынан бұл – адамзаттың ғаламдық проблемалары деп алатын проблема
дәстүрлі технологияның дағдарысына және адаммен табиғаттың ӛзара әрекеттестік
заңдарының бұзылмауына тіреледі.