«Тіл – құрал» (қазақ тілінің сарфы, бірінші жылдық. Орын-

«Тіл – құрал» (қазақ тілінің сарфы, бірінші жылдық. Орын-

бор, 1914 жыл).

Оқулық А.Байтұрсынұлының «Сөз басы» деген алғы сөзімен

басталады. Мұнда автор «Тіл – адамның адамдық белгісінің зоры,

жұмсайтын қаруының бірі» деп, оқулықтың «Тіл – құрал» аталуының

мəнін толық ашып, түсіндіреді.

Алғы сөз – оқу мен жазудың жалпы адамзатқа қаншалықты

керектігін, жазумен сөйлесу ауызбен сөйлесуден артық дəреже-ге

жеткенін баяндай келе, қазақ жастарын өз тілінде оқытып, өз тілінде

жазу, сызу үйретіп, өз тілінің жүйесін білдіріп, жолын танытудың

соншалықты қажетгілігін алға тартады.

Оқулық алғаш 1914 жылы Орынбор қаласынан «Тіл – құрал». Қазақ тілінің сарфы. 1-ші жылдық»деген атпен жарық көреді. Мұнда А.Байтұрсынұлы балаларға сауат аштыруды дыбыс жүйесі мен түрлерінен бастайды. Яғни əріптердің таңбалануы, олардың дыбысталуы, сөйле һəм сөйлем, сөйлем һəм сөз, сөз һəм буындар, буын һəм дыбыс, жазу қағидалары, сөз тұлғалары, жұрнақтар туралы қысқаша мағлұмат береді. 1914 жылғы «Тіл – құрал» – 1922 жылы Ташкент қаласынан «Тіл – құрал (қазақ тілінің сарфы)» деген атпен қайта басылып шығады. Бірақ мұнда «III. Сан есім» деген тараудан кейінгі беттері түпнұсқада сақталынбаған. Ал біздің қолымызға тигені бұл оқулықтың тек 1925 жылы «Тіл – құрал. Дыбыс жүйесі мен түрлері. 1-ші тіл танытқыш кітап» деген атпен бесінші рет толықтырылып, қайта басылған нұсқасы. (Бұл – 1925 жылы Қызылорда қаласынан «Тіл – құрал. Сөйлем жүйесі мен түрлері» деген атпен жарық көрген үшінші жылдық оқулықтан басқа.). Екінші жылдық оқулық «Тіл – құрал. Қазақ тілінің сарфы. 2-ші жылдық» деген атпен 1915 жылы Орынбор қаласынан басылып шықты. Мұнда автор сөз жүйесі мен түрлерін оқытуды қолға алады. Бұл – кейіннен 1922 жылы Ташкент қаласынан қайта жарық көрген. Үшінші жылдық оқулық 1925 жылы Қызылорда қаласынан «Тіл – құрал. Сөйлем жүйесі мен түрлері» деген атаумен жарық көреді. 1925 жылғы «Тіл – құрал. Сөйлем жүйесі мен түрлері. ІІІ-ші тіл танытқыш кітап» атты оқулығы 1927 жылы Қызылорда қаласынан осы атпен толықтырылып, қайта басылып шықты.