Аға оқытушысы Шулгаубаева Г. С. және аға оқытушысы Савченко Н. К

қолданылады. Осы пайдаланушылар туралы ақпарат Microsoft Mail поштасы 

қолданатын    басқа  анықтамалық  құралында  да  сақталуы  мүмкін.  Төменгі 

деңгейдегі  адрестерді  қолданатын  танымал  үш  мәліметтер  базасы: WINS – 

Netbios-есімдердің  IP-адрестармен 

сәйкестігін 

орнатады, DNS 

анықтамалығы – домен  есімдерінің  сервері - NT-желісінің  Internet-ке 

қосылуна 

пайдалы, DHCP протоколының 

анықтамалығы 

желі 

компьютерлеріне IP-адрестерін 

автоматты 

түрде 

тағайындалуында 

қолданылады. Banyan (продукт Streettalk III) және  Novell (NetWare Directory 

Services)  фирмалары  ұсынған  анықтамалық  қызметкерліктер  идеалға 

неғұрлым  жақын,  олар  барлық  желілік  қосымшаларға  ортақ  анықтамалық 

құрал  шығарады.  Желілік  ОЖ  үшін  ортақ  анықтамалық  құралдың  болуы – 

оның корпоративтілігінің басты белгісі болып табылады.  

Қауіпсіздік.  Мәліметтер  қаіпсіздігі  корпорациялық  ОЖ  үшін  аса 

маңызды болып табылады. Бір жағынан, ірі масштабты желіде мәліметтердің 

деорталықтануы, пайдаланушылардың көптігі кесірінен желіге заңсыз түрде 

қосылу  мүмкіндіктері  көп.  Екінші  жағынан,  корпоративтік  бизнес-

қосымшалар  толық  корпорацияның  сәтті  жұмыс  істеуіне  ықпал  ететін 

мәліметтермен  жұмыс  жасайды.  Корпоративті  жүйелердегі  мұндай 

мәліметтерді  қорғау  үшін  әртүрлі  аппаратты  құрылғылармен  қоса, 

операциондық  жүйе  ұсынған  төмендегідей  қорғау  құралдары  қолданылады: 

сайлау  немесе  шендік  құқықтар,  пайдаланушылар  аутентификациясының 

күрделі процедуралары, бағдарламалық шифрлеу.  

 

Ұсынылатын әдебиет1,2,3,4,5,6,7,8,13 

 

СӨЖ-ға  арналған бақылау тапсырмалары  

1. Кәсіпорын масштабтарының, қызметкерлік топтардың ОЖ-сі  

2. Біррангілі желідегі ОЖ 

3. Корпоративті ОЖ 

 

Тақырып 4. Процесстер және орамдар 

Дәріс жоспары 

1.  Процесстерді басқару 

2.  Процесстерді жоспарлау алгоритмі 

3.  Процесстерді жоспарлау процедуралары 

Процесстерді басқару 

Процесстерді  басқару  жүйесі  есептеу  машинасының  функциялануына 

тікелей  ықпал  ететін  Ож-нің  ең  маңызды  бөлігі  болып  табылады.  Процесс 

(басқаша  айтқанда,  тапсырма) – орындалып  жатқан  бағдарламаны 

суреттейтін  абстракция.  Ал  ОЖ  үшін  процесс  жұмыс  бірлігі,  желілік 

ресурстарды пайдалану тапсырысы ретінде танылады. Процесстерді басқару 

олардың  орындалуын  жоспарлайды,  демек,  процессті  уақытты  бір  мезгілде 

орындалу үстіндегі процесстер арасына таратады, олардың пайда болуы мен 

жойылумен  айналысады,  желілік  қорлармен  қамтамасыз  етеді,  процесстер 

арасындағы қарым-қатынасты сақтайды.  

 

22

Көптапсырмалы жүйедегі процесстің басты үш күйі:  

Орындалу – қозғалмалы  күйі,  осы  күйдегі  процесс  барлық  қажетті 

қорларға ие болып, процессор арқылы орындалады;  

Күту – Процесстің  баяу  күйі,  осы  кезде  процесс  өз  себептерімен 

орындала  алмайды,  белгілі  бір  оқиғаның,  мысалы,  енгізу-шығару 

операциясының  аяқталуын,  басқа  процессордан  ақпарат  алуын,  қажетті 

қордан босатылуын күтеді;  

Дайын  болу - Процесстің  баяу  күйі,  сыртқы  жағдайға  байланысты 

орындалу  мүмкіндігін  жоғалтады:  өзіне  қажетті  барлық  қорлармен 

қамтамасыз  етіогенімен,  жұмысқа  дайын  болғанымен,  процессордың  басқа 

процессті орындап жату себебінен жұмыс тоқтай тұруға мәжбүр.  

Орындалу  күйінде  бірпроцессорлы  жүйеде  тек  бір  ғана  процесс  өте 

алады,ал күту мен дайын болу күйлерінің әр-қайсысында – бірнеше процеес 

жүреді.  Өмірлік  цикл  дайын  болу  күйінен  басталып,  активация  кезінде 

процесс орындалу күйіне көшеді.  

 

Рис. 1. Көптапсырмалы күйдегі процесстің схемасы 

 

Процесстің  болу  ұзақтығында  оның  орындалуы  бірнеше  рет  үзіліп, 

жалғастырылуы мүмкін. Процесстің орындалуын жаңарту үшін оның ОЖ-нің 

күйін  бұрынғы  қалпына  келтіру  керек.  Ол  регистр  мен  бағдарламалық 

есепші, 

процессор 

жұмысының 

режимінен, 

ашық 

файлдарға 

нұсқаушылардан,  аяқталмаған  енгізу-шығару  операциялары  туралы 

ақпараттан т.б. көрініс табады. Бұл ақпарат процесстің құрамы деп аталады. 

 ОЖ-ге процесстерді жоспарлау үшін қосымша ақпарат қажет: процесс 

идентификаторы,  процесс  күйі,  процесстің  артықшылық  деңгейі  жайлы, 

кодтық сегменттің орналасуы туралы. Мұндай ақпарат процесс дискрипторы 

деп аталады.  

Процесс  дескрипторы    контекстпен  салыстырғанда  шапшаң  ақпарат 

сақтайды, бұл ақпарат процессті жоспарлауда тиімді. Процесс контексті тек 

үзілген процессті жаңғырту жағдайында ғана қолданылады.  

Процесс  кезегі  өз  тарапынан  жеке  процесстердің  тізімге  біріктірілген 

дискрипторы  болып  табылады.  Осылайша,  әр  дискриптор  құрамына 

көршілес  тұрған  басқа  дискрипторға  кем  дегенде  бір  бағдарлаушы  кіреді. 

Бағдарламалық  код  тек  Ож  оған  процесс  жасаннан  кейін  ғана  орындалады. 

Процесс тудыру – бұл :  

1. 

берілген процессті суреттейтін ақпараттық құрылым (дескриптор 

мен контекст) құрастыру;  

 

23

2. 

дайын процесстер кезегіне жаңа процесс дескрипторын қосу;  

3. 

кодты сегментті оперативті жадқа немесе свопинг аймағына тиеу.  

Процесстерді жоспарлау алгоритмдері 

Процесстерді  жоспарлау  келесі  тапсырмаларды  орындау  болып 

табылады:  

1. 

орындалып жатқан процесс үшін ауысу уақытын анықтау;  

2. 

дайын процесстер арасынан орындалуға процесс таңдау;  

3. 

«жаңа» және «ескі» процесстердің контексттерін ауыстыру.  

Бірінші  екі  тапсырма  бағдарламалық  құралдармен,  ал  екіншісі  белгілі 

деңгейде аппарат көмегімен шешіледі.  

Неғұрлым  көп  кездесетін  алгоритмдердің  екі  тобын  қарастырайық: 

кванттауға негізделген және приоритеттерге негізделген алгоритмдер.   

Кванттауға 

негізделген 

алгоритмдерге 

қарай, 

әр 

процесске 

орындалуына уақыт кванты беріледі, ал процесс ауысуы өтеді, егер:    

•  Процесс аяқталып, жүйеден шықса,  

•  Қателік туды,  

•  Процесс Күту күйіне өтіп кетті,  

•  Процессорлық уақыттың кванты бітті.  

Өз  квантын  бітірген  процесс  Дайындық  күйіне  өтіп,  процессорлық 

уақыттың жаңа кванты берілгенін күтеді, ал белгілі ережеге сай орындалуға 

кезектегі  дайын  процесс  таңдалынады.  Осылайша,  бірде-бір  процесс 

процессорды  көп  уақыт  бөгемейді,  осы  себептен  кванттау  уақыт  бөлу 

жүйелерінде  кеңінен  қолданылады.2  суретте  кванттауға  негізделген 

жоспарлау  алгоритмі  берілген.  Процесстерге  бөлінетін  кванттар  барлық 

процесстер үшін бірдей не әр түрлі болады. Бір процесске арналған кванттар 

белгіленген  көлемде  болып,  сонымен  қатар,  процесстің  ұзақтығында  өзгере 

де алады. Өз квантын толығымен жұмсай алмаған процесстер келесі кезекте 

жеңілдік  ретінде  компенсация  алуы  немесе  алмауы  да  мүмкін.  Дайын 

процесстер  кезегі  әрқилы  ұйымдаса  алады:  циклді  түрде, "бірінші  келгенге 

қызмет бірінші көрсетіледі "  (FIFO) немесе "соңғы келгенге қызмет бірінші 

көрсетіледі " (LIFO) заңымен.  

Алгоритмдердің келесі тобы процесс "приоритеті" түсінігін қолданады. 

Приоритет – бұл  есептеу  машинасының  қорларын  пайдаланғандағы 

процесстің ерекше артықшылық дәрежесін анықтайтын сан. Приоритет бүтін 

не  бөлшек,  оң  не  теріс  сандарымен  анықтала  береді.  Артықшылығы 

неғұрлым көп болса, процесс кезекте соғұрлым аз уақыт тұрады. Приоритет 

жұмыс 

маңыздылығына, 

төленген 

ақысына 

байланысты 

жүйе 

администраторы  арқылы,  немесе  белгілі  заңдылық  бойынша  ОЖ  арқылы 

тағайындалып, процесстің бар өмірі боына белгілі бір қалыпта болып, немесе 

өзгермелі  де  болады.  Өзгермелі  жағдайда  приоритеттер  динамикалық  деп 

аталады.  

Приоритетті  алгоритмдердің  екі  түрі  ажыратылады:  салыстырмалы 

приоритетті  қолданатын  және  абсолютті  приоритетті  қолданатын 

алгоритмдер.  

Екі  жағдайда  да  дайын  тұрған  процесстер  кезегінен  процессті  таңдау 

 

24